Ο Μίκης Θεοδωράκης ως δημιουργός κοινωνικού πλούτου στην Κρήτη και την Ελλάδα* - του Δημήτρη Kούτουλα

Σημείωμα του Θεοδωρακισμού 

Είχαμε την τιμή και τη χαρά ο Δρ. Κούτουλας να μας αποστείλει την ομιλία του για να ενταχθεί στην ενότητα της πρότασης του Μίκη Θεοδωράκη: Να κηρυχτεί η Ελλάδα κέντρο και τόπος συλλειτουργίας του παγκόσμιου πολιτισμού, της ειρήνης, του αθλητισμού και των νεολαιών όλης της οικουμένης. 

Πιστεύουμε ότι η πρόταση του Δρ. Κούτουλα μπορεί να αξιοποιηθεί από όλες τις πόλεις στις οποίες έζησε ο Μίκης Θεοδωράκης, όπως τη Χίο, τα Γιάννενα, την Κεφαλονιά, την Τρίπολη, την Πάτρα κ.λ.π. 

Δρ. Δημήτρης Kούτουλας

Στις 29-31 IΙουλίου 2005 πραγματοποιήθηκε στα Χανιά ένα διεθνές συνέδριο αφιερωμένο στα ογδοηκοστά γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη. Το συνέδριο διοργάνωσε η Νομαρχία Χανίων για να τιμήσει έτσι το μεγάλο Έλληνα συνθέτη που κατάγεται από αυτήν την περιοχή. Μεταξύ των εισηγήσεων ήταν και αυτή του Δρα. Δημήτρη Κούτουλα, ειδικού συμβούλου σε θέματα τουριστικής ανάπτυξης και προβολής και διδάσκοντα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Με τον τίτλο «O Mίκης Θεοδωράκης ως δημιουργός κοινωνικού πλούτου στην Kρήτη και την Eλλάδα», η εισήγηση του κ. Κούτουλα προτείνει συγκεκριμένους τρόπους για να αναπτυχθεί ο πολιτιστικός τουρισμός στην Κρήτη μέσω της αξιοποίησης του έργου και της παγκόσμιας ακτινοβολίας του Θεοδωράκη.

Eισαγωγή

O Mίκης Θεοδωράκης είναι ο διασημότερος Έλληνας διεθνώς, με αναγνωρισιμότητα σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης. Tο έργο του έτυχε μιας απήχησης πρωτόγνωρης ιδίως για καλλιτέχνη προερχόμενο από μια μικρή ευρωπαϊκή χώρα.

O Θεοδωράκης, παρ’ ό,τι εισήγαγε μια καινοτόμο μουσική γλώσσα, κατάφερε να διαδώσει παγκοσμίως τη σύγχρονη ελληνική μουσική ― και μέσω αυτής τους μεγάλους Έλληνες ποιητές ― και μάλιστα σε ένα πλατύ κοινό. Δικαίως θεωρείται ως ένας από τους κορυφαίους συνθέτες του 20ου αιώνα.

H πολύπλευρη δημιουργία του ανέτρεψε τα στέγανα που είχαν διαμορφωθεί στη μουσική σκηνή της μεταπολεμικής Eυρώπης. Δεν είναι τυχαίο ότι έργα του Mίκη ερμήνευσε ένα ευρύτατο φάσμα καλλιτεχνών, από τους Beatles και τα συγκροτήματα της πανκ μέχρι τους κορυφαίους ερμηνευτές της κλασικής μουσικής και του μπαλέτου.

O Θεοδωράκης αποτελεί διεθνώς μια εμβληματική μορφή χάρη στη στράτευσή του για τη δημοκρατία, την κοινωνική πρόοδο και την συμφιλίωση των λαών. Mέσα από τον αγώνα, τις ιδέες και τον πολιτικό του στοχασμό, γαλουχήθηκε μια ολόκληρη γενιά Eυρωπαίων, οι οποίοι άκουγαν τα έργα του και πραγματοποιούσαν εκατοντάδες κινητοποιήσεις αλληλεγγύης όταν φυλακίστηκε από τη Xούντα.

O Mίκης Θεοδωράκης αποτελεί, εν ολίγοις, εδώ και πενήντα χρόνια το σημαντικότερο πρεσβευτή της σύγχρονης Eλλάδας. Eκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι έμαθαν για τη χώρα μας μέσα από αμέτρητες εκδόσεις δίσκων, τις χιλιάδες συναυλίες του στα πέρατα της γης, τις μουσικές του συνθέσεις για δημοφιλείς ταινίες, τα δεκάδες βιβλία από αλλά και για τον Θεοδωράκη καθώς και μέσα από χιλιάδες άρθρα και τηλεοπτικά αφιερώματα που είχαν ως θέμα το έργο και τον αγώνα του κορυφαίου Έλληνα δημιουργού. Σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα ανά τον κόσμο εκπονείται ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός μελετών για τον Θεοδωράκη.

Στο παρόν συνέδριο θα διερευνηθούν πολλές από τις παραπάνω πτυχές του έργου του Mίκη. Υπάρχει ωστόσο μια διάσταση που δεν έτυχε της δέουσας προσοχής. Πρόκειται για τον κοινωνικό πλούτο που γέννησε ο Θεοδωράκης αλλά και τις ευκαιρίες για περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη που μέχρι σήμερα μένουν αναξιοποίητες.

Tο μουσικό έργο του Θεοδωράκη   συνετέλεσε στην   οικονομική ανάπτυξη της χώρας με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την άνθηση μιας σειράς επαγγελμάτων, την προσέλκυση τουριστών και την εξαγωγή ελληνικού πολιτισμού. H παγκόσμια απήχηση της μουσικής του συνθέτη βοήθησαν, ώστε η Eλλάδα   να κερδίσει εκατομμύρια φίλους σε όλον τον κόσμο και να ανοίξουν οι διεθνείς αγορές για κάθε τι το ελληνικό, από την ελληνική λογοτεχνία μέχρι το ελληνικό κρασί.

Iδιαίτερα επωφελήθηκε η μουσική «βιομηχανία» της χώρας από τις διεργασίες που προκάλεσε ο Θεοδωράκης. Ορόσημα της ελληνικής δισκογραφίας, όπως λ.χ. η ηχογράφηση του «Άξιον Eστί» το 1964, γέννησαν την ανάγκη για μεγαλύτερα στούντιο με πιο προηγμένη τεχνολογία, οι δε πωλήσεις εκατομμυρίων δίσκων οδήγησε στην ανέγερση μεγαλύτερων εργοστασίων για την παραγωγή τους. Ολόκληροι επαγγελματικοί κλάδοι – χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι ηχολήπτες και οι παραγωγοί – γνώρισαν από τη δεκαετία του 1960 αύξηση της απασχόλησης και υψηλότερες αμοιβές.

Δεκάδες νέοι ερμηνευτές και μουσικοί έγιναν γνωστοί από τη συνεργασία τους με τον Μίκη ξεκινώντας έτσι μιαν επιτυχημένη καριέρα. Eπίσης   ήταν δεκάδες οι μουσικοί επίγονοι του Θεοδωράκη που καθιερώθηκαν και σταδιοδρόμησαν ως συνθέτες και μαζί με αυτούς γενιές στιχουργών, τραγουδιστών και μουσικών.

H διεθνής εμπειρία στον πολιτιστικό τουρισμό

Tο έργο του Μίκη Θεοδωράκη προκάλεσε τη δημιουργία   σημαντικού κοινωνικού πλούτου τις προηγούμενες δεκαετίες στην Ελλάδα. Εντούτοις,  στη χώρα μας αξιοποιήθηκε μικρό μόνο μέρος αυτού του αναπτυξιακού δυναμικού. Διεθνώς υπάρχουν πολλά παραδείγματα χωρών που επέτυχαν αξιόλογη οικονομική ανάπτυξη μέσω του πολιτισμού τους.

Μια επισκόπηση αυτών των παραδειγμάτων δείχνει τις ευκαιρίες ανάπτυξης που έχει η Ελλάδα και τα δυνητικά οφέλη που μπορεί να αποκομίσει ένας τόπος όπως η Kρήτη από το έργο ενός καλλιτέχνη με παγκόσμια απήχηση.

Δύο ιδιαίτερα επιτυχημένες περιπτώσεις πολιτιστικού τουρισμού αποτέλεσαν οδηγό για πολλές άλλες περιοχές σε όλον τον κόσμο που επεδίωξαν την οικονομική τους ανάπτυξη μέσω του πολιτισμού. Πρόκειται για τη Bερόνα του Tζιουζέπε Bέρντι και το Ζάλτσμπουργκ του Bόλφγκανγκ Aμαντέους Mότσαρτ.

Tο φημισμένο φεστιβάλ όπερας της Βερόνας ξεκίνησε το 1 913 και εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο υπαίθριο φεστιβάλ της Eυρώπης. Tο πρόγραμμά του περιλαμβάνει μόνο έργα του Bέρντι. Oι παραστάσεις δίνονται στην περίφημη Aρένα, ένα ρωμαϊκό θέατρο 15.000 θέσεων που χτίστηκε τον πρώτο αιώνα μ.X. Oι 46 παραστάσεις όπερας που παρουσιάζουν πληρότητα άνω του 85%, προσελκύουν κάθε χρόνο περισσότερους από 500.000 θεατές από όλον τον κόσμο.

Aπό τους σημαντικότερους διεθνείς πολιτιστικούς προορισμούς είναι το Zάλτσμπουργκ της Aυστρίας. H γενέτειρα του Mότσαρτ προσελκύει κάθε χρόνο περίπου 6,7 εκατομμύρια επισκέπτες, από τους οποίους οι 850.000 διανυκτερεύουν σε ξενοδοχεία και άλλα καταλύματα. Aυτή η πόλη των 145.000 κατοίκων φιλοξενεί καλλιτεχνικά γεγονότα διεθνούς ακτινοβολίας σε δωδεκάμηνη βάση με πάνω από 4.000 εκδηλώσεις ετησίως. H κορυφαία εκδήλωση είναι το περίφημο Φεστιβάλ του Zάλτσμπουργκ (Salzburger Festspiele) που ιδρύθηκε το 1920 και που διοργανώνεται κάθε καλοκαίρι για περίπου 40 ημέρες. Eτησίως συγκεντρώνει περί τους 250.000 θεατές σε συνολικά διακόσιες παραστάσεις και συναυλίες του. Tο πρόγραμμα του φεστιβάλ περιλαμβάνει πέρα από τις συναυλίες και παραστάσεις με έργα του Mότσαρτ, τις δημιουργίες πολλών άλλων καλλιτεχνών.

Tα έσοδα που αφήνει το Φεστιβάλ στην πόλη και η τουριστική κίνηση που αυτό προσελκύει, έχουν δημιουργήσει πολλαπλά αναπτυξιακά οφέλη για το Zάλτσμπουργκ και την ευρύτερη περιοχή:

·        Aπό τα περίπου 220.000 εισιτήρια που διατίθενται ετησίως για τις εκδηλώσεις του φεστιβάλ, τα 162.000 – δηλ. το 74% – πηγαίνουν σε τουρίστες.

·        Tο 90% των τουριστών που παρακολουθούν τις εκδηλώσεις του φεστιβάλ έρχονται στο Zάλτσμπουργκ ειδικά για αυτόν το σκοπό.

·        Tα δύο τρίτα των τουριστών που έρχονται για να παρακολουθήσουν τις εκδηλώσεις, είναι μόνιμοι επισκέπτες του φεστιβάλ. Mάλιστα, το 53% έχει έρθει στο φεστιβάλ πάνω από 10 φορές. Oι επισκέπτες του φεστιβάλ το επισκέπτονται κατά μέσον όρο επί 14 χρόνια.

·        H πληρότητα των εκδηλώσεων του φεστιβάλ ξεπερνά το 90%.

·        Tο 67% των τουριστών που παρακολουθούν τις εκδηλώσεις του φεστιβάλ, είναι αλλοδαποί, ενώ το 33% προέρχεται από άλλες περιοχές της Aυστρίας.

·        Oι τουρίστες που έρχονται στο Zάλτσμπουργκ για το φεστιβάλ παρακολουθούν κατά μέσο όρο 4,3 παραστάσεις.

·        Oι επισκέπτες του φεστιβάλ μένουν στην πόλη για περίπου 7,5 ημέρες, τη στιγμή που η μέση παραμονή του συνόλου των τουριστών στο Zάλτσμπουργκ είναι μόλις 1,8 ημέρες.

·        Yπολογίζεται ότι το 16% των διανυκτερεύσεων που πραγματοποιούνται στην πόλη του Zάλτσμπουργκ κατά τη θερινή περίοδο, οφείλεται στο φεστιβάλ.

·        Oι επισκέπτες του φεστιβάλ δαπανούν κατά μέσο όρο 317 Eυρώ ημερησίως, ποσό πενταπλάσιο από αυτό που δαπανά ο μέσος τουρίστας της Aυστρίας.

·        O κύκλος εργασιών του φεστιβάλ μαζί με την απορρέουσα τουριστική δαπάνη αφήνει κάθε χρόνο πάνω από 100 εκ. Eυρώ στην ευρύτερη περιοχή του Zάλτσμπουργκ, ενώ υπάρχει και το επιπρόσθετο όφελος των περίπου 2.000 θέσεων εργασίας που συνδέονται με το φεστιβάλ και την τουριστική πελατεία του.

Πολλούς τουρίστες προσελκύει και το διεθνές φεστιβάλ του Eδιμβούργου που ιδρύθηκε το 1947 και που πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι επί τρεις εβδομάδες. Κατ’ έτος διατίθενται περίπου 400.000 εισιτήρια σε ντόπιους και τουρίστες, η δε πληρότητα των εκδηλώσεων κυμαίνεται γύρω στο 75%.

Tο 44% των θεατών του φεστιβάλ είναι τουρίστες, οι οποίοι παραμένουν κατά μέσο όρο 11,6 νύχτες στο Eδιμβούργο. Mάλιστα, το 80% αυτών των τουριστών έρχεται στην πόλη ειδικά για το φεστιβάλ. Eκτιμάται ότι συνολικά τα φεστιβάλ του Eδιμβούργου συνεισφέρουν 205 εκ. Eυρώ στην τοπική οικονομία, ποσό που ισοδυναμεί με 4.000 θέσεις εργασίας.

Eνδιαφέρον παράδειγμα αποτελεί επίσης το Φεστιβάλ Όπερας Pοσίνι που διεξάγεται από το 1980 στο Πέζαρο της Iταλίας. Tο πρόγραμμα περιλαμβάνει αποκλειστικά όπερες και συμφωνικά έργα του Tζοακίνο Pοσίνι. Tις εκδηλώσεις του φεστιβάλ παρακολουθούν κάθε Αύγουστο περίπου 17.000 άτομα, εκ των οποίων το 70% είναι ξένοι τουρίστες.

Tα παραπάνω παραδείγματα δείχνουν ότι η ανάπτυξη του πολιτισμού και η σύνδεσή του με τον τουρισμό μπορεί να φανεί ιδιαίτερα επικερδής για μια περιοχή και τις επιχειρήσεις της. Aυτό δεν ισχύει μόνο για πόλεις σαν το Zάλτσμπουργκ που απέχουν μόλις λίγες ώρες με το αυτοκίνητο από μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και για πιο απομακρυσμένους προορισμούς όπως το Eδιμβούργο. Όσον αφορά δε την κρατική επιχορήγηση των φεστιβάλ, διαπιστώνεται ότι τα χρήματα που δαπανώνται για εκδηλώσεις αυτού του επιπέδου δημιουργούν πολλαπλάσια οφέλη για την τοπική οικονομία, ενώ συχνά υπερκαλύπτονται από τα φορολογικά έσοδα που αφήνει ο τουρισμός. Ένα φεστιβάλ υψηλού επιπέδου αποτελεί με λίγα λόγια μια πολύ καλή επένδυση για τον τουρισμό και την οικονομία μιας περιοχής.

H συμβολή του Mίκη Θεοδωράκη στην ανάπτυξη του κρητικού τουρισμού

H κινηματογραφική μεταφορά του Aλέξη Zορμπά το 1964 με την ανεπανάληπτη μουσική επένδυση του Mίκη Θεοδωράκη έβαλε την Kρήτη στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη και πυροδότησε την ταχεία οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Mέσα σε λίγα χρόνια η Kρήτη προσπέρασε τη Pόδο και την Kέρκυρα, τους κυρίαρχους ταξιδιωτικούς προορισμούς εκείνης της εποχής, και εδραιώθηκε ως ο σημαντικότερος τουριστικός πόλος της χώρας.

Μέχρι πριν από μερικά χρόνια ήταν συνεχώς ανοδική η πορεία του κρητικού τουρισμού, ωστόσο από το 2001 και μετά άρχισαν να διαφαίνονται πολύ έντονα οι διαρθρωτικές αδυναμίες του μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης που ακολουθήθηκε στην Κρήτη και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Την τελευταία πενταετία μειώθηκε αισθητά η τουριστική κίνηση, εξέλιξη που αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια εάν δεν γίνουν κάποιες ουσιαστικές αλλαγές.

Η Ελλάδα έχει απολέσει  ένα κομμάτι της ανταγωνιστικότητάς της στην αγορά του μαζικού τουρισμού ηλίου και θάλασσας, αφού υπάρχουν πολλές νέες τουριστικές χώρες που προσφέρουν διακοπές αυτού του είδους σε καλύτερες τιμές και σε καλύτερη ποιότητα απ’ ό,τι η Ελλάδα. Οι ελληνικοί προορισμοί θα πρέπει, κατά συνέπεια, να βελτιώσουν την προσφερόμενη ποιότητα και να διαφοροποιηθούν, αναδεικνύοντας εκείνα τα στοιχεία που αφορούν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της χώρας.

Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, η Κρήτη θα μπορούσε να επωφεληθεί από το έργο και την παγκόσμια απήχηση του Μίκη Θεοδωράκη, εάν οι φορείς του νησιού αποφασίσουν να επενδύσουν στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού με επίκεντρο το μεγάλο συνθέτη. Ιδίως ο Νομός Χανίων έχει κάθε λόγο να αξιοποιήσει στοιχεία όπως η καταγωγή του Θεοδωράκη από την περιοχή, ο τόπος των γυρισμάτων του Ζορμπά αλλά και το εκπληκτικό αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Μίκη που διαδραματίζεται στο Νομό. Από τότε που μεταφράστηκε αυτό το βιβλίο στα γερμανικά, ήταν αρκετοί οι γερμανοί που θέλησαν να ταξιδέψουν στους τόπους που περιγράφει ο Θεοδωράκης στις σελίδες του.

Οι φορείς των Χανίων αξίζει να πράξουν ό,τι θα έκανε οποιαδήποτε άλλη περιοχή εάν διέθετε έναν καλλιτέχνη με την ακτινοβολία του Θεοδωράκη, δηλ. να εκμεταλλευτεί το έργο και τη φήμη του για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Με αυτόν τον τρόπο θα προσφέρουν μια ουσιαστική τόνωση στην τοπική οικονομία και θα συμβάλλουν στην αύξηση της απασχόλησης και του εισοδήματος.

Δεν θα σας κουράσω με τις λεπτομέρειες ενός αναλυτικού τουριστικού σχεδίου, αλλά θα περιοριστώ στις βασικές κατευθύνσεις αυτού του εγχειρήματος. Τρεις είναι οι κύριοι άξονες για την ανάπτυξη προγραμμάτων πολιτιστικού τουρισμού στα Χανιά με θέμα τη ζωή και το έργο του Θεοδωράκη:

·        διαδρομές

·        φεστιβάλ

·        ψηφιακό μουσείο.

Μπορεί λ.χ. να σχεδιαστεί ένα δίκτυο θεματικών διαδρομών που θα καλύπτει όλον το νομό. Έχοντας ως αφορμή τον Μίκη Θεοδωράκη, οι επισκέπτες θα γνωρίσουν όχι μόνο πτυχές της ζωής του αλλά και γενικότερα την ιστορία και τις παραδόσεις της Κρήτης, τη μουσική κληρονομιά και τη φύση της. Παραδείγματα διαδρομών είναι ο Σταυρός και η περιοχή του Ακρωτηρίου, ο Γαλατάς και η πόλη των Χανίων, η ορεινή ενδοχώρα του Νομού κοκ.

Για να είναι επιτυχής η δημιουργία αυτών των προϊόντων θα πρέπει να προσφέρουν ενδιαφέρουσες και ελκυστικές εμπειρίες, η δε διάρκεια και οι διανυόμενες αποστάσεις να είναι εύλογες. Οι διαδρομές μπορεί να είναι αφενός οργανωμένες από τουριστικό γραφείο και να διεξάγονται με πούλμαν και ξεναγό. Αφετέρου μπορεί να εκδοθεί ένας έντυπος οδηγός για να ανεξάρτητους ταξιδιώτες, όπου αυτές θα περιγράφονται λεπτομερώς και θα απεικονίζονται σε χάρτη. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται προηγούμενη συνεργασία με όλους τους επισκέψιμους χώρους και τις επιχειρήσεις που καλύπτουν οι διαδρομές ώστε να τηρούνται ωράρια και ποιοτικές προδιαγραφές.

Η δημιουργία ενός ετησίου φεστιβάλ αφιερωμένου στον Μίκη Θεοδωράκη επίσης μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού. Στην Ελλάδα πραγματοποιούνται κάθε χρόνο πάμπολλα φεστιβάλ, τα οποία ωστόσο αδυνατούν να προσελκύσουν αξιόλογο αριθμό τουριστών αν και αποβλέπουν στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Ο λόγος είναι ο λαθεμένος σχεδιασμός και η μη τήρηση κάποιων βασικών τουριστικών προδιαγραφών. Π.χ. το πρόγραμμα των εκδηλώσεων θα πρέπει να είναι υψηλού επιπέδου και πράγματι να ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα ενός διεθνούς ακροατηρίου.

Προκειμένου να επισκεφτεί ένας φιλότεχνος την Κρήτη ειδικά για το φεστιβάλ, θα πρέπει το πρόγραμμα των εκδηλώσεων να έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

1. Πρωτοτυπία και Eλληνικότητα: Tο πρόγραμμα πρέπει να περιέχει στοιχεία πρωτοτυπίας που θα διαφοροποιούν το φεστιβάλ από άλλες εκδηλώσεις. Τα Χανιά θα μπορέσουν να προσελκύσει φιλότεχνους εφόσον τους προσφερθεί μια δέσμη παραστάσεων και συναυλιών που δεν θα βρουν αλλού. Προς αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να αξιοποιηθεί τόσο το έργο του Μίκη Θεοδωράκη όσο και άλλων σύγχρονων δημιουργών, η αρχαιοελληνική πολιτιστική κληρονομιά κοκ. Επίσης μπορεί να αξιοποιηθεί το γεγονός ότι η ελληνική ιστορία και μυθολογία αποτελεί μια διαρκή πηγή έμπνευσης για τη δυτική αλλά και τη νεοελληνική τέχνη, γεγονός που αντανακλάται σε έναν τεράστιο αριθμό έργων τέχνης με αρχαιοελληνική θεματολογία.

2. Ξεκάθαρη φυσιογνωμία: Oι τουρίστες θα επισκεφτούν ένα φεστιβάλ μόνο εάν έχουν μια ξεκάθαρη εικόνα για το περιεχόμενο και την ποιότητά του. Πολλά φεστιβάλ, όπως λ.χ. το Φεστιβάλ Aθηνών, κινούνται στη λογική του «λίγο απ’ όλα», χωρίς να έχουν σαφή προσανατολισμό ως προς το πρόγραμμά τους, γεγονός που δυσχεραίνει την προσέλκυση τουριστών. Για αυτόν το λόγο απαιτείται ο καθορισμός ενός θεματικού άξονα, γύρω από τον οποίο θα δομηθεί το πρόγραμμα του φεστιβάλ.

3. Ποιότητα: Πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στην ποιότητα κάθε εκδήλωσης, ώστε να διασφαλιστεί το υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο του φεστιβάλ. Έτσι θα πρέπει να καλούνται στο φεστιβάλ κορυφαίοι Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες, είτε πρόκειται για καθιερωμένα στο χώρο τους ονόματα είτε για λιγότερο γνωστούς αλλά εγνωσμένης αξίας καλλιτέχνες.

4. Ισορροπία: Πρέπει να βρεθεί ένα σημείο ισορροπίας ανάμεσα στην παρουσίαση διαφόρων μορφών τέχνης και της εξειδίκευσης του προγράμματος. Υπάρχουν λ.χ. φιλότεχνοι που θα ερχόντουσαν στην Κρήτη για να παρακολουθήσουν ένα τετραήμερο με κορυφαίες παραστάσεις χορού. Tο φεστιβάλ δεν πρέπει όμως να υποβαθμίσει άλλες μορφές τέχνης, οι οποίες επίσης προσελκύουν επισκέπτες από το εξωτερικό όπως είναι η μουσική και το θέατρο. Ισορροπία θα πρέπει επίσης να υπάρχει και σε σχέση με τις προτιμήσεις των Κρητικών και των επισκεπτών του νησιού, ώστε το φεστιβάλ να προσελκύσει και τις δύο αυτές ομάδες θεατών.

5. Πυκνότητα: Tο πρόγραμμα του φεστιβάλ πρέπει να σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να παρακολουθούν σε καθημερινή βάση τις εκδηλώσεις του ενδιαφέροντός τους. Η πραγματοποίηση εκδηλώσεων μόνο τα Σαββατοκύριακα ή με κενά πολλών ημερών μεταξύ τους κάνει απαγορευτική την προσέλκυση πολιτιστικού τουρισμού.

6. Αξιοποίηση των μοναδικών χώρων: H ελκυστικότητα του προγράμματος εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό και από τους χώρους που φιλοξενούν τις εκδηλώσεις. Eδώ ακριβώς εντοπίζεται ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Eλλάδας ως προς τον πολιτιστικό τουρισμό χάρη στα ιστορικά μνημεία και τα υπαίθρια θέατρα. Χώροι όπως το Ιτζεδίν και τα ενετικά μνημεία προσδίδουν μιαν ιδιαίτερη αίγλη στις φιλοξενούμενες εκδηλώσεις, γεγονός που θα πρέπει να αξιοποιηθεί επικοινωνιακά.

Πέραν ενός ελκυστικού προγράμματος χρειάζεται και η κατάλληλη οργάνωση του φεστιβάλ για να καθιερωθεί στην τουριστική αγορά. Μεταξύ άλλων, απαιτείται ο έγκαιρος προγραμματισμός των εκδηλώσεων, προκειμένου να ξεκινά από τον προηγούμενο χρόνο η προπώληση εισιτηρίων μέσω των ειδικευμένων τουριστικών γραφείων του εξωτερικού. Επίσης απαιτείται αποτελεσματικό Μάρκετινγκ στη διεθνή τουριστική αγορά για να προσελκυστεί ικανοποιητικός αριθμός ξένων θεατών στα Χανιά.

Ο τρίτος άξονας για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στην Κρήτη είναι η ίδρυση ενός μουσείου αφιερωμένου στον Μίκη Θεοδωράκη και κατάλληλα σχεδιασμένου ώστε να προσελκύσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών από όλον τον κόσμο.

Mια επιλογή θα ήταν η δημιουργία ενός συμβατικού μουσείου, στο οποίο θα εκτίθενται αντικείμενα και ντοκουμέντα που συνδέονται με το έργο και τη ζωή του συνθέτη. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια μειώνεται σταθερά το ενδιαφέρον του κοινού για συμβατικά μουσεία, όπως προκύπτει από τις φθίνουσες πωλήσεις εισιτηρίων. Aυτό διαπιστώνεται τόσο στην Eλλάδα όσο και στον υπόλοιπο κόσμο.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, όπου την τελευταία πενταετία μειώθηκαν οι πωλήσεις εισιτηρίων κατά 43% από τα 377.000 εισιτήρια ετησίως στα 215.000.

Aντιθέτως, υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον του κοινού για εκθεσιακούς χώρους νέας αντίληψης, οι οποίοι:

·        δεν παρουσιάζουν άψυχα εκθέματα αλλά αφηγούνται μια ιστορία ή αναπαριστούν με πειστικό τρόπο σκηνές από το παρελθόν

·        αξιοποιούν την τεχνολογία για αφήγηση και αναπαράσταση (από κέρινα ομοιώματα μέχρι τρισδιάστατες προσομοιώσεις)

·        προσφέρουν μια ενδιαφέρουσα εμπειρία μέσω της διέγερσης τριών ή και τεσσάρων αισθήσεων, ώστε να «νιώσει» ο επισκέπτης το παρουσιαζόμενο θέμα

·        δεν είναι αποστειρωμένοι και περιοριστικοί αλλά επιτρέπουν στον επισκέπτη να αγγίξει και να περιεργαστεί τα εκθέματα

·        δίνουν στον επισκέπτη τη δυνατότητα να προσαρμόσει την εμπειρία που του παρέχει ο χώρος στα δικά του προσωπικά ενδιαφέροντα

·        κάνουν ενδιαφέρουσα και συναρπαστική την πρόσληψη γνώσης.

Η ίδρυση ενός ψηφιακού μουσείου αφιερωμένου στον Μίκη Θεοδωράκη θα αποτελέσει ένα ισχυρό θελκτικό στοιχείο για την περιοχή των Χανίων. Αυτό το μουσείο νέας αντίληψης θα παρουσιάζει στον επισκέπτη όχι μόνο το πλούσιο μουσικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη αλλά και επίσης τον ιστορικό και κοινωνικό περίγυρο που διαμόρφωσαν τον δημιουργό. Επιπλέον, θα αναδείξει την ιστορία και τις παραδόσεις της Κρήτης και πώς αυτές σημάδεψαν τόσο τον συνθέτη όσο και συνολικά τη σύγχρονη φυσιογνωμία και εικόνα της χώρας. Προς τούτο μπορεί να αξιοποιηθεί η ψηφιακή τεχνολογία, η οποία επιτρέπει την παρουσίαση αυτής της θεματολογίας με τον πλέον συναρπαστικό και προσιτό για το ευρύ κοινό τρόπο.

Στη δημιουργία ενός ψηφιακού μουσείου αφιερωμένου στον Μίκη Θεοδωράκη συνηγορεί, εξάλλου, ο τεράστιος όγκος μαγνητοσκοπημένου υλικού, ηχογραφήσεων και ιστορικών ντοκουμέντων. Όλα αυτά αποτελούν εξαιρετική πρώτη ύλη για μια ψηφιακή αναπαράσταση όχι μόνο της ζωής και του έργου του συνθέτη αλλά και ολόκληρου του 20ου αιώνα.

Mε την ίδρυση του ψηφιακού μουσείου θα δημιουργηθεί ένας αξιόλογος πόλος έλξης, ο οποίος μπορεί να δώσει νέα ώθηση στον σε στασιμότητα ευρισκόμενο τουρισμό της Κρήτης και θα συμβάλλει στη δημιουργία εισοδήματος και νέων θέσεων απασχόλησης.

Οι παραπάνω τρεις άξονες, δηλ.

·        οι πολιτιστικές διαδρομές,

·        το φεστιβάλ και

·        η ίδρυση του ψηφιακού μουσείου,

θα αποτελέσουν την ιδανική βάση για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στα Χανιά εφόσον υλοποιηθούν με τις κατάλληλες προδιαγραφές και επαγγελματισμό. Αυτές οι ενέργειες θα συμβάλλουν:

·        στη διεθνή προβολή του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και τη δυναμική προώθησή του στην παγκόσμια αγορά

·        στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και την εξασφάλιση εισοδήματος

·        στην τόνωση της τουριστικής κίνησης στην Κρήτη.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα αξιοποιηθεί για πρώτη φορά στη χώρα μας η αναπτυξιακή διάσταση του πολιτισμού με συστηματικό και ολοκληρωμένο τρόπο, κάτι που συμβαίνει εδώ και πολλές δεκαετίες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Εκεί ο πολιτισμός αποτέλεσε το όχημα για την εξασφάλιση εισοδήματος από χιλιάδες οικογένειες και την αύξηση της απασχόλησης.

Eίναι πλέον η κατάλληλη στιγμή για να αξιοποιήσει η Eλλάδα και ειδικότερα η Κρήτη το εθνικό κεφάλαιο που δημιούργησε ο Μίκης Θεοδωράκης.

*Επικαιροποιημένος τίτλος από τον Δρ. Κούτουλα. Ο αρχικός τίτλος της ομιλίας ήταν:  Αξιοποιώντας το έργο του Μίκη Θεοδωράκη για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στην Κρήτη