Το Αντιμανιφέστο του Μίκη - Της Αναστασίας Βούλγαρη

Οι ανθρωπομονάδες είναι ένα σύστημα το οποίο καταμετρά τη βιολογική, πνευματική και ψυχική ενέργεια του ανθρώπου. Όσο πιο πολλές ανθρωπομονάδες έχει ο άνθρωπος τόσο περισσότερο μπορεί να απολαύσει τα αγαθά της πνευματικής δημιουργίας και του ανθρώπινου πολιτισμού, να καλλιεργηθεί ο ίδιος πνευματικά και ψυχικά. Όσο περισσότερο έρχεται σε επαφή με τη φύση και εναρμονίζει τους καθημερινούς του ρυθμούς με τους δικούς της ρυθμούς τόσο πιο υγιής σωματικά και ψυχικά είναι. Όσο πιο πολλά τα αποθέματα ανθρωπομονάδων μέσα στον άνθρωπο  τόσο πιο άνθρωπος γίνεται ο άνθρωπος τόσο πιο ανθρώπινη κι η κοινωνία.

Όσο αυξάνεται η δημοκρατία, η συμμετοχή του ανθρώπου στις συλλογικές αποφάσεις, όσο ψηλώνει το επίπεδο ζωής και μόρφωσης, όσο ο άνθρωπος γίνεται μέρος ενός κοινωνικού συνόλου που αποφασίζει το ίδιο για τη ζωή και το μέλλον του, όσο εξαλείφονται οι καταναγκασμοί, όσο επικοινωνεί με τις τέχνες και τους δημιουργούς της, όσο  απολαμβάνει τη γνώση και τα πνευματικά έργα, τόσο αυξάνουν  μέσα του οι ανθρωπομονάδες.

Αντίθετα, ο άνθρωπος αδειάζει από ανθρωπομονάδες μέσα στο δοσμένο κοινωνικό σύστημα, με τις συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγής, τις συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις και  το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα που παράγει πειθαρχημένους στρατιώτες στους νόμους της αγοράς. Οι καταναγκασμοί στους οποίους ο άνθρωπος υποβάλλεται μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο, στο στρατό και στους τόπους δουλειάς τον αδειάζουν από ενέργεια. Η πλύση εγκεφάλου που υφίσταται από την τηλεόραση, τα ΜΜΕ, τους συστημικούς μηχανισμούς προπαγάνδας  αλλοτριώνει τη σκέψη και την προσωπικότητά του. Η απουσία των γραμμάτων και των τεχνών από τη ζωή του τον αποξηραίνει ψυχικά και συναισθηματικά.

Ζούμε μέσα σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον που το εξουσιάζει ο Νόμος της Αγοράς. Αμείλιχτος  νόμος∙  τρέφεται από τις ανθρωπομονάδες μας.  Ο χρόνος μας, οι ρυθμοί μας, το σώμα μας, η σκέψη μας, η εργασία μας, προγραμματίζονται, από τη στιγμή που γεννιόμαστε, να υπηρετήσουν τον Μεγάλο Νόμο της Ελεύθερης Αγοράς. Μέσα σε σχολεία-κάτεργα μαθαίνουμε πώς να ανταγωνιζόμαστε ο ένας τον άλλον, πώς να δημιουργούμε σχέσεις συμφέροντος, πώς να  είμαστε απαξιωτικοί ο ένας  προς τον άλλον. Βαθμοθήρες στα παιδικά και εφηβικά μας χρόνια, θηρία στην υπόλοιπη ζωή μας. Οι κανόνες που διέπουν τη ζωή μας είναι κανόνες βίας και  πειθαναγκασμού. Κι όταν λέμε βία, δεν εννοούμε απαραίτητα τη σωματική βία. Βία είναι  η ίδια η εξουσία, η κάθε εξουσία, μικρής ή μεγάλης κλίμακας.  Βία είναι π.χ.οι σχέσεις μαθητή - καθηγητή, οι σχέσεις προϊστάμενου-υφιστάμενου. Όμως κι ο εξουσιαστής -προϊστάμενος ή ο εξουσιαστής - καθηγητής υφίσταται κι εκείνος ίδια βία από τον ανώτερό του κι ο ανώτερος του από κάποιον πιο ανώτερο μέχρι την κορυφή της πυραμίδας που είναι η πολιτική εξουσία. Ένας αέναος φαύλος - κύκλος εξουσίας και βίας.

Βία είναι, και μάλιστα άγρια, η ίδια η εκπαιδευτική ύλη του Γυμνασίου και του Λυκείου. Γιατί από ολόκληρη την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας ο μαθητής δεν διδάσκεται τα ειρηνικά επιτεύγματα του ανθρώπου∙ τη φιλοσοφία, τις επιστημονικές ανακαλύψεις, τις τέχνες, την εφεύρεση της γραφής και των αριθμών και τόσα άλλα επιτεύγματα που πήγαν μπροστά την ανθρωπότητα. Διδάσκεται μόνο τη φωτιά και το μαχαίρι της πολεμόχαρης εξουσίας και τις ίντριγκες πίσω από τα ψηλά τείχη των παλατιών. Κι έτσι τα παιδιά μαθαίνουν  ότι η ιστορία του ανθρώπου είναι μόνον πόλεμος, θάνατος και ανηθικότητα.  

Βία είναι η τηλεόραση, που με την στοχευμένη πληροφόρηση και με την υποκουλτούρα, μετατρέπει τον ανθρώπινο εγκέφαλο από  αριστούργημα  της δημιουργίας σε σκουπιδότοπο.

Βία είναι οι χώροι διασκέδασης με την εκκωφαντική και κακής ποιότητας μουσική, τα ναρκωτικά, την επίδειξη, τη φιλαυτία, τη ματαιοδοξία, την εκπόρνευση, την κακογουστιά.    

Βία είναι η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αλλά κι ο εκμεταλλευτής υφίσταται κι αυτός κάποια βία. Την αγωνία της αύξησης των κερδών του. Γίνεται αδυσώπητος κι απάνθρωπος διότι και ο ίδιος είναι θύμα  των ελάχιστων παρανοϊκών που σήμερα διαφεντεύουν τον πλανήτη και ορίζουν τους κανόνες του οικονομικού παιχνιδιού. Γιατί στην καπιταλιστική οικονομία αν δεν αυξάνεις συνεχώς τα κέρδη σου κάποια στιγμή τα χάνεις όλα.

Ο Νόμος της Ελεύθερης Αγοράς  έχει μοναδικό στόχο το συνεχώς αυξανόμενο κέρδος. Κι αυτό το επιτυγχάνει μέσω της παραγωγής και της κατανάλωσης.  Για να επιτευχθεί αυτό, το σύστημα μας βάζει όλους σε μια τρομακτική δίνη και περιστρεφόμαστε εκεί μέσα από τη γέννησή μας μέχρι τη στιγμή που θα φύγουμε από τη ζωή.

Κατασκευή ανάγκης μέσω της διαφήμισης- καταναγκαστική εργασία- παραγωγή-κατανάλωση- μεγαλύτερη επίπλαστη ανάγκη-υπερπαραγωγή υπερκατανάλωση- ο άνθρωπος υποζύγιο - νέες κατασκευές αναγκών-υπερεργασία-υπερπαραγωγή-υπερκατανάλωση- και ούτω κάθ’ εξής. Αυτός είναι ο Ελεύθερος Κόσμος που στο όνομά του πέθαναν και πεθαίνουν βίαια εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι. Χιλιάδες καθημερινά. Άλλοι από πολέμους, άλλοι από πείνα κι άλλοι από τις αρρώστιες που προξενεί η Ελεύθερη Αγορά του Ελεύθερου Κόσμου.  

Ο άνθρωπος αδειασμένος από ανθρωπομονάδες δεν αντιστέκεται.  Διότι έχει μάθει να του αρέσει αυτή η κατάσταση ή να την αποδέχεται. Ο άνθρωπος  έχει πειστεί  ότι είναι τα υλικά αγαθά που έχει. Χωρίς αυτά η προσωπικότητά του ουδεμία  αξία έχει, ουσιαστικά  δεν υπάρχει . Για να  διατηρήσει τα υλικά  αγαθά, αλλά και για να αποκτήσει περισσότερα  εργάζεται όλο και πιο πολύ όλο και πιο σκληρά. Δεν έχει καθόλου ελεύθερο χρόνο.  Κι αν αυτός υπάρξει ο τσακισμένος από τη δουλειά άνθρωπος θα αναζητήσει τρόπους ευτελούς διασκέδασης για να εκτονωθεί, ώστε να αντέξει τη δουλειά του την επόμενη μέρα. 

Διαμορφώνεται επομένως μια συνείδηση καταναλωτική. Τα πάντα μετατρέπονται σε καταναλωτικά αγαθά. Όλα πωλούνται και όλα αγοράζονται. Η γνώση, η τέχνη, οι ανθρώπινες σχέσεις, οι ιδέες, οι θρησκείες, η πολιτική. Κι όλ’ αυτά πρέπει να γίνουν γρήγορα με τους ρυθμούς και την ιλιγγιώδη ταχύτητα που ορίζει η καταναλωτική κοινωνία. Να δουλέψουμε γρήγορα, να φάμε γρήγορα, να οδηγήσουμε γρήγορα, να μιλήσουμε γρήγορα, να σκεφτούμε γρήγορα, να καταναλώσουμε γρήγορα.  Γρήγορα, γρήγορα, γρήγορα….fast food, fast thinking, fast sex, έγραψαν κάποτε σ’ ένα τοίχο κάποια παιδιά. Κι όμως, ενώ όλα γίνονται τόσο γρήγορα, δεν περισσεύει χρόνος…Όμως τα λουλούδια, τα πουλιά, τα σπαρτά, η θάλασσα τα δέντρα είναι εναρμονισμένα με το ρυθμό της φύσης. Εμείς παραβιάζουμε τους ρυθμούς της φύσης γι αυτό αρρωσταίνουμε. Στην αρχή ψυχικά∙ από το άγχος, τη θλίψη και τη μοναξιά ∙ κι ύστερα σωματικά.    

Οι τέχνες δεν έχουν καμία θέση στη ζωή του ανθρώπου-καταναλωτή.  Το σύστημα προσφέρει μόνον το απαραίτητο καλλιτεχνικό θέαμα-καταναλωτικό αγαθό που θα ξεκουράσει τον άνθρωπο-υποζύγιο για να είναι παραγωγικός την επόμενη μέρα  στο κάτεργο-εργασία.    Αλλά κι  ο ίδιος ο άνθρωπος δεν επιθυμεί την επικοινωνία με την τέχνη, διότι η ανάγκη του για τροφή του ψυχικού και πνευματικού του κόσμου έχει εκμηδενιστεί μαζί με τις ανθρωπομονάδες του. Έχει γίνει ένας άνθρωπος χωρίς ψυχή. Άραγε το τέλος της ψυχής σημαίνει και το τέλος της τέχνης;

Τί γίνεται όμως στις σημερινές συνθήκες, όπου το πάλαι ποτέ new deal έχει αντικατασταθεί από το δόγμα της κυριαρχίας του άυλου χρήματος; όπου τη ζωή μας ορίζουν, στο παρόν και το μέλλον της, οικονομικές εγγραφές σε υπολογιστές, με κατασκευασμένα δάνεια, τόκους και τοκοχρεολύσια;

Ο ήδη απανθρωπισμένος άνθρωπος απανθρωπίζεται ακόμα περισσότερο. Ο νέος αγωνίζεται και αγωνιά για μια θέση εργασίας, για μια καλή βαθμολογία στο πανεπιστήμιο που θα του ανοίξει την πόρτα της καριέρας. Χρησιμοποιεί κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσον προκειμένου να αναδειχθεί. Όποιος του σταθεί εμπόδιο πρέπει να εξοντωθεί. Δεν υπάρχει χρόνος στη ζωή του και χώρος στην ψυχή του για βόλτες στη φύση, για επικοινωνία, για φιλία, για αισθητικές απολαύσεις, για απόκτηση γνώσης πέραν της απαραίτητης για την επαγγελματική του ανέλιξη. Γνώση τεχνική και στείρα. Έτσι ο νέος θα βγει από το πανεπιστήμιο ετοιμοπόλεμος στην υπηρεσία του Νόμου της Ελεύθερης Αγοράς. Κι όπως η Αγορά είναι εγγενώς αγοραία, το ίδιο αγοραίος γίνεται κι ο νέος άνθρωπος. Αν είναι εργαζόμενος, θα κινηθεί περίπου με τον ίδιο τρόπο. Η έννοια της συναδελφικότητας είναι άγνωστη σήμερα στους χώρους εργασίας. Για ποιον συνδικαλισμό μιλάμε άραγε;

Σήμερα που λείπουν τα χρήματα και δεν μπορεί ο άνθρωπος να καταναλώσει όπως παλαιότερα, εθισμένος καθώς είναι στην κατανάλωση, «καταβροχθίζει» ό,τι του προσφερθεί δωρεάν ή σε χαμηλή τιμή. Θεάματα, τηλεοπτικές εκπομπές, ειδήσεις, προπαγάνδα, χυδαιότητα. Στο τέλος για να χορτάσει την όρεξή του «κατασπαράζει» το διπλανό του. Αρνητικά συναισθήματα επικρατούν στον πολλαπλά  καταπιεσμένο άνθρωπο των ημερών μας. Μισεί, φθονεί, αντιπαθεί, αντιπαλεύει, εχθρεύεται, εκδικείται το συνάνθρωπό του. Μην απορούμε που αυξάνεται ο φασισμός…    

Εύλογα θα πει κάποιος: Το πρόβλημα είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός. Ας αλλάξουμε τις σχέσεις παραγωγής, για να βγει ο άνθρωπος από αυτόν τον αρρωστημένο φαύλο-κύκλο που τον καταστρέφει. Εμείς συμφωνούμε να αλλάξουν οι σχέσεις παραγωγής. Αλλά τί είναι πραγματικά αυτή η αλλαγή των σχέσεων παραγωγής; μια πράξη νομικού χαρακτήρα; Κι αν υποθέσουμε ότι αύριο τα μέσα παραγωγής περάσουν στα χέρια της κοινωνίας αυτόματα θα ανυψωθεί και το πνευματικό επίπεδο του ανθρώπου; Κι αν αλλάξουν οι σχέσεις παραγωγής αυτομάτως θα γίνει καλύτερος  ο άνθρωπος; Στην επαναστατική διαδικασία της αλλαγής των σχέσεων παραγωγής αν ο άνθρωπος δεν είναι εξοπλισμένος με  τα απαραίτητα πνευματικά και ψυχικά εφόδια δεν θα είναι ικανός να προστατέψει και να διαφυλάξει μια τέτοια κατάκτηση. Αυτό που πάντα παραβλέπεται σε όλες τις επαναστατικές πρακτικές είναι ότι η αντίθεση δεν είναι μόνον οικονομική. Η αντίθεση είναι και οικονομική και πολιτιστική.  Αν οι μελλοντικοί επαναστάτες ή οι σημερινοί εάν και αφ’ όσον υπάρχουν ή υπάρξουν δεν κατανοήσουν ότι η οικονομική και η πολιτιστική πρόοδος πάνε μαζί, ότι έχουν αμφίδρομη σχέση και η μία επηρεάζει την άλλη, θα αποτύχουν και πάλι.  

Ποια είναι η πρόταση; θα ρωτήσουν εύλογα οι αναγνώστες μας.

Ο Μίκης  προσφέρει  αναλυτικές προτάσεις και προσκαλεί σε ανοιχτό διάλογο αλλά δεν θέτει «νόμους». Δεν θέλει η σκέψη του να γίνει δόγμα ή θέσφατο.  Ανοίγει δρόμους διαλόγου και διαύλους επικοινωνίας. Αναζητά συνομιλητές. Πράγμα που στην Ελλάδα δεν γίνεται σχεδόν ποτέ. Αντ’ αυτού ακολουθούν οι αφορισμοί και οι χαρακτηρισμοί. Ελπίζουμε όμως ότι κάποτε θα υπάρξει εκείνη η γενιά που θα σκύψει με ενδιαφέρον κι αγάπη πάνω στα κείμενα του Μίκη  θα τα μελετήσει και θ’ ανοίξει τη συζήτηση. Το πρώτο βήμα έγινε ήδη με το βιβλίο του Ανδρέα Μαράτου. Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στο Αντιμανιφέστο. Ο Μίκης τελειώνει το εξαίσιο κείμενο του μιλώντας για την ανάγκη ύπαρξης ενός νέου μοντέλου κουλτούρας, σ’ ολόκληρη την Ευρώπη.

Κλειδί ο ελεύθερος χρόνος. Για να αυξηθούν οι ανθρωπομονάδες μέσα στον άνθρωπο.   

Πώς εξασφαλίζεται αυτό;

Ποσοτικά: Με τη μείωση της καταναγκαστικής εργασίας. Την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων. Την αλλαγή των σχέσεων κεφαλαίου-εργασίας. Τη μείωση του καταναλωτισμού.

Ποιοτικά: Με την ανθρωποκεντρική παιδεία. Ο κύριος άξονας της παιδείας να είναι η δημιουργία ελεύθερων και δημιουργικών πολιτών, με υψηλό πνευματικό επίπεδο και καλλιεργημένη ψυχή. Με τον πολιτισμό και τις τέχνες.

Προφανώς όλα αυτά δεν μπορούν να υλοποιηθούν στα πλαίσια του υπάρχοντος συστήματος. Η ανατροπή του όμως δεν θα γίνει ούτε με ευχολόγια, ούτε με φωνασκίες, ούτε με τη συμμετοχή στο Κοινοβούλιο της υποτέλειας και της εξάρτησης με συναδέλφους τους απογόνους των ναζί. Πώς όμως θα γίνει η ανατροπή;

Από την εποχή των Λαμπράκηδων, μέχρι και την περίοδο της Σπίθας,  ο Μίκης έχει γράψει χιλιάδες σελίδες γι αυτά τα ζητήματα, έχει προτείνει λύσεις κι έχει καταθέσει εκατοντάδες εφικτές προτάσεις. Ας τις αναζητήσουμε!