ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΜΙΚΗ - της Εύας Κέκου

Για την ταινία του Αστέρη Κούτουλα 

της Εύας Κέκου

H ταινία του Αστέρη Κούτουλα αποτελεί µία σύζευξη ιστοριογραφίας, µουσικής, φαντασίας, αλλά και ρεαλιστικών εικόνων σε ένα οδοιπορικό. Αντλεί το περιεχόµενό της από τις διαδροµές του Μίκη Θοεδωράκη, τη πορεία του µέσα στο χρόνο  ως ιστορική προσωπικότητα, την έµπνευσή του αλλά και πραγµατικά γεγονότα. Με ένα τρόπο θα λέγαµε ότι η ταινία αυτή έχει το ίδιο µοτίβο της Οδύσσειας. Ακριβώς όπως διαχειρίζεται ο αρχαίος ραψωδός την αφήγησή του - συνδέοντας τις έννοιες του “όλου” ως αφήγηση και του µέρους ως κεφάλαιο εντός κάθε ραψωδίας-συνθέτει έτσι σε µία µη γραµµική αφήγηση αντιθετικές έννοιες. Η ‘περιπέτεια’ από τη µία ως έννοια συνδεδεµένη µε τις µεταπτώσεις, αλλαγές, συγκρούσεις  και  από την άλλη  η  σταθερά της έννοιας της ‘πατρίδας’ συνθέτουν ένα αφήγηµα διαρκείας, όπου από τη µία  ο νόστος ως  έννοια τοποθετείται σε σχέση µε τη πατρίδα -και  από την άλλη η έννοια της  ουτοπίας µε την αναίρεση του τόπου (ου-τοπία), ως ένα σηµείο που συντάσσεται µέσα από διάφορες “ιδανικές” συνιστώσες αλλά και τις ίδιες τις αναιρέσεις αυτής της κατάστασης εξιδανίκευσης. Θα έλεγε κανείς ότι ο νόστος - αλλά και η ουτοπία αποτελούν τους  δύο  κύριους άξονες που λειτουργούν ως αντίβαρο, ως δίπολο αντιθετικό σε δυο κόσµους. Δύο κόσµους: ρεαλιστικούς αλλά και ουτοπικούς ταυτόχρονα, εµπερικλείοντας  παράλληλα και  όλους τους επιµέρους  νοητούς ή επι-νοηµένους κόσµους  που συµπεριλαµβάνουν.

Με ένα τρόπο όπως συµβαίνει στη σύγχρονη Οδύσσεια του James Joyce, o Mίκης Θεοδωράκης - ένας σύγχρονος Οδυσσέας, όχι ως προς τη περιπλάνηση µόνο αλλά και ως προς το “στόχο” µετακινείται ως σκεπτόµενος άνθρωπος ευέλικτα και εύστροφα αφουγκράζοντας µε την ιστορική συνθήκη -χωρίς να αφήνει το “ρεύµα” των καιρών να τον ταξιδεύει. Διαγράφει ως συνέπεια µία πορεία -ορατή ως διαδροµή αλλά και πνευµατική ως όραµα και ιδανικό. Με αυτό το τρόπο η ταινία  του Αστέρη Κούτουλα, µε πνευµατώδη τρόπο αφηγείται τη σύνθετη και πολύπτυχη ιστορία σε ένα docu fiction, όπου ο ρεαλiισµός των γεγονότων βρίσκεται σε µία ευνοΪκή σύζευξη και συγκερασµό µε τα µεγάλα ιδανικά που διαπνέουν προσωπικότητες όπως αυτές του Μίκη θεοδωράκη. Προσωπικότητες που πέραν της καλλιτεχνικής τους ηγετικής φυσιογνωµίας, υπήρξαν και υπάρχουν ως  σηµαντικές µορφές για την ιστορία ενός τόπου - ενός τόπου όπου η ‘περιπέτεια’ τόσο µε τον οµηρικό όρο όσο και µε τη συνδιαλλαγή του όρου µέσα από τη σύνθετη ιστορική συγκυρία των τελευταίων δεκαετίων - αποτέλεσαν σταθµό και ορόσηµο. 

Η εξαιρετική αυτή ταινία αποτελεί µία καταγραφή -ένα on going project- µίας de profundis αυτοβιογραφίας. Ακριβώς όπως τα βήµατα µας εγγράφουν µία διαδροµή µε όρους “υλικούς” στη συµβατικότητα  ενός πεπερασµένου  και συµβατικού χάρτη -σε αντιδιαστολή αυτού η διανοητική διαδροµή  και πνευµατικότητα του Μίκη Θεοδωράκη εγγράφουν ένα σύνθετο τοπίο και µετατοπίζουν τη χωρική συµβατικότητα σε ένα µουσικό σύµπαν που συντίθεται µέσα από σηµεία, στοιχεία και σηµαινόµενα: εγγραφές καταγεγραµµένές αλλά και στοιχεία προς αποκωδικοποίηση. Έχει ενδιαφέρον το στοιχείο του χρόνου στο τίτλο της ταινίας -‘ 600 ώρες’µε το µετρήσιµο και συνάµα άϋλο του χαρακτήρα ο χρόνος συνδέει εκ νέου το υλικό µε το αϋλο κόσµο, το “διάβα της ζωής” -όπως αποδίδεται όµορφα στην ελληνική ηθογραφική λογοτεχνία- µε τη πνευµατικότητα. Ο “χάρτης” της διαδροµής αλλά και της παρακαταθήκης του Μίκη Θεοδωράκη - αποτελεί ένα υπερκείµενο αφήγηµα που δεν µπορεί να συµπεριληφθεί σε µία συµβατικού τύπου καταγραφή. Η ίδια η ταινία αποτελεί ένα οπτικό αρχείο, απαύγασµα ερευνητικής δουλειάς και καταγραφής ως journal. Mε εύσχηµο τρόπο η µουσική αποκτά ήχο και γλώσσα σύµφωνα µε το Goethe - ενώ  ο ήχος και η εικόνα λειτουργούν συµπληρωµατικά. Η πρωτοκαθεδρία του οπτικού πολιτισµού δίνει τη θέση της στο “όλο” µε την αριστοτελική έννοια -η αφήγηση λειτουργεί ως ένα σώµα που δεν είναι εννοούµενο και λειτουργικό χωρίς τα επιµέρους. Η ίδια η ζωή του Μίκη Θεοδωράκη άλλωστε χαρακτηρίζεται από µετακίνηση - από τη παιδική του ηλικία µέχρι και τα πολύ ώριµα χρόνια οι διαδροµές αλλά και οι αλλαγές στους τόπους όπου ζει και εργάζεται ειναι πολλές -άλλες φορές οι αλλαγές αυτές ειναι εκούσιες και άλλες ακούσιες. Οι διαδροµές, οι αλλαγές, οι µετακινήσεις, τα ταξίδια, οι επιστροφές…πόσες διαδροµές, πόσα ταξίδια και πόσες επιστροφές µπορεί αλήθεια να “µετρήσει” κανείς; 

Η Οδύσσεια του Καζαντζάκη ξεκινά από εκεί που σταµατά η Οδύσσεια του Οµήρου. Σ’ αυτήν ξεδιπλώνει την κοσµοθεωρία του, ο Οδυσσέας του Καζαντζάκη "δεν ελπίζει τίποτα, δεν φοβάται τίποτα, είναι ελεύθερος". Με αυτή την ελευθερία που διαπνέει τη ζωή, το έργο αλλά και το πνεύµα του Μίκη Θεοδωράκη - ένα χαρακτήρα συνδεόµενο µε τον καπετάν Μιχάλη (ελευθερία ή θάνατος) αλλά και το Ζορµπά - ένα χαρακτήρα µυθικό αλλά και γήινο που αποτυπώνεται µε ένα εύσχηµο και αριστοτεχνικό τρόπο στη ταινία του Αστέρη Κούτουλα - µία ταινία που το εύρος του περιεχοµένου αλλά και το “βάρος” της αποδίδεται αισθητικά και µε ακρίβεια λόγω της εγγύτητας του σκηνοθέτη µε το Μίκη Θεοδωράκη και της µεταξύ τους σχέσης. 

Δρ Εύα Κέκου 

ιστορικός τέχνης/θεωρητικός πολιτισµού