Ύστερα από μερικούς μήνες κυκλοφόρησαν σχεδόν ταυτόχρονα οι δυο εκτελέσεις, της Φαραντούρη υπό τη διεύθυνση και ενορχήτρωση του Μίκη στη Minos, και η άλλη με τη Ζορμπαλά σε ενορχήστρωση του Τάσου Καρακατσάνη στη Λύρα. Η ενορχήστρωση αλλά και η ερμηνεία της Φαραντούρη στην πρώτη ήταν πιο "κλασσικά Θεοδωρακική" και κάπως πιο επείγουσα, πιο έντονη, πιο "δυνατή" (αν και όχι σκληρή). Και σε μπαλάντες όπως οι "Κυριακές" και "Αν" η Μαρία μας αφήνει μικρούς θησαυρούς με την σκληροτράχηλη τρυφερότητα της ερμηνείας.
Η Μαρία Φαραντούρη στο «Αν»
Η ενορχήστρωη όμως στην εκτέλεση με τη Ζορμπαλά είναι ίσως πιο ενδιαφέρουσα από την άλλη του Μίκη. Ο Καρακατσάνης αναδείχνει μια παιχνιδιάρικη φλέβα του έργου που ταιριάζει στο σατυρικό στίχο και τις παιχνιδιάρικες μελωδίες ακόμα. Ξεφεύγει από τα μπουζούκια, φέρνει άλλα ηχοχρώματα. Η Ζορμπαλά ακολουθεί την ενορχηστρωτική γραμμή, με μια ερμηνεία πότε τρυφερή, πότε παιχνιδιάρικη, πότε σοβαρή.
Η Μαργαρίτα Ζορμπαλά στο «80»
Γενικά προτιμούσα (και προτιμώ) την πρώτη του Μίκη αν μη τι άλλο γιατί τραγουδά η Μαρία (είμαι αμετανόητος Φαραντουρικός, είναι θεά, η ιέρεια του Θεοδωράκη), αλλά γιατί και η ενορχήστρωση, παρ'όλο που πατά στα ηχοχρώματα που καλλιέργησε την προηγούμενη δεκαετία στα λαϊκά του έργα, με το μπουζούκι να δεσπόζει, έχει λίγο πιο εκρηκτική διάθεση που αναδείχνει το επείγον της κατάστασης και μας καλεί να ευαισθητοποιηθούμε πριν είναι αργά. "Τα σύνορα εδώ" ακούγεται σε μια δωρική, "αγωνιστική" ερμηνεία λες και βγήκε από συγκέντρωη διαμαρτυρίας το '74 'η το '75. Το τραγούδι κλείνει με μια μελωδική φράση από το "Μιλώ" δείχνοντας έτσι και την αγωνιστική διάθεση του συνθέτη που συνδέει το καινούργιο του έργο ευθύς με ένα κορυφαίο έργο της περιόδου της αντίστασης στη χούντα.
Η Φαραντούρη τραγουδά «Τα σύνορα εδώ»
Η Ζορμπαλά στο ίδιο τραγούδι
Πέρασαν 30+ χρόνια και ο Μίκης μας ξαναπαρουσιάζει το έργο αυτό σε καινούργια μορφή, "ΕΠΙΒΑΤΗΣ 2014". Σε καινούργια ενορχήστρωση και με τη φωνή της Φωτεινής Δάρρα. Ο κόσμος που μας έφερε το ΠΑΣΟΚ του '81 είναι ένα όνειρο και πάει. Και στο πέρασμά του με τον έτερον ήμισυ τη ΝΔ μας άφησε τη σαπίλα και τα σημερινά μας χάλια. Με έναν λαό εξουθενωμένο όχι μόνο οικονομικά μα κυρίως πολιτισμικά. Και που δεν βρίσκει τη δύναμη να σηκωθεί από τον καναπέ και να φυσήξει τη σπίθα που έριξε ο Μίκης (ποιος άλλος;) ώστε να δυναμώσει και να κάψει τη σαπίλα ώστε να φέρει την Αναγέννηση.
Από τις 3 ενορχηστρώσεις είναι σαφώς η ανώτατη. Δυναμική, εκρηκτική, επιθετική ακόμη, λιγότερο νοσταλγική (ο πιο γρήγορος ρυθμός φθείρει τη νοσταλγική χροιά κάποιων τραγουδιών). Η Δάρρα; Η επιλογή της για ερμηνεύτρια του έργου έχει γίνει αιτία να γραφούν και να ειπωθούν διάφορα αρνητικά σχόλια. Και εν μέρη έχουν δίκιο, είναι επίπεδη -flat- η φωνή της Δάρρα, σκληρή, χωρίς ίχνος μελωδικότητας. Και όμως, όπως η νέα ενορχήστρωση αναδείχνει το εκρηκτικό της κατάστασης που βιώνει η κοινωνία έτσι και η ερμηνεία -- που της δίδαξε συλλαβή τη συλλαβή ο συνθέτης -- δείχνει τη σκληράδα της σημερινής ζωής. Πολλές φορές νομίζεις ότι η Δάρρα φτύνει τη σαπισμένη κοινωνία, τα λόγια όπως τα προφέρει στάζουν ένα ύφος που λέει "σκατά μάς τα κάνατε" ή ακόμα "σκατά τα κάναμε". Ερμηνεία που υπηρετεί το έργο και την καινούργια άποψη του συνθέτη.
Η Φωτεινή Δάρρα στο «Όλοι»
Δεν μπορώ όμως να μην σκεφτώ πως θα'ταν το έργο αν είχε κυκλοφορήσει τότε με τη σημερινή καινούργια ενορχήστρωη και με ερμηνεύτρια την άλλη Μαρία, τη Δημητριάδη που την ίδια περίπου εποχή έκανε την "Έρημη Πόλη" του Σταυριανού, που μπορούσε καλύτερα από κάθε αλλον να συνδυάσει το ειρωνικό με το επείγον, το φτύσιμο με την περιφρόνηση, την τρυφερότητα με τη σκληράδα. Ή αν ακόμα αυτή η ενορχήστρωση κυκλοφορούσε σήμερα με τη Χάρη Αλεξίου...
Με την καινούργια ενορχήστρωση και την εκτέλεση από τη Δάρρα, ο Μίκης παροτρύνει, χλευάζει, ντροπιάζει. Γίναμε ραγιάδες; Άξιο προσοχής: στις 2 πρώτες εκδόσεις η σειρά των τραγουδιών διαφέρει από τη μια στην άλλη. Το μόνο σχεδόν κοινό είναι πως και στις δύο ο δίσκος ανοίγει με τον "Επιβάτη" και κλείνει με "Τα σύνορα εδώ". Εδώ στην καινούργια, γίνεται το αντίστροφο: ξεκινά από "Τα σύνορα εδώ" και κλείνει με τον "Επιβάτη" και τον στίχο "... σαν επιβάτης στη χώρα αυτή που τρώει τα παιδιά της". Κραυγή οργής κι απελπισίας. 'Δεν είναι αυτή η Ελλάδα και ο Ελληνικός Λαός που ήξερα.'
Και κλείνω με μια πονηρή σκέψη: μήπως ο Μίκης με το γνωστό χιούμορ που τον διακρίνει υποσυνείδητα μάς λέει "τέτοιοι που καταντήσατε, να, πάρτε και τη Δάρρα, τέτοια σάς αξίζει."
Πάντως αξίζει να ακουστεί ο «ΕΠΙΒΑΤΗΣ 2014» όχι μόνο για τους στίχους που παραβγήκαν προφητικοί αλλά και για τη νέα ενορχηστρωτική προσπάθεια του συνθέτη που «σκίζει».
«Επιβάτης» από τη Μαρία Φαραντούρη:
«Επιβάτης» από τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά:
«Επιβάτης» από τη Φωτεινή Δάρρα:
Συμφωνω με την αναλυση εκτος λιγο απο το τελευταιιο "παρτε τη Δαρρα, τετοια σας αξιζει" Η φωνη της Δαρρα (που δεν ειναι σπουδαια) βγαζει κραυγη ειναι μεταλλικη, στεγνη, με αγωνια, οπως της διδαξε ο Μικης και υπηρετει την εκπληκτικη νεα ενορχηστρωση ροκ ,με μπουζουκιι ομως γιατι δεν παψαμε να ειμαστε Ελλαδα!!!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑ. Ζερβακης
Συγχαρητήρια στον κ.Παπαλεονάρδο για την τίμια ανάλυση και το ορθό ιστορικό πλαίσιο που παραθέτει, ώστε να κατανοηθούν οι συνθήκες που γράφτηκε αυτό το σπουδαίο έργο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΓια την ερμηνεία της Φωτεινής Δάρρα έχουμε εκφράσει την προσωπική μας άποψη ως "Θεοδωρακισμός". Επαναλαμβάνουμε ότι μας αρέσει πολύ η ερμηνεία της Δάρρα, η οποία έδωσε τον καλύτερό της εαυτό σε αυτό το έργο και είναι η καλύτερη Δάρρα που έχουμε ακούσει ποτέ. Με την Μαρία Φαραντούρη και με την Μαργαρίτα Ζορμπαλά ούτε μπορεί, ούτε πρέπει να συγκρίνεται, διότι είναι άλλη τραγουδίστρια, άλλη η εκτέλεση, άλλη ενορχήστρωση και διαφορετικό το ιστορικό πλαίσιο του σήμερα.
Διαφωνούμε κι εμείς με την τελευταία τοποθέτηση του κ.Παπαλεονάρδου (Και κλείνω με μια πονηρή σκέψη: μήπως ο Μίκης με το γνωστό χιούμορ που τον διακρίνει υποσυνείδητα μάς λέει "τέτοιοι που καταντήσατε, να, πάρτε και τη Δάρρα, τέτοια σάς αξίζει.").
Ο κ.Θεοδωράκης δεν σκέφτεται με τέτοιον τρόπο όταν δημιουργεί ένα καινούργιο έργο ή όταν επανεκτελεί ένα παλαιότερο. Ο κ.Θεοδωράκης θέλησε να φρεσκάρει το έργο ολοκληρωτικά και νομίζουμε ότι το πέτυχε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Αν ο Επιβάτης του 1981 ανοίγει τον κύκλο της «προφητείας» (θ’ ακολουθήσουν το «Ραντάρ» κι ο «Διόνυσος» με το φινάλε «Άλτ! Πυροβολώ το μέλλον») για τα χρόνια που θα ακολουθούσαν μετά τη νίκη της σοσιαλδημοκρατίας, την υποχώρηση των μεγάλων ανολοκλήρωτων οραμάτων του ΕΑΜ ,τη θεοποίηση της έννοιας της ύλης και την αναγωγή της ως το μεγαλύτερο αξιακό γεγονός της ελληνικής κοινωνίας , ο Επιβάτης του 2014 κλείνει τον κύκλο περνώντας ενορχηστρωτικά και ερμηνευτικά από την άμυνα στην επίθεση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑν ο Επιβάτης του 1981 είτε με την ερμηνεία της Φαραντούρη είτε της Ζορμπαλά, έχει νοσταλγία, πίκρα, τρυφεράδα, χωρίς όμως να στερείται αγωνιστικότητας, ο Επιβάτης του 2014 έρχεται να μας πει ότι η πρόβλεψη βγήκε αληθινή.
Αν ο Επιβάτης του 1981 πέρασε σχεδόν απαρατήρητος από τις πλατιές μάζες, καθώς τις ακριβώς βρήκε τη στιγμή που είχε σχεδόν εκμηδενιστεί η ανάγκη τους να επικοινωνήσουν με τα υψηλά έργα τέχνης -κυρίως με εκείνα που τους υπενθύμιζαν όλα αυτά που επιθυμούσαν επιτέλους να ξεχάσουν και να ησυχάσουν- ο Επιβάτης του 2014, σκάει σαν χαστούκι στο πρόσωπο μιας κοινωνίας που έχει εντελώς βουβαθεί και μια ακόμα πρόβλεψη του Μίκη έχει δυστυχώς και πάλι βγει αληθινή. Το βράδυ της 17ης Σεπτεμβρίου 2013 ο Μίκης από το Ηρώδειο προειδοποιεί ότι οι φασίστες θα χύσουν αίμα και θα είναι πάλι από την Αριστερά Τα ξημερώματα της 18ης Σεπτεμβρίου δολοφονούν τον Παύλο Φύσσα.
Η ερμηνεία της Δάρρα σκληρή, σε κάποια σημεία ροκ, άλλοτε φτύνει τις λέξεις, άλλοτε γίνεται κραυγή πολεμική κι άλλοτε κραυγή θυμού για ό,τι δεν πράξαμε συλλογικά, για κείνα που δεν διαφυλάξαμε γι αυτά που δεν υπερασπιζόμαστε. Γίνεται ο καθρέφτης μας, καθώς τραγουδάει τις λέξεις μία -μία με εκπληκτική ολοστρόγγυλη άρθρωση, σαν να μας λέει ότι εμείς είμαστε οι στίχοι.
Αν στην ερμηνεία αναγνωρίσεις ότι ο Μίκης και πάλι σου λέει «Επίθεση!», όταν εσύ μένεις ακίνητος με το κεφάλι σου σκυφτό, δύσκολα την αντέχεις.
Κρυφτήκαμε λοιπόν από το είδωλο που είδαμε στον καθρέφτη και ουδόλως μας άρεσε, αναγάγαμε την ανάλυση σε μουσικολογική και ξεμπερδέψαμε.
Κάποιοι όρμησαν ομοθυμαδόν στο ίντερνετ μόλις πέντε ώρες μετά την ανακοίνωση της ηχογράφησης του δίσκου που επρόκειτο να κυκλοφορήσει και καταδίκασαν την ερμηνεία χωρίς να έχουν ακούσει το δίσκο, σημειώνοντας, εκτός των άλλων, και μια παγκόσμια πρωτοτυπία.
Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ 2014 όμως θα είναι πάντα εδώ και θα μας λέει πάντα ότι όποιος τελικά τον αντέξει θα κάνει τα τραγούδια πράξη κι ο Μίκης δεν θα νοιώθει πια «Επιβάτης στην υποψία αυτού του πλήθους που ζωές υποστηρίζει ανατρέποντας τους μύθους».
Η γνώμη μας είναι ότι στο πρόσωπο της Δάρρα και του εκάστοτε ερμηνευτή και ερμηνεύτριας, χτυπούσαν (και χτυπούν) τον ίδιο τον Μίκη Θεοδωράκη και το έργο του έμμεσα. Δεν θέλουν να τον χτυπήσουν απευθείας διότι φυσικά δεν έχουν το ανάστημα και βρίσκουν ευκαιρία να το κάνουν στο πρόσωπο άλλων (ερμηνευτών στην μουσική ή στενών συνεργατών του στην πολιτική).
ΔιαγραφήΑντιδρούν γενικότερα με τις επανεκτελέσεις των έργων του Μίκη Θεοδωράκη, απλούστατα διότι δεν επιθυμούν το έργο αυτό να ακούγεται. Το σύστημα γνωρίζει την δύναμη του έργου του Θεοδωράκη στον λαό.
Επιθυμούν το έργο του να γίνει μουσειακό, ώστε να μην έχει καμία επαφή με το σήμερα παρά μόνο σαν folklore ανάμνηση.
Θα κάνουμε τα πάντα ώστε να μην τους περάσει...
Ας ασχοληθούμε καλύτερα με το κείμενο του κ. Παπαλεονάρδου και τα σχόλια των αναγνωστών.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ουσία δεν βρίσκεται στους κάθε λογής "διώκτες" του Μίκη Θεοδωράκη αλλά στο έργο του και στους αγώνες του. Πολύ καλό το κείμενο και τα σχόλια των αναγνωστών σας. Ας μην "σβήνονται" όπως λένε και στη δημοσιογραφία από ελάσσονες σχολιασμούς.
Ο Επιβάτης 2014 μού άρεσε πολύ και θεωρώ ότι η Φωτεινή Δάρρα απέδωσε αυτό που ήθελε ο συνθέτης.
Φιλικά,
Δημήτρης.