Ο Μίκης Θεοδωράκης για τον GUY WAGNER*

Στις 17 Ιανουαρίου του 1973 παρουσιάστηκαν τα “18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας” του Γιάννη Ρίτσου στο Albert Hall του Λονδίνου μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα. Συγκινημένος πήρα το μικρόφωνο και τραγούδησα για πρώτη φορά “Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις” και από τότε δεν θα έπαυα να το τραγουδώ. Έξι χιλιάδες κεριά άναψαν τότε. Έλληνες και ξένοι φίλοι μας βιάζονταν να δούνε την Ανάσταση που ήρθε τελικά ύστερα από ενάμισυ χρόνο.

Λίγο αργότερα τα “Λιανοτράγουδα” παρουσιάστηκαν στο Λουξεμβούργο, σε μια συναυλία που ξεκίνησε από ένα γράμμα – πρόταση προς εμένα και τον οργανωτή των συναυλιών μου Norbert Gamsohn με αποστολέα κάποιον Guy Wagner, που τελικά οργάνωσε και προετοίμασε τα πάντα με τον καλύτερο τρόπο... Έτσι στη συναυλία αυτή συναντηθήκαμε για πρώτη φορά και γνωριστήκαμε μ' αυτόν τον τόσο ενθουσιώδη αλλά άγνωστό μου ως τότε φίλο, τον Guy. Έκτοτε δεν χωρίσαμε ποτέ! Ήταν τότε ακόμα καθηγητής – θυμάμαι ότι τον επισκεφθήκαμε στο σχολείο όπου δίδασκε -, ενώ συγχρόνως διατηρούσε μια μόνιμη στήλη θεατρικής κριτικής στην κύρια εφημερίδα του Λουξεμβούργου. Αργότερα έγινε διευθυντής του Θεάτρου του Ες και υπέυθυνος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας στα 1993.

Καθ' όλη της διάρκεια της μακρόχρονης φιλίας μας οι σχέσεις μας ήσαν στενές και ουσιαστικές και κορυφώθηκαν όταν ο Guy Wagner ίδρυσε – μαζί με φίλους του – το ίδρυμα “Οι Φιλικοί” με σκοπό την συγκέντρωση, διαφύλαξη και διάδοση του έργου μου, και αργότερα όταν αποφάσισε να προχωρήσει στην συγγραφή της βιογραφίας μου.

Έτσι οι συναντήσεις μας άρχισαν να γίνονται πιο πυκνές. Πότε εκείνος στο Παρίσι και αργότερα στην Αθήνα και στο Βραχάτι, πότε εγώ στο Λουξεμβούργο, πότε στις συναυλίες μου όπου και να γίνονταν, ακόμα και στος ΗΠΑ, δεν χάναμε ευκαιρία να συναντώμεθα και να συζητάμε.

Έτσι βήμα – βήμα ο Guy Wagner άρχισε να μπαίνει στους δαιδάλους της εθνικής μας ζωής, ενώ παράλληλα προσπαθούσε να ξετυλίξει το κουβάρι των πολιτικών γεγονότων όπως αποκρυσταλλωνόταν στις δύσκολες δεκαετίες που ακολούθησαν στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και που μέσα τους διαμορφωνόταν με τρόπο πρωτεϊκό και η προσωπική μου πολιτική και καλλιτεχνική προσωπικότητα και διαδρομή.

Δεν ήταν οπωσδήποτε ένα εύκολο έργο για έναν ευρωπαίο και ιδιαίτερα για έναν λουξεμβουργιανό που είχε την τύχη να μείνει έξω από τις οδυνηρές εμπειρίες του ναζιστικού μεσαίωνα.

Και δεν ήταν μόνο αυτό. Γιατί ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη έμπαινε στο δρόμο της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης, η Ελλάδα βυθιζόταν σε νέα τραγωδία, τον Εμφύλιο Πόλεμο, που μπορούμε να πούμε ότι δεν τελείωσε παρά μόνο με την πτώση της Χούντας. Πώς να κατανοήσει ένας ξένος τις εντελώς δικές μας ιδιομορφίες και ιδιαιτεροτητες; Λ.χ. για έναν δυτικοευρωπαίο που γαλουχήθηκε με ορισμένες βασικές “αλήθειες”, κομμουνιστής σήμαινε άνθρωπος της Μόσχας, δηλαδή του Διαβόλου, ενώ οι ΗΠΑ, Αγλλία, Γαλλία κ.λπ., ήσαν τα σύμβολα της Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης.

Επομένως η Ελληνική Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ) εφόσον είχε στις γραμμές της κομμουνιστές δεν μπορούσε να παλεύει για την Ελευθερία. Είμεθα όλοι όργανα του Διαβόλου.

Ακόμη και ο Χίτλερ για τον μέσο ευρωπαίο ήταν τελικά καλύτερος από τον Στάλιν!

Κάτω απ' αυτήν την οπτική τι να πεις για τον ρόλο των Άγγλων και των Αμερικανών στη χώρα μας; (Εμφύλιος, Χούντα, Κύπρος). Έτσι χρειάστηκαν εκατοντάδες ώρες συζητήσεων για να αρχίσει ο Guy Wagner να διακρίνει τις ιδιαιτερότητες της εθνικής μας ζωής και φυσικά και τις δικές μου προσωπικές επιλογές που επιπλέον υπήρξαν αντικείμενο συστηματικής διαστρέβλωσης και παραπληροφόρησης.

Στο μεταξύ ο “βιογραφούμενος” ήταν συνεχώς μέσα σ' ένα καζάνι που έβραζε· στο εξωτερικό: Πατριωτικό Μέτωπο (ΠΑΜ), Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο (ΕΑΣ), Λύση Καραμανλή, ΚΚΕ (εσωτ.). Ελληνική Αριστερά· και μετά στην Ελλάδα : Καραμανλής ή τανκς, Ενωμένη Αριστερά, ΕΔΑ, Κίνημα Πολιτισμού και Ειρήνης, Κίνημα για την Ενότητα της Αριτεράς (ΚΕΑ), Υποψήφιος Δήμαρχος Αθήνας (1978), Βουλευτής του ΚΚΕ (1981 – 1986), Βουλευτής Ν.Δ. (1989 -93).

Πολλές από τις συνεντεύξεις γίνονταν εν θερμώ, με κίνδυνο να επηρεάζεται η ψυχρή αντικειμενικότητα που απαιτεί ένα τέτοιο βιβλίο. Όμως δεν μπορύσε να γίνει διαφορετικά. Στο κάτω – κάτω ο συγγραφέας είχε ανάγκη να διεισδύσει σ' αυτόν τον άγνωστο γι' αυτόν κόσμο με κάθε θυσία.

Την ίδια δαιδαλική εικόνα παρουσίαζε και η καλλιτεχνική μου διαδρομή. Με αντιφάσεις απαράδεκτες για τον ευρωπαίο παρατηρητή. Λ.χ. τι σχέση θα μπορούσε να έχει ένα τραγούδι με μια Συμφωνία; Ο Ζορμπάς με την όπερα Ηλέκτρα; Η λαϊκή συναυλία με την συμφωνική ορχήστρα;

Εκεί στη Δύση όλα είναι τακτοποιημένα σε κουτάκια, μπουκαλάκια και ραφάκια φαρμακείου. Ο καθένας έχει την ετικέτα του, την τιμή του, την χρήση και τη θέση του. Ο ελαφρός με τα ελαφρά. Ο σοβαρός με τα σοβαρά. Πώς λοιπόν να κατανοήσει την συνύπαρξη ποίησης και τραγουδιού για τα πλήθη και όχι για τους εκλεκτούς;

Τα σημειώνω όλα αυτά για να καταδείξω τον μέγα άθλο του αγαπητού μου φίλου Guy Wagner. Ο οποίος τόλμησε με αφορμή αυτή τη βιογραφία να κάνει τομή στην καρδιά της νεοελληνικής ιστορίας τοποθετώντας μέσα της αναλυτικά και κριτικά ένα έργο και μια προσωπική διαδρομή δαιδαλώδη και αντιφατική προσπαθώντας να την φωτίσει για να την εξηγήσει φέρνοντας στην επιφάνεια τα κλειδιά τη δικής του προσέγγισης με τα οποία ο καλοπροαίρετος αναγνώστης θα μπορέσει να κατανοήσει καλύτερα τη διαμόρφωση και εξέλιξη των ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών μέσα σττις οποίες υπήρξε, έδρασε, αντέδρασε, στοχάστηκε και δημιούργησε αυτός ο συγκεκριμένος πολίτης και καλλιτέχνης, ο υπογράφων.

Αθήνα, Μάρτιος 2002

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

*Aπ' την βιογραφία του συγγραφέα στο βιβλίο ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ - ΜΙΑ ΖΩΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ