Ένα ημερολόγιο για τον Μίκη, ήταν ο τίτλος της εκδήλωσης (16/11) στον Ιανό, με αφορμή το ομώνυμο ημερολόγιο που συνέγραψε ο Γιώργος Μονεμβασίτης.
Στην εκδήλωση μίλησαν, εκτός από τον συγγραφέα, οι κύριοι: Κώστας Παπαδόπουλος (ερμηνευτής μπουζουκιού), Λουκάς Καρυτινός (αρχιμουσικός), Μάνος Ελευθερίου (ποιητής - στιχουργός-πεζογράφος) και Κώστας Γεωργουσόπουλος (φιλόλογος-κριτικός θεάτρου) .
Παραθέτουμε ολόκληρο το κείμενο της ομιλίας του κ. Καρυτινού, και ένα απομαγνητοφωνημένο απόσπασμα από την ομιλία του Μάνου Ελευθερίου. Τις ομιλίες των κυρίων Γεωργουσόπουλου και Μονεμβασίτη, μπορείτε να τις παρακολουθήσετε στο βίντεο που ακολουθεί.
Είναι σπάνιο να μιλάει κανείς για προσωπικότητες που έγιναν ευρύτερα γνωστές όχι μόνον υπό μία , ούτε δύο αλλά υπό τρεις ιδιότητες. Και δεν είναι μόνο ο μέγας Μίκης Θεοδωράκης που μας είναι πασίγνωστος ως συνθέτης (κυρίως) , ως πολιτευτής και ως στοχαστής, αλλά και ο δημιουργός αυτού του εντυπωσιακού ημερολογίου, ο Γιώργος Μονεμβασίτης, που εκτός από συγγραφέας/δημοσιογράφος, κριτικός/ιστορικός μουσικής είναι και πολιτικός μηχανικός!
Όταν λοιπόν συναντώνται τόσο πολυσχιδείς και πολυπράγμονες άνθρωποι, το αποτέλεσμα της δουλειάς τους δεν μπορεί παρά να είναι εκπληκτικά σφαιρικό, όπως το ημερολόγιο αυτό που παρουσιάζεται σήμερα. Ένα ημερολόγιο αφιερωμένο στον Μίκη Θεοδωράκη και το έργο του.
Πόση δουλειά χρειάστηκε για να δημιουργηθεί; Ο Γιώργος Μονεμβασίτης εργάτης ακούραστος, ερευνητής επίμονος, συλλέκτης και καταγραφέας ιστορικών στιγμών, αποφάσισε να δωρίσει στον φίλο του Μίκη (και σε όλους εμάς), κάτι ανεκτίμητο. Για κάθε μέρα ενός ολόκληρου χρόνου –και μάλιστα δίσεκτου-, γεμίζει τις σελίδες ενός ημερολογίου με γεγονότα από τη ζωή και το έργο του Θεοδωράκη.
Πραγματικά, πόσα άτομα –παγκοσμίως- θα είχαν ένα αποτύπωμα της δημιουργικής παρουσίας τους για κάθε μέρα του χρόνου; Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι ένας από τους ελάχιστους.
Κι αλήθεια, πόσοι κριτικοί μουσικής (για να χρησιμοποιήσω μόνο μια από τις ιδιότητες του Γιώργου) έχουν τέτοιο αρχείο –τριάντα χρόνων τουλάχιστον- και τόση φλόγα και διάθεση, ώστε ν’ ανατρέξουν σε αυτό, να ψάξουν μια-μια τις καταγραφές, να επιλέξουν, να συνδυάσουν, να επανεκτιμήσουν, για να καταλήξουν σ΄ ένα τόσο ενδιαφέρον έργο; Επίσης ελάχιστοι.
Γι’ αυτό λοιπόν, λόγω της μοναδικότητας του Συνθέτη και του Ιστορικού του, το ημερολόγιο του 2016 είναι κι αυτό μοναδικό, και σαν σύλληψη, και σαν περιεχόμενο, και σαν εικόνα. Αυτό οφείλεται στα ταλέντα του Γιώργου Μονεμβασίτη, στην αστείρευτη δημιουργικότητα, στην ευρυμάθεια και την πυρετώδη εργατικότητά του.
Γιώργο σ’ ευχαριστούμε και για την ιδέα και για την υλοποίησή της.
Γνώρισα το Μίκη Θεοδωράκη προσωπικά, όταν έκανε μια νέα στροφή στη μουσική του δημιουργία, αποφασίζοντας να επανέλθει στη σύνθεση συμφωνικής μουσικής και κυρίως να πρωτοσυνθέσει όπερες. Τη στροφή αυτή, την έκανε 25 χρόνια μετά την τεράστια επιτυχία που είχαν σημειώσει τα πρώτα συμφωνικά έργα και τα μπαλέτα του σε όλη την Ευρώπη, στα τέλη του 1950. Όπως τότε, (το ΄60) , όταν εγκατέλειπε τις ευρωπαϊκές μουσικές φόρμες, για να στραφεί στο έντεχνο ελληνικό λαϊκό τραγούδι , έτσι και στα μέσα της δεκαετίας του ΄80 ξαναγύρισε στις μεγάλες φόρμες και οδήγησε την έμπνευσή του στην όπερα.
Με τις όπερες που συνέθεσε, θέλησε να ενώσει το αρχαίο δράμα (δηλαδή, την όπερα της αρχαίας εποχής) με την σύγχρονη όπερα, γεννώντας από την ένωση αυτή μια διαφορετική μορφή μελοδράματος.
Έτσι, όπως μέσα από το έντεχνο λαϊκό τραγούδι θέλησε να γνωρίσει στο ευρύ κοινό τους στίχους και τις ιδέες των μεγαλύτερων Ελληνών ποιητών, -του Ελύτη, του Σεφέρη, του Ρίτσου και τόσων άλλων-, με τις όπερες θέλησε να φέρει κοντά στο ίδιο κοινό, τον ποιητικό λόγο και τις ιδέες των μέγιστων Ελλήνων τραγωδών, του Ευριπίδη, του Σοφοκλή αλλά και του Αριστοφάνη.
Σε κάθε μία απ' τις δημιουργικές του περιόδους ο Θεοδωράκης συνθέτει μείζονα έργα, χρησιμοποιώντας τις ελληνικές μουσικές παραδόσεις. Αντλεί από τη βυζαντινή μουσική, τις κλίμακές της και τις χρησιμοποιεί για να δημιουργήσει μεγάλο αριθμό μελωδιών. Αντλεί από την δημοτική μουσική τους σύνθετους ρυθμούς και την ποικιλία των μουσικών οργάνων, και από την αστική μουσική τους διάφορους χορευτικούς ρυθμούς. Με την ανάμειξη όλων αυτών των στοιχείων και την πρωτογενή του ιδιοφυία κι έμπνευση, βρίσκει το δικό του μουσικό ιδίωμα. Και τι είναι αυτό που το χαρακτηρίζει; Πιο είναι ο πιο σταθερό και προβεβλημένο στοιχείο των συνθέσεών του; Η χρήση ανθρώπινης φωνής. Το τραγούδι υπό την στενή κι ευρεία έννοια.
Η λατρεία του για την ανθρώπινη φωνή –ουσιαστικά για τον Άνθρωπο- τον ωθεί να συνθέτει –εκτός βεβαίως από τα τραγούδια του-, όπερες, ορατόρια, λαϊκά ορατόρια, ακόμα και συμφωνίες, με σολίστες λυρικούς τραγουδιστές, ψάλτες, λαϊκούς τραγουδιστές και χορωδίες.
Συνθέτει για να μοιραστεί το θαύμα της Μουσικής με κάθε έναν. Για να μας οδηγήσει όλους, σε όποιο σημείο της Γης κι αν βρισκόμαστε, στα κοινά μονοπάτια του ΄Ηχου και στους πανανθρώπινους ρυθμούς που είναι αναγνωρίσιμοι από τα αρχαία χρόνια.
Συνθέτει για να μας «συνθέσει». Για να ξεπεράσουμε τα σύνορα του τόπου, των συνηθειών, της γλώσσας και να ενωθούμε στην κοινή ανθρώπινη ύπαρξή μας. Στον κοινό ρυθμικό και μελωδικό ανθρώπινο παρονομαστή. Συνθέτει μουσική. Τη μόνη γλώσσα που δεν έχει σύνορα και που με τους ρυθμούς και τις μελωδίες της μπορεί να δονήσει κάθε ψυχή.
Πιστεύω ότι ο Θεοδωράκης αυτό θεώρησε πως είναι ο προορισμός του. Να υπηρετεί τον συνάνθρωπο, να του ανοίγει το Πνεύμα σε άλλες διαστάσεις, να τον οδηγεί με την μουσική του στον δρόμο της αδελφοσύνης και της φιλαλληλίας.
Αυτή η ανθρωποκεντρική του θεώρηση, η ανάγκη να μοιραστεί την Μουσική με όλους τους λαούς , είναι που τον διαφοροποιεί από πολλούς άλλους συνθέτες της δυτικοευρωπαϊκής λόγιας μουσικής.
Είναι εκείνη η ανάγκη που τον κράτησε μακριά από την Δυτική πρωτοπορία , της οποίας θα μπορούσε να είναι πραγματικός ηγέτης, και την οποία εγκατέλειψε για χάρη του έντεχνου τραγουδιού.
Είναι αυτή που τον έστρεψε ξανά στους μεγάλους ποιητές και τους αρχαίους τραγικούς και θέλησε να μοιραστεί μαζί μας τις ιδέες τους, πάλι μέσω της Μουσικής, του μουσικού-δράματος αυτή τη φορά.
Ο Μίκης Θεοδωράκης θα μπορούσε να είχε διαπρέψει στο χώρο της λόγιας δυτικής μουσικής ήδη από τη δεκαετία του ’50. Θα μπορούσε να κυριαρχήσει σε όλη την Ευρώπη με τις συμφωνίες, τα κοντσέρτα, τη μουσική δωματίου, τα μπαλέτα του. Όμως όταν έπρεπε να απαντήσει στο ερώτημα, για ποιόν γράφω τη μουσική μου; Σε ποιους απευθύνομαι; Και είδε απέναντί του να χειροκροτούν οι λίγοι προνομιούχοι λάτρεις της λόγιας μουσικής, κατάλαβε πως δεν ήθελε να είναι αυτό, το κοινό που θα τον αποθεώνει. Συνειδητοποίησε πως αν δεν συνομιλούσε με τις πλατιές μάζες δεν θα εκπλήρωνε τον προορισμό του.
Έτσι προσπάθησε να αποτελέσει τη γέφυρα ανάμεσα στο λόγιο και το λαϊκό. Να φέρει κοντά στον κόσμο τα υψηλά νοήματα των νέων και αρχαίων ποιητών. Με την φωνή να παίζει τον εξάρχοντα ρόλο, μας έδωσε συνθέσεις όπως το «΄Αξιον Εστί», το “Canto General” τον «Ζορμπά», την «Μήδεια», την «Ηλέκτρα», την «Αντιγόνη», τη «Λυσιστράτη» και τόσες άλλες, που έγιναν παγκόσμιες επιτυχίες.
Κλείνοντας το λογύδριο αυτό και για των λόγων μου το αληθές, θα ήθελα να σας διηγηθώ μια προσωπική εμπειρία μου.
Είμαστε το 1991, στην Αρένα της Βερόνας όπου παρουσιάζεται για δεύτερη σαιζόν ο Ζορμπάς, ως μπαλέτο. Η Αρένα γεμάτη από 16.000 κόσμο. Καθώς πλησιάζει το φινάλε, ακούγονται οι πρώτες νότες από το μπουζούκι. Το διεθνές κοινό ανταποκρίνεται μ’ έναν βαθύ αναστεναγμό… Αχ! Η ορχήστρα απαντά με όλη της τη δύναμη ξεκινώντας το συρτάκι. Η χορωδία ενώνεται αντιστικτικά μαζί της, το κοινό κινείται ρυθμικά στις κερκίδες. Με την τελευταία νότα στο κλείσιμο της μουσικής, οι θριαμβευτικές κραυγές φτάνουν στα ουράνια. Μουσικοί, χορευτές, χορωδοί γελούν ενθουσιασμένοι. Το χειροκρότημα, τα μπράβο, τα μπιζ, οι αλαλαγμοί, οι χοροί στις κερκίδες διαρκούν 35 λεπτά μετά την τελευταία νότα του έργου. Αν αυτή δεν είναι η στιγμή της ένωσης της πανανθρώπινης ψυχής τότε τι είναι;
Μίκη σ’ ευχαριστούμε που αφιέρωσες την ζωή σου για να μας χαρίσεις αυτές τις
Μάνος Ελευθερίου
Πρέπει να θεωρώ ευλογημένο τον εαυτό μου, όχι μόνον επειδή, ουσιαστικά ο Θεοδωράκης μού άνοιξε το δρόμο προς το ελληνικό τραγούδι, αλλά κι επειδή ο ίδιος τόλμησε και μελοποίησε τραγούδια μου, νομίζω 70…τόσα πρέπει να είναι…
Η συνεργασία άρχισε πριν τη δικτατορία, συνεχίστηκε κατά τη διάρκεια της, στέλνοντας του τραγούδια μέσως ενός ειδικού μέσου, προς τη Ζάτουνα (…) Μετά συνεχίστηκε, όταν ο Σρεμπέρ τον πήρε στο Παρίσι και στη συνέχεια στο Λονδίνο. Η Μαρία Δημητριάδη τού πήγε τα Τραγούδια του Αγώνα και μετά, μεταδικτατορικά, πάλι με τη Μαρία Δημητριάδη, γυρίσαμε τον μεγάλο δίσκο Μήπως ζούμε σ’ άλλη χώρα;
Βρισκόμαστε εδώ σήμερα για να γιορτάσουμε την έκδοση ενός λαμπρού ημερολογίου των εκδόσεων Ιανός αφιερωμένο στον Μίκη Θεοδωράκη. Δεν ξέρω με ποιες τιμές το κράτος και η πνευματική ζωή της χώρας θα γιορτάσουν τα 100 πρώτα χρόνια της επίγειας ζωής αυτού του μυθικού ανθρώπου, αλλά το σημερινό ημερολόγιο του Ιανού, του 2016, είναι καρπός μεγάλης έρευνας και μανιακής προσήλωσης του φίλου Γιώργου Μονεμβασίτη…(δείτε ολόκληρη την ομιλία στο βίντεο που ακολουθεί)
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, στην ομιλία του, εστίασε στη συνεργασία που είχε με τον Μίκη Θεοδωράκη.
Ο Μίκης μελοποίησε με τη μορφή της όπερας την Ηλέκτρα, τις Ικέτιδες, ολόκληρη την Ορέστεια και τον Προμηθέα Δεσμώτη, σε μετάφραση Κώστα Γεωργουσόπουλου. (Ολόκληρη η ομιλία στο βίντεο που ακολουθεί).
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με μικρό μουσικό πρόγραμμα-αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη, στο οποίο συμμετείχαν που η πιανίστα Ντιάνα Βρανούση, η μεσόφωνος Ιωάννα Φόρτη, ο κιθαριστής Ιάκωβος Κολανιάν και ο πιανίστας Ανδρέας Μπουτσικάκης.
Παρακολουθείστε ολόκληρη την εκδήλωση στο βίντεο που ακολουθεί.
Έχει κουβαλήσει την Ελλάδα στο σώμα του!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό δεν είναι Ημερολόγιο του Μίκη. Είναι Ημερολόγιο ενός Λαού!