Με τη νέα πραγματεία του «Μονοπάτι προς το μέλλον», που δημοσιεύθηκε σε δύο μέρη, το πρώτο στις 25 Αυγούστου και το δεύτερο στις 21 Σεπτεμβρίου 2017, ο Θεοδωράκης εξετάζει τον άνθρωπο «ως μία ενιαία μονάδα» και διεισδύει στον πυρήνα τού προαιώνιου προβλήματος της ανθρώπινης ύπαρξης: τον φόβο. Τον αναλύει και σπάει τα δεσμά του.
Ο αρχέγονος φόβος και ο διχασμός του ανθρώπου
Παρ’ όλη την ιστορική διαδρομή του (περίπου 4.000 χρόνια), ο άνθρωπος δεν κατόρθωσε ακόμα να απαλλαγεί από τον αρχέγονο φόβο και την ανασφάλεια, που καταγράφηκαν ανεξίτηλα μέσα του από την εποχή που τον κυνηγούσαν τα άγρια θηρία και τον απειλούσαν τα φυσικά φαινόμενα. Ο φόβος δεσμεύει τον άνθρωπο, τον εξουσιάζει, τον καθυποτάσσει, ορίζει τις πράξεις του και, τελικά, τον διχάζει.
Ο άνθρωπος, από τη στιγμή της εμφάνισής του πριν από 100.000 χρόνια, μέχρι σήμερα, ζει μέσα σ’ ένα «εγγενές πένθος», σε μια διαρκή σχάση, τελικά, σε μια ατελείωτη εσωτερική ερημιά, γιατί δεν σέβεται την ίδια του την ύπαρξη και τη δωρεά της ζωής. Και είναι αυτός ο διχασμός, που τον οδηγεί στον ατομικισμό και στον μηδενισμό και τον εμποδίζει να ενηλικιωθεί και να οικοδομήσει έναν καινούριο εαυτό, ώστε να γίνει πραγματικά ελεύθερος και υπεύθυνος για τον εαυτό του και την κοινωνία. Δηλαδή, να αναλάβει την ευθύνη (που ετυμολογικά σημαίνει «ευθύς νους») για τη ίδια τη ζωή, ως αναπόσπαστο κομμάτι της φύσης και, κατ’ επέκταση, του σύμπαντος.
Ο διχασμένος άνθρωπος δίχασε την κοινωνία. Από την μία πλευρά, ο Άνθρωπος θηρευτής (όπως τον αποκαλεί ο Μίκης), εκείνος που επειδή φοβάται περισσότερο από τους άλλους, κατέχει την εξουσία, ασκεί βία, κάνει πολέμους.
Ο Άνθρωπος θηρευτής καθυπόταξε φυλές και έθνη, αφήνοντας στο καταστροφικό πέρασμά του πόνο, δάκρυα κι ερείπια. (Αλήθεια, υπήρξε ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητες πιο φοβισμένο ανθρωπάκι από τον Χίτλερ; Κι όμως αυτό το ανθρωπάκι, επειδή ήταν στην πλευρά των ισχυρών-φοβισμένων αιματοκύλησε την ανθρωπότητα κι άφησε πληγές, που ακόμα παραμένουν ανοιχτές. Κι όχι μόνον παραμένουν ανοιχτές, αλλά οδήγησαν στην παράνοια κάποια από τα χθεσινά θύματα του Χίτλερ που μετατράπηκαν σε θήτες…)
Από την άλλη πλευρά, ο Άνθρωπος θύμα (Μ.Θ), ο φοβισμένος υποταγμένος που υφίσταται τα δεινά της εξουσίας, της βίας και του πολέμου.
Επάνω σ’ αυτό το μελαγχολικό τοπίο χτίστηκαν τα κράτη, οι θεσμοί, τα κόμματα, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, τα εργοστάσια και οι βιομηχανίες όπλων.
Πέρα από τους απλουστευτικούς δυισμούς
Σ’ αυτό το σημείο της παρέμβασής μας να σημειώσουμε ότι ο Θεοδωράκης, στην οντολογική ανάλυση του ανθρώπου, δεν μένει στον απλουστευτικό δυισμό πλούσιος- φτωχός, καπιταλιστής προλεταριάτο, αλλά φωτίζει το γεγονός ότι υπάρχουν δυνάμεις του σημερινού προλεταριάτου που έχουν μετατραπεί σε θηρευτές. Επιστήμονες, επαγγελματίες στρατιώτες, πράκτορες, δεσμοφύλακες, εργάτες και υπάλληλοι της πολεμικής βιομηχανίας, εργάτες των βιομηχανιών που καταστρέφουν τη φύση υπηρετούν τους ισχυρούς θηρευτές τής φοβικής και ψυχωτικής διεθνούς ελίτ.
Να σημειώσουμε, ακόμα, ότι ο Θεοδωράκης δεν αγνοεί την αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας, αλλά πιστεύει ότι πάνω από αυτή την αντίθεση υπάρχει μία άλλη περισσότερο ισχυρή και κυριαρχική: Η αντίθεση ανάμεσα στον Άνθρωπο θήτη και τον Άνθρωπο θύμα.
Φτάνουμε στο τέλος του Ανθρώπου;
Ο δρόμος που διάλεξε ο άνθρωπος, από την αρχή της ιστορίας μέχρι σήμερα, είναι λανθασμένος και στρεβλός, επισημαίνει ο Μίκης. Τέσσερεις χιλιάδες χρόνια ιστορίας κι ο άνθρωπος παραμένει ίδιος. Από τη μια θεός να χτίζει Παρθενώνες, να συνθέτει Τραγωδίες, Μελωδίες και Ποιήματα, να σμιλεύει Απόλλωνες και Καρυάτιδες, κι από την άλλη διάβολος να χτίζει Κολοσσαία, Φυλακές, Μακρονήσια, Γκουαντάναμο και να ξαμολάει πεινασμένα λιοντάρια, αλφαμίτες και πεζοναύτες, για να κατασπαράξουν τον συνάνθρωπό του κι εκείνος ν’ απολαμβάνει το αίμα και τη σφαγή• και οι έμποροι «να εισπράττουν σκύβοντας το κέρδος των δικών τους πτωμάτων». (Οδ. Ελύτης)
Σήμερα, μετά την αποτυχία όλων των συστημάτων διακυβέρνησης, έχουμε οδηγηθεί στον τελευταίο σταθμό της πορείας μας, σ’ ένα ιστορικό αδιέξοδο, τονίζει ο Μίκης. Τόσο ο υλικός όσο και ο πνευματικός κόσμος βρίσκονται σε βαθειά και πρωτοφανή κρίση. Ο άνθρωπος βρίσκεται στη μέση των δύο αυτών κόσμων και η κρίση τους τον συνθλίβει, τονίζει ο Μίκης. Μήπως φτάσαμε στο τέλος του Ανθρώπου; Ένα είναι βέβαιο, ότι η τρομακτική συσσώρευση πλούτου και δύναμης (κυρίως στα μέσα μαζικής καταστροφής) στα χέρια του Ανθρώπου θηρευτή οδηγεί την ανθρωπότητα στην αυτοκαταστροφή της.
Η σημερινή Αντίθεση
Ο Θεοδωράκης προχωρά μετά τη μαρξιστική θεωρία, η οποία προτείνει «την κοινωνική επανάσταση ως λύση στις κοινωνικές αντιθέσεις», και εξετάζει την εποχή μας ως «επάνοδο της κυριαρχίας των ενστίκτων, της ανασφάλειας και του φόβου, που κυριαρχούν στις σύγχρονες κοινωνίες του δυτικού κόσμου οδηγώντας τις στην πρωτοφανή ανάπτυξη του Ανθρώπου-θηρευτή λόγω της συντριπτικής ανόδου της δύναμης βίας που τους προσφέρει η πρωτοφανής συσσώρευση πλούτου και των μέσων μαζικής καταστροφής».
Οι διεθνείς εξελίξεις, και ειδικά η νέα απειλή τού πυρηνικού ολοκαυτώματος, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η σημερινή Αντίθεση «ανάμεσα στις δυνάμεις στις δυνάμεις των θηρευτών και στους λαούς των θυμάτων (ο Άνθρωπος-θηρευτής εναντίον του Ανθρώπου-θύμα) είναι απείρως πιο έντονη και πιο απεχθής από εκείνη του καπιταλιστικού κόσμου ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, ανάμεσα στην πλουτοκρατία και στο προλεταριάτο.»
Μετά την αποτυχία όλων των κοινωνικών συστημάτων δεν είμαστε σε θέση να προτείνουμε νέα συστήματα διακυβέρνησης, εάν πρώτα δεν εξετάσουμε τον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης και δεν πείσουμε τον άνθρωπο ν’ αλλάξει πορεία. Εάν ο άνθρωπος δεν λύσει το πρόβλημα της ίδιας του της ύπαρξης, δεν θα μπορέσει να οικοδομήσει μια ανώτερη κοινωνία αληθινού πολιτισμού και ειρήνης.
Σήμερα, ο άνθρωπος βρίσκεται μπροστά σ’ ένα μεγάλο δίλημμα: ή θα παραμείνει σε νηπιακή κατάσταση και θα οδηγηθεί στην ολική καταστροφή, ή θα ενηλικιωθεί και θα επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του και τον ρόλο του και θα σωθεί.
Ο Θεοδωράκης, όμως, γνωρίζει καλά ότι η διαδικασία της ενηλικίωσης της ανθρωπότητας δεν μπορεί να είναι ένας μοναχικός ατομικός δρόμος του καθενός μας (αυτό οδηγεί στη διαίρεση), αλλά, αντίθετα, μία συνολική προσπάθεια, στην οποία ο άνθρωπος θα αλλάζει μαζί με τον Άλλον, αλλάζοντας, τελικά, τον κόσμο. Γιατί ο άνθρωπος παύει να είναι διχασμένος, μόνος κι έρημος (γι αυτό και τόσο άγριος), όταν ενώνεται με τον Άλλον για έναν απελευθερωτικό σκοπό και μέσα από επικοινωνία φιλότητας.
Για έναν νέο Διαφωτισμό
Έχουμε ανάγκη από έναν νέο Διαφωτισμό, επισημαίνει ο Μίκης. Συμφωνούμε και θα προσθέταμε: έναν νέο Διαφωτισμό, που θα στηρίζεται στην ελληνική θέαση του κόσμου, έτσι όπως την απέδωσαν με τη μοναδική ποίησή τους οι τρεις μεγάλοι τραγικοί ποιητές μας ο Αισχύλος, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης.
Ο Μίκης, εν τέλει, μας καλεί στη δημιουργία ενός νέου Κινήματος Ζωής. Να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο φόβος-διχασμός-ερημιά-αγριότητα και να οικοδομήσουμε την καθολική απελευθέρωση του ανθρώπου από τη σημερινή αβίωτη ζωή και να φτιάξουμε μια άλλη ζωή, όπου ο άνθρωπος θα ζει ειρηνικά και θα απολαμβάνει έναν αληθινό πολιτισμό, αντάξιο της δωρεάς της ζωής, που τόσο απλόχερα μας χαρίζει η Μάνα μας η Φύση.
Ο άνθρωπος-θηρευτής ως συστατικό στοιχείο της προανθρωπινης εκμεταλλευτικής κοινωνίας (μέρος α')
ΑπάντησηΔιαγραφήΠαπαδομανωλάκης Παναγιώτης
Πριν ξεκινήσω το σχόλιο μου σχετικά με τη σειρά άρθρων "Μονοπατι στο Μέλλον" του Μίκη Θεοδωράκη και το "Ο Μίκης μας καλεί σε ένα νέο Κίνημα Ζωής" της Αναστασίας Βούλγαρη με αφορμή όσα έγραψε ο Μίκης, θέλω να ευχαριστήσω την Αναστασία για την ευκαιρία που ου δίνει να ασχοληθώ ξανά με το συγγραφικό έργο του αγέραστου πνευματικά Θεοδωράκη.
Είναι προφανής μέσα από τα παραπάνω κείμενα η θέληση του πνευματικού και πολιτικού Μίκη να εκφράσει έντονα την ανησυχία του για τους νέους μεγάλους κινδύνους που απειλούν την ανθρωπότητα. Και κάτι περισσότερο. Ο Μίκης προσπαθεί να προειδοποιήσει την ανθρωπότητα, ωστε να προετοιμάζει την αντίστασή της στον κοινό της εχθρό που απειλεί να την αφανίσει. Οι παρεμβάσεις αυτές αποκτούν ενισχυμένη μάλιστα αξία αν μετρήσει κανείς την αδυναμία της επίσημης(της οργανωμένης Αριστεράς) να κάνει την αντίσταση αυτή σημαία του αγωνα της.
Το αισθητήριο του παλιού(και διαρκή) αγωνιστή δικαιωνεται και αυτό αποδεικνύεται και απ'ο τα παρακάτω δεδομένα:
1. Η κλιμάκωση της ιμπεριαλιστικής επίθεσης της περίοδο Τραμπ του οποίου η εκλογή υποδηλωνει μια τάση ωστε ο πόλεμος δια αντιπροσωπων(μίσθαρνα όργανα, ΜΚΟ, προτεκτοράτα)να δωσει την θέση του σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο.(βλέπε μονοπωλιακά συμφέροντα όπλων και εργολαβικων συμφερόντων υπέρ Τράμπ έναντι Open Society κα. υπέρ Κλίντον)
2. Η ίδια η "αντιπαγκοσμιοποιητική" τάχα "εθνική"(ε όρους κεφαλαίου) ατζέντα Τράμπ με στόχο την ενίσχυση της βιομηχανίας σε αμερικάνικο έδαφος .
3. Η όξυνση της ιμπεριαλιστικής επίθεσης στην Λατινική Αμερική(Κούβα Βενεζουέλα) και την Κορέα δείχνουν πως άλλον υπάρχουν δυνάμεις με ισχυρά ερείσματα στην αμερικανική κυβέρνηση, οι οποίες επιδιωκουν θερμοπολεμική σύγκρουση. Η κυβέρνηση Τράμπ έχει μάλιστα χαρακτηριστεί ως "πολεμικό συμβούλιο" λόγω της σε μεγάλο βαθμό στελέχωσης της από ανθρώπους του βαθέως αμερικανικού στρατιωτικού καθεστώτος.
4. Στα παραπάνω να συνυπολογίσουμε την παγκόσμια δομική καπιταλιστική κρίση λόγω της τεράστιας υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, η οποία μόνο με την καταστροφή μεγάλων τμημάτων του μπορεί να επιβιώσει.
Ο άνθρωπος-θηρευτής ως συστατικό στοιχείο της προανθρωπινης εκμεταλλευτικής κοινωνίας (μερος β')
ΑπάντησηΔιαγραφήΩς βασική αιτία της παραπάνω κρίσης, ο Μικης Θεοδωράκης καταγγέλλει τον άνθρωπο-θηρευτή. Στην "μεταμαρξιστικη", όπως την χαρακτηρίζει η Αναστασία, ανάλυση του ο Μικης ενώ "δεν παραβλέπει την αντίθεση κεφαλαιου - εργασίας, πιστεύει ότι πανν από αυτή υπάρχει μια άλλη περισσότερο ισχυρή και κυριαρχικη", η αντίθεση ανθρώπου-θηρευτη και ανθρώπου-θύματος. Και όμως η διαπίστωση αυτή του Μίκη είναι 100% μαρξιστική!!
Διαβάζοντας τον Μαρξ μακριά από τα οικονονιστικα γυαλιά, διαπιστώνουμε πως ο ίδιος απέχει πολύ από το στείρο αντικαπιταλισμο. Ναι, ο Μαρξ δεν είναι απλά και μόνο αντικαπιταλιστης. Το σύνολο της επιστημης που πήρε το όνομά του δεν έχει να κάνει απλώς με τον πόλεμο κατά του καπιταλισμού, αλλά με τον πόλεμο που στόχο έχει μια απελευθερωμενη από την σκλαβιά της υπεραξίας ανθρωπότητα. Αυτό που ο ίδιος ονομάζει ως το πέρασμα στην πραγματική ιστορία του ανθρώπου. Ο καπιταλισμός, για τον Μαρξ, δεν είναι παρά το τελευταίο σύστημα της ανθρώπινης προϊστορίας. Μιας προϊστορίας που βάση έχει την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, που γέννα την βία, την πόλεμο, την πείνα κα. Μαζί του τα παραπάνω θα τελειώσουν μαζί με την κλοπή της υπεραξίας του εργαζόμενου λαού.
Δεν πρέπει κανείς να αμφιβάλει πως τα δεινά αυτά, μαζί και ο πόλεμος για τον οποίο προειδοποιεί ο Μικης, δεν έχουν αιτία καμία σύγχρονη ωραία Ελένη και φυσικά όχι την σωτηρία της ανθρωπότητας από τον "παρανοϊκό δικτάτορα" Κιμ(κατά το ΝΑΤΟ) ή τον "αυταρχικό σχεδόν δικτατορα" (πάλι κατα τις ΝΑΤΟ) Μαδούρο. Ο πόλεμος γινόταν, γίνεται και θα γίνεται για την επέκταση των αγορών τους, την εκμετάλλευση του πλούτου (ανθρώπινου και φυσικου) σε νέες εκτάσεις, την συσσώρευση υπερκερδων των βιομηχανιών θανάτου και τελικά την επιβίωση του ίδιου του συστήματος. Μόνο με την οριστική ήττα του τελευταίου συστήματος εκμετάλλευσης, που σήμερα έχει την μορφή του διακρατικομονοπωλιακου καπιταλισμού (της ιμπεριαλιστικης παγκοσμιοποιησης), ο νέος Διαφωτισμος για τον οποίο κάνει λόγο ο Μίκης μπορει να πραγματοποιηθεί. Όχι σαν "επιστροφή" στις επαναστατικες για την εποχή τους ιδέες της ανερχόμενης αστικης τάξης, αλλά ως συνολική κατάκτηση της απελευθερωμενης ανθρωπότητας μέσω της ολόπλευρης ανάπτυξης της προσωπικότητας του καθενός στην υπηρεσία της επαναστατημενης κοινωνίας. Στο σημείο αυτό εκφράζω και την διαφωνία μου στο σημείο που λέει πως όλα τα μοντέλα κοινωνίας απέτυχαν στην πράξη. Η πρώτη έφοδος στον ουρανό του υπαρκτου σοσιαλισμού δεν "απέτυχε" αλλά ηττήθηκε ως αποτέλεσμα των πρωιμων(παιδικών ας πούμε) λαθών της. Ηττήθηκε όπως ηττήθηκαν όλες οι αστικές επαναστασεις πριν την νίκη της μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης. Ηττήθηκε όπως ηττήθηκαν ακόμα πιο πριν όλες οι εξεγέρσεις σκλαβων πριν το τελικό πέρασμα από την δουλοκτησια στην φεουδαρχια. Η ήττα μάλιστα αυτή άφησε πίσω της ως παρακαταθήκη όλες εκείνες τις κατακτήσεις που σήμερα ο χωρίς αντίπαλο καπιταλισμός ποδοπαταει. Ανάγκασε τον ιμπεριαλισμο να δείξει το πιο αισχρό του πρόσωπο με το όνομα του φασισμού και μετά τον τσάκισε.
Καταλήγω λέγοντας πως έχει απόλυτο δίκιο η Αναστασία όταν λέει πως ο Μικης καλεί σε ένα Κίνημα για Ζωή του οποίου την ανάγκη τονίζει. Το κίνημα για την ζωή και την προκοπή του λαού μας και ολων των λαών που πατούν σε αυτή τη γη δεν γίνεται να μην περάσει όμως από τον θάνατο του συστήματος εκμετάλλευσης, τον διαρκή πόλεμο μαζί του και την αλληλεγγύη μας σε κάθε λαό που που επιχειρεί να βάλει χέρι. Και φυσικά χωρίς ίσες αποστάσεις ανάμεσα στους κατά συρροήν δολοφόνους από τη μια και όσους από την άλλη οδηγήθηκαν να έχουν ένα "κουμπί" ως ύστατη άμυνα για τον λαό τους.
1ο Μέρος
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ Παναγιώτη,
Αφού σ’ ευχαριστήσω που ανταποκρίθηκες στο κάλεσμα για διάλογο και εκφράσω τη χαρά μου που ένας νέος άνθρωπος μελετά Θεοδωράκη, θα ξεκινήσω την τοποθέτησή μου με μια μικρή εισαγωγή.
Επί 40 σχεδόν χρόνια τα βιβλία του Μίκη δεν συμπεριλαμβάνονταν στα διαβάσματα της νεολαίας. Οι περισσότεροι νέοι δεν γνώριζαν καν ότι ο Μίκης γράφει βιβλία. Το βιβλίο του «Το Χρέος» κατασυκοφαντήθηκε και τα επόμενα 40 (περίπου) βιβλία του αντιμετωπίστηκαν με σιωπή από τους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς της Αριστεράς, κοινοβουλευτικής και μη. Έτσι, οι νέοι τριών γενεών δεν είχαν καμία επαφή με τη θεοδωρακική σκέψη.
Σήμερα, εκείνοι οι νέοι που προσπαθούν να ανακαλύψουν την πολιτική και φιλοσοφική σκέψη του Μίκη, θα πρέπει να ξεκινήσουν από την αρχή, δηλαδή από «Το Χρέος», προκειμένου να κατανοήσουν έναν νέο κόσμο σκέψης, ο οποίος όμως έχει τα θεμέλιά του τόσο στην ελληνική θέαση του ανθρώπου και του κόσμου όσο και στον ΕΑΜικό αγώνα και, βεβαίως, στα προτάγματα του ΕΑΜ.
Ευτυχώς όμως τα 2 τελευταία βιβλία του Μίκη «Διάλογοι στο Λυκόφως» και «Μονόλογοι στο Λυκαυγές» είναι εξαιρετικά διαφωτιστικά όσον αφορά τη θεοδωρακική σκέψη, επομένως ο νέος (όχι μόνον ηλικιακά) αναγνώστης ή μελετητής έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή μ’ αυτόν τον κόσμο σκέψης και να τον κατανοήσει. Εδώ τελειώνει η εισαγωγή μου και περνώ στο θέμα της συζήτησής μας.
-Α’ Μέρος-
Είχα ξεκινήσει να γράφω τούτο το σχόλιό μου, όταν με πρόλαβε το νέο άρθρο του Μίκη «Απάντηση του Μίκη Θεοδωράκη σε μια άγνωστη φωνή στο φεστιβάλ της ΚΝΕ (Β’ Μέρος)»
Γράφει ο Μίκης στο άρθρο του: «Ακόμα και τώρα που δημοσιεύω τις απόψεις μου για το “Μονοπάτι προς το Μέλλον” ότι πρέπει να πάψουν πια οι άνθρωποι και οι λαοί να χωρίζονται σε θηρευτές και θύματα και να επιδιώξουν να έχουν μεταξύ τους αρμονικές σχέσεις, δεν καταλήγουμε μήπως στο βασικό αξίωμα “να σταματήσει η εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο”;» Σημειώνω τη λέξη «αξίωμα».
Στο «Μονοπάτι προς το μέλλον» γράφει: «τα κοινωνικά και πολιτικά συστήματα που δοκιμάστηκαν έως σήμερα, τελικά αποδεικνύεται ότι δεν κατόρθωσαν να αντιμετωπίσουν τον Άνθρωπο στην ολότητα και στην πολυπλοκότητά του». Γι αυτή την αποτυχία μιλά ο Μίκης.
Είναι γνωστό πόσο βαθειά έχει μελετήσει ο Μίκης την κομμουνιστική ιδεολογία και βεβαίως τον μαρξισμό και τον λενινισμό, ήδη από τα χρόνια της νεότητάς του. Ήταν δε ένας από τους διαφωτιστές του ΚΚΕ στα χρόνια της ΕΠΟΝ και αργότερα. Είναι, επίσης, γνωστό ότι βασανίστηκε και εξορίστηκε γι αυτά τα πιστεύω του. Όπως είναι γνωστό πόσο στήριξε τον αγώνα του σοβιετικού λαού για την ανοικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Σε καμία περίπτωση ο Μίκης δεν μιλά για αποτυχία του σοσιαλισμού με τη συλλογιστική των δυνάμεων της αντεπανάστασης. Ούτε πιστεύει (σύμφωνα με τα γραπτά του) ότι απέτυχε η σοσιαλιστική ιδεολογία ως ιδεολογία, αλλά η αντιμαρξιστική εφαρμογή της.
Πιστεύω ότι μετά την αποτυχημένη εφαρμογή του σοσιαλισμού αποδείχτηκε ότι ακόμα κι αν η κοινωνία κατορθώσει να πάρει στα χέρια της τα μέσα παραγωγής, αν δεν αλλάξει ο ίδιος ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει να προστατέψει αυτή του την κατάκτηση.
(Συνεχίζεται)
2ο Μερος
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Μίκης στο άρθρο του «Οι βιομηχανίες πολέμου να γίνουν βιομηχανίες ειρήνης» (βλπ στον Θεοδωρακισμό) αναφέρει ότι η Αριστερά σήμερα οφείλει να θέσει ως πρωταρχικό στόχο αγώνα την παγκόσμια ειρήνη και την κατάργηση των πολεμικών βιομηχανιών και επισημαίνει:
«Ο αληθινός πολιτισμός θα προκύψει τελικά από τη στιγμή που ο άνθρωπος θα στηριχθεί στον πλούτο που δημιουργεί ο ίδιος για να αποκτήσει τον αναγκαίο ελεύθερο χρόνο που θα τον βοηθήσει να καλλιεργήσει και να αναδείξει τα θετικά στοιχεία που έχει μέσα του, ώστε να οικοδομήσει μαζί με τους άλλους κοινωνίες αντάξιες της δωρεάς της ζωής. Ο άνθρωπος-πολίτης που έχει ως προσανατολισμό παράλληλα με την πάλη για την ειρήνη και τον αγώνα για τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου με κύριο στόχο την εμπέδωση του πολιτισμού σε όλα τα επίπεδα, ατομικό, κοινωνικό, εθνικό, πλανητικό, αυτός και μόνο αυτός έχει το δικαίωμα να χαρακτηρίζεται σήμερα ως Αριστερός.
»Αυτός ο εκ πρώτης όψεως ουτοπιστικός στόχος, αν το εξετάσουμε καλά, θα δούμε ότι είναι ο μόνος τρόπος για να εμπεδωθεί κάποτε η Παγκόσμια Ειρήνη και παράλληλα να ανεβεί το βιοτικό επίπεδο των φτωχών λαών με βάση την μετατροπή της βιομηχανίας πολέμου σε βιομηχανία ειρήνης με την μαζική παραγωγή αγαθών.
»Αυτοί οι δύο στόχοι, δηλαδή Ειρήνη και Πολιτισμός (με βασικό κορμό του την κατάργηση των ανισοτήτων μεταξύ των λαών) προσδιορίζουν σήμερα την διαφορά μεταξύ του προοδευτικού και του αντιδραστικού, του αριστερού και του δεξιού».
-Β’ Μέρος-
Επιστρέφω στο «Μονοπάτι προς το μέλλον».
Ο Μίκης, κατά τη γνώμη μου, συνδέει την ελληνική διαλεκτική σκέψη με τον διαλεκτικό υλισμό και ξεκινάει την ανάλυση του ανθρώπου, όχι από τη στιγμή της εμφάνισης της ιδιοκτησίας, αλλά από τη στιγμή της εμφάνισής του στη Γη και μας δείχνει τη διαλεκτική σχέση του οντολογικού με το κοινωνικό.
Δηλαδή για τον Μίκη, ο άνθρωπος δεν υποδουλώνεται όταν εμφανίζεται η ιδιοκτησία, αλλά επειδή ήταν υποδουλωμένος στον φόβο και στα άγρια ένστικτά του δημιουργεί την ιδιοκτησία, για να καλύψει τους φόβους και τις ανασφάλειες του. Μετά ακολουθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, ο πόλεμος, η πυραμιδική κοινωνία κλπ. Πάνω στα άγρια ένστικτα του ανθρώπου χτίστηκε ο σημερινός κόσμος και αυτά τα άγρια ένστικτα δεν κατάφερε η λογική να τα τιθασεύσει. Αντίθετα, ο καπιταλισμός στην σημερινή ακραία ιμπεριαλιστική του φάση έχει επιβάλει την κυριαρχία των πιο άγριων και βάρβαρων ενστίκτων του ανθρώπου. Οι βαρβαρότεροι όλων διοικούν τον πλανήτη και τον οδηγούν στην καταστροφή.
Σκέφτομαι ότι δεν είναι μόνον η κατάκτηση του πλούτου που καθορίζει τις ανθρώπινες πράξεις. Γιατί αν υποθέσουμε ότι γινόταν ένα θαύμα και ξαφνικά όλοι μοιραζόμασταν δίκαια τον πλούτο, οπότε δεν θα υπήρχαν κοινωνικές τάξεις, είναι βέβαιο ότι θα διαχειριζόμασταν καλύτερα τη συνύπαρξή μας; Ότι δεν θα πολεμούσαμε ο ένας τον άλλον, ότι δεν θα καταστρέφαμε τη φύση, ότι δεν θα καταπιέζαμε τις γυναίκες και τα παιδιά; Μήπως τελικά το πρόβλημα δεν λύνεται μόνον με την κατάκτηση των μέσων παραγωγής από την κοινωνία; Ο Μίκης πάντως, σύμφωνα με τα γραπτά του, πιστεύει ότι δεν λύνεται μόνον έτσι. (βλπ: «Αντιμανιφέστο»)
(Συνεχίζεται)
3ο Μέρος
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν νομίζω ότι διαφωνούμε, αγαπητέ Παναγιώτη. Μάλλον καταλήγουμε στο ίδιο σημείο από άλλη διαδρομή. Με μια διαφορά όμως: ότι ο Μίκης στον αγώνα για την κατάκτηση ενός άλλου συστήματος, σοσιαλιστικού, εντάσσει και τον αγώνα του ανθρώπου (του καθενός ξεχωριστά αλλά και όλων μαζί) για την απαλλαγή του από τον αρχέγονο φόβο που τον διχάζει και τον οδηγεί στην επικράτηση των άγριων ενστίκτων του.
Αυτό το παράβλεψαν οι επίγονοι του Μαρξ, μιας και αντιμετώπισαν τον άνθρωπο με τον ξερό δυτικό ορθολογισμό και δεν άπλωσαν το βλέμμα τους επάνω στη μη λογική υπόσταση του ανθρώπου. Υπάρχει ιστορική εξήγηση γι αυτό το γεγονός, αλλά δεν είναι του παρόντος.
Ο νέος Διαφωτισμός που προτείνει ο Μίκης– ο οποίος κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να προηγηθεί της όποιας επαναστατικής διαδικασίας, όπως άλλωστε μας έχει διδάξει η Ιστορία– θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, τα θεμέλιά του να είναι ο διαλεκτικός υλισμός, η ελληνική διαλεκτική και η ελληνική θέαση του ανθρώπου και του κόσμου.
Προτείνω γι αυτό το θεμελιώδες ζήτημα να ανοίξουμε ένα νέο κύκλο συζήτησης (ελπίζω δια ζώσης) και με άλλους φίλους. Γιατί, κακά τα ψέμματα, οι Έλληνες, λόγω της εξάρτησής μας από τους ξένους από το 1830 μέχρι σήμερα, μάθαμε να βλέπουμε την Ιστορία μας, τη Φιλοσοφία μας και τις Τέχνες μας, μέσα από τα μάτια της συστημικής διανόησης της Δύσης, η οποία (ακόμα κι όταν δεν υπηρετεί τον καπιταλισμό-αν και εξαιρετικά σπάνιο αυτό) αδυνατεί να κατανοήσει το ελληνικό παράδειγμα, επειδή ακριβώς δεν μπόρεσε να κατανοήσει τι σημαίνει καθολική ελευθερία του ανθρώπου και κοινωνία με τους όρους ελληνικότητας, εγκλωβισμένη καθώς είναι στον ξερό ορθολογισμό.
Άλλωστε, της λείπει η διονυσιακή προσέγγιση του ανθρώπου.
Θα αναφέρω μόνον ένα παράδειγμα: Στα ελληνικά Πανεπιστήμια στα τμήματα της φιλολογίας δεν διδάσκονται ο Λεκατσάς, ο Συκουτρής, η «Ποιητική» του Αριστοτέλη, ο Πλάτωνας (εκτός από ελάχιστα αποσπάσματα) και πολλοί άλλοι σύγχρονοι Έλληνες λόγιοι και διανοητές, αλλά αντίθετα διδάσκονται ένα σωρό ξένοι, οι οποίοι ακόμα αδυνατούν να κατανοήσουν τον ρόλο του Χορού στο αρχαίο θέατρο. Αν και δεν είναι μόνον αυτό που δεν κατανοούν από την Ελλάδα… Αλλά μάλλον προτρέχω, γι αυτό σταματώ εδώ.
Τελειώνω τα σχόλιά μου με ένα κάλεσμα: Καλώ εσένα και τους φίλους σε μια δημόσια συζήτηση για τα τρία άρθρα πραγματείες του Μίκη «Μονοπάτι προς το μέλλον», «Η αγριότητα του πολιτισμού» και «Οι βιομηχανίες ειρήνης να γίνουν βιομηχανίες πολέμου».
Φιλικά και συναγωνιστικά,
Αναστασία