Χαρισματικότητα & υψηλή νοημοσύνη - Αναφορά στον Μίκη Θεοδωράκη

Περίληψη ομιλίας στην διημερίδα της Δ/σης Εκπαίδευσης Χανίων, για την «χαρισματικότητα & υψηλή νοημοσύνη», ΑΣΚΛΗΠΙΑΔΑ 1 στο Κ.Α.Μ. 22/3/2014

του Γιώργου Αγοραστάκη

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Μίκης Θεοδωράκης δεν είναι απλά ένας ευφυής και χαρισματικός άνθρωπος, δεν είναι απλά ένα μουσικό ταλέντο, αλλά μια μουσική μεγαλοφυΐα. Το ταλέντο και η μουσική νοημοσύνη του ήταν έμφυτη, πράγμα που το ‘δειξε από μικρός. Εργάστηκε όμως σκληρά και τα καλλιέργησε μέχρι να φτάσει στο επίπεδο της μεγαλοφυΐας και του μουσουργού.

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο πνευματικό και καλλιτεχνικό έργο με επίκεντρο τη μουσική. Ένα έργο στο οποίο συμπυκνώνεται όλος ο ελληνικός πολιτισμός. Στην Ελλάδα σήμερα αναγνωρίζεται απ΄ όλους ότι είναι ο πιο μεγάλος Έλληνας. Είναι ο πιο διάσημος Έλληνας σ΄ όλο τον κόσμο. Η φύτρα του βρίσκεται εδώ στα Χανιά. Η πνευματική αφετηρία βασίζεται σε ιδέες, γεγονότα και καταστάσεις της περιοχής εδώ που ζούμε.

Στην εισήγησή μου, η πρώτη μου αναφορά, αφορά το μαθητή Μίκη και σχετίζεται άμεσα με το χώρο σας, με την εκπαίδευση και το αντικείμενο της Ασκληπιάδας σας «για την Χαρισματικότητα και την Υψηλή Νοημοσύνη».

Η δεύτερη αναφορά μου στο Μίκη, καταγίνεται με την απάντηση στο ερώτημα που θέσατε, αν μπορεί κανείς με μόνο εφόδιο το ταλέντο, την υψηλή νοημοσύνη να γίνει μεγάλος δημιουργός. Ή αν η ευφυΐα και η υψηλή νοημοσύνη, αποτελούν την αναγκαία και ικανή συνθήκη για τη μεγάλη καλλιτεχνική δημιουργία. Η απάντηση είναι ασφαλώς όχι. Χρειάζεται ακόμα και κάτι άλλο πιο δυνατό και πιο μεγάλο.

1) Ο Μίκης ήταν χαρισματικό – ταλαντούχο παιδί. Από μικρός έδειχνε ότι είχε κλίση προς τη μουσική. Το μουσικό ταλέντο του ήταν έμφυτο. Μεγάλωσε σε μια οικογένεια του μετακινούνταν διαρκώς, λόγω των μεταθέσεων που έπαιρνε ο πατέρας του Γιώργος Θεοδωράκης, ως διευθυντής Νομαρχίας που ήταν. Έτσι ο Μίκης κάθε 2-3 χρόνια άλλαζε πόλη και σχολείο. Μέχρι τα 18 του πέρασε από Χίο, Μυτιλήνη, Σύρο, Αθήνα, Γιάννενα, Αργοστόλι, Πάτρα, Πύργο, Τρίπολη.

Στο σχολείο ο Μίκης ήταν πολύ καλός μαθητής. Η διαφορετικότητά του όμως ή (ίσως) η χαρισματικότητά του ήταν η αιτία για να απομονώνεται από τους συμμαθητές του… Η βάση του ήταν το σπίτι του. Εκεί ζούσε στον κόσμο του. Στην παιδεία του, στην διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσής του, στη διαμόρφωση του συστήματος αξιών και ιδεών του, επέδρασε η οικογένειά του και ιδιαίτερα ο Κρητικός πατέρας του. Ο πατέρας μεταλαμπάδευσε στο γιό τις αξίες και τα ιδεώδη της Κρήτης, όπως την πίστη στην ελευθερία, το χρέος στην πατρίδα κτλ

Εδώ που βρισκόμαστε, -στο ΚΑΜ- την 1η Αυγούστου του 2005, έγινε η πανηγυρική τελετή αναγόρευσης του Μίκη Θεοδωράκη σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Σας μεταφέρω ένα απόσπασμα από το λόγο του.

«… Μη έχοντας ζήσει σε δική μου πατρίδα, έμαθα να θεωρώ την πατρίδα του πατέρα μου σαν δική μου πατρίδα. Εδώ είναι η οικογένειά μου, εδώ είναι το δικό μου λιμάνι, εδώ οι σκιές των δικών μου ξαναζωντανεύουν και εκμηδενίζουν ηλικίες και χρόνια, με κάνουν έφηβο, με κάνουν παιδί και νοιώθω καθώς έστριψα σαν καράβι τον Κάβο-Ντόρο να ατενίζω τη ζωή με καθαρό μάτι, καθώς το νέο ταξίδι που ξανοίγει μπροστά μου μού επιφυλάσσει νέα αινίγματα και νέες συγκινήσεις.

Ήδη μπορώ να δω «αφ' υψηλά» τη ζωή μου από απόσταση, σαν τρίτος και να βγάλω τα πρώτα συμπεράσματα. Φέρ' ειπείν εδώ στο λιμάνι των Χανίων διαδραματίστηκε μια σκηνή που έμελλε να κατευθύνει τις επιλογές και τις αποφάσεις μου σε όλη μου τη ζωή. Μόλις είχαν αρχίσει οι Βαλκανικοί πόλεμοι, στα 1912, και τότε ο πατέρας μου, 16 χρονών και ο αδελφός του ο Πέτρος 19 χρονών, αποφάσισαν να φύγουν κρυφά και να καταταγούν στον ελληνικό στρατό. Μπήκαν λοιπόν σ' ένα πλοίο που ήταν αραγμένο στην προκυμαία και κρύφτηκαν στο αμπάρι του. Σε λίγο, προς μεγάλη τους έκπληξη είδαν ξαφνικά από πάνω τους τον πατέρα τους και πίστεψαν πως όλα γι' αυτούς είχαν τελειώσει. Εκείνος όμως που κρατούσε στο ένα χέρι ένα πελώριο καρβέλι ζυμωτό και στη χούφτα του άλλου λίγα τάληρα όπως τα έλεγαν τότε, τους είπε με την βροντερή του φωνή: «Πάρτε τούτο για να μην πεινάσετε κι αυτά τα λίγα λεφτά θα σας χρειαστούν. Και κοιτάξτε να μην ντροπιάσετε την γενιά σας».

Έτσι γεννήθηκε μέσα μου η εικόνα του Χρέους για την «γενιά» μου και συνακόλουθα για την Πατρίδα μου. Έτσι με δυο λόγια έγινα αυτός που έγινα…» Ενώ διάβαζε αυτό το απόσπασμα, τα μάτια του βούρκωσαν.

Από μικρός ο Μίκης «κατέκτησε» τα μεγάλα έργα του ελληνικού πολιτισμού στα βιβλία που έβρισκε στην βιβλιοθήκη του πατέρα του. Τα πρώτα μουσικά ακούσματα είχε μέσα στην οικογένεια με τα κρητικά και μικρασιάτικα τραγούδια και στην εκκλησία με την ψαλτική. 12 χρονών απέκτησε ένα βιολί και έκανε για λίγο μαθήματα στο ωδείο στην Πάτρα. Προχώρησε αυτοδίδακτος την μουσική και μαθητής έγραφε τραγούδια και μελοποιούσε μεγάλους έλληνες ποιητές. Τα σχολεία που φοίτησε δεν του πρόσφεραν τίποτα πάνω στο ταλέντο του.

Την τελική του απόφαση να αφοσιωθεί στην μουσική πήρε σε ηλικία 17 ετών στην Τρίπολη όταν άκουσε σε διάλειμμα κινηματογράφου ένα απόσπασμα από την 9η συμφωνία του Μπετόβεν. Το συνεπήρε η συμφωνική μουσική, ως ανώτερη μουσική και αποφάσισε να σπουδάσει στο Ωδείο Αθηνών, όπως και έγινε λίγο αργότερα.

Η γερμανική κατοχή βρήκε την οικογένεια Θεοδωράκη στην Τρίπολη. Τότε ο νέος Μίκης με τα Κρητικά και Ελληνικά ιδανικά, συναντήθηκε με το νέο ρεύμα ιδεών της ΕΑΜικής αριστεράς για αντίσταση, ελευθερία, ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτή η μίξη αξιών και ιδεωδών θα τον χαρακτηρίζει πλέον σ’ όλη του τη ζωή.

2) Έρχομαι στο δεύτερο ζήτημα: Αρκεί μόνο του το ταλέντο και η υψηλή νοημοσύνη, για να παράξει ένα μεγάλο έργο; Όπως σας ανέπτυξα μέχρι τώρα, το μουσικό ταλέντο του μικρού Μίκη αναπτύχθηκε από τον ίδιο (αυτοδίδακτος). Σε συνδυασμό αναπτύχθηκε και καλλιεργήθηκε ο εσωτερικός του κόσμος, το σύστημα αξιών και ιδεών του (τα πιστεύω του). Μ’ αυτό τον τρόπο αναπτύχθηκαν και οι άλλες «νοημοσύνες» του. Αυτές οι αξίες και οι ιδέες θα αποτελέσουν αργότερα την πηγή των εμπνεύσεών του και τη κινητήριο δύναμη για τα έργα, τις πράξεις του και τις δημιουργίες του.

Η μουσική νοημοσύνη του Μίκη δεν είναι μόνη της, αλλά συνυπάρχει και αλληλοσυμπληρώνεται με τη γλωσσική, τη λογοτεχνική, τη ποιητική και τη συναισθηματική νοημοσύνη. Όλες αυτές οι νοημοσύνες ή ικανότητες συμπράττουν και λειτουργούν ως μια πολλαπλή νοημοσύνη, που είναι ο κινητήρας της δημιουργικότητάς του.

Μεγάλο ρόλο στην δημιουργικότητα του Μίκη, παίζει το θυμικό του και τα συναισθήματά του που ασκούν ισχυρή επιρροή στην δημιουργική ροπή του. Το θυμικό προπορεύεται στις δημιουργίες του και προκαλεί την ακατάπαυστη ανάγκη να δημιουργεί διαρκώς. Το λογικό ακολουθεί και ορίζει το μέτρο και την αρμονία στις δημιουργίες του.

Ο Μίκης δεν γράφει εγκεφαλικά μουσική. Ενώ έχει την ικανότητα,- διαθέτοντας κορυφαία μουσική παιδεία όπως και την υψηλή μουσική και μαθηματική νοημοσύνη-, δεν συνθέτει ένα έργο εγκεφαλικά, με το λογικό. Κατά την προσφιλή του έκφραση πρώτα «η μουσική ξεχειλίζει από μέσα μου». Την ίδια στιγμή την περνά στο χαρτί. Την επόμενη μέρα την ξανακοιτά, τη ντύνει τη στολίζει και την μεθεπόμενη τη διορθώνει τελικά.

Αν αυτά τα αναγάγουμε στη θεωρία του Νίτσε, στο Μίκη συνυπάρχουν δύο πνεύματα: του Διονύσου και του Απόλλωνα. Το ζευγάρωμα αυτών των δύο πνευμάτων γεννοβολά τη μουσική του.

Ο Διόνυσος συμβολίζει την έκρηξη και την μέθη του συναισθηματικού, την πρωταρχική μουσική έμπνευση, την κοσμική δημιουργία, το χάος, την κατάργηση των ορίων και την αντισυμβατικότητα. Ο Διόνυσος γεμίζει τα χαρτιά του Μίκη με νότες χωρίς σχήματα.

Ο Απόλλωνας είναι ο θεός των ρυθμών, του μέτρου, της αρμονίας, και του κάλλους. Ακολουθεί, το Διόνυσο και οργανώνει την μουσική ύλη, της δίνει σχήμα, ρυθμό και μουσικό κάλλος.

Χτες 21/3 γιορτάζαμε την παγκόσμια μέρα της Ποίησης.

Διάλεξα για τον επίλογο ένα μικρό απόσπασμα από το έργο «Διόνυσος» του ποιητή Μίκη Θεοδωράκη. O«Διόνυσος» είναι ένα μελοποιημένο αυτοβιογραφικό έργο και αποτελεί ένα ορόσημο στην καλλιτεχνική του πορεία.

«Γεια και χαρά σας / άσπιλοί μου δικαστές / είμαι μπροστά σας / βγάλτε νύχια και φωτιές / η τιμωρία τρομερή / πρέπει να βγει / από τη συνάθροιση αυτή.

Κάψτε τους στίχους / κάθε μελωδία μαγική / που μας πηγαίνει / σ’ άγνωστη μεριά χιμαιρική

Γεια και χαρά / του κόσμου αυτού οι δυνατοί / είναι μπροστά σας / ρίχτε ψέμα και χολή / σαν τα βουνά / που κλείνουν μέταλλα σκληρά / και τα τρυπούν / και την καρδιά τους την πονούν / μα η καρδιά / μέσ’ απ’ τα νύχια τους γλιστρά / και τραγουδά

Παγάνα πάνε οι στρατιές / στου Διονύσου τις χορδές / για ν’ ανάψουνε φωτιές /

Να κάψουν θέλουν το θεό / με τις νυφούλες στο πλευρό / και τ’ αγόρια στο χορό

Διόνυσέ μου / με τ’ ασίκικα φτερά / παλληκάρι μου / με του τράγου το κορμί / παλληκάρι μου / σέρνεις πρώτος την πομπή / Διόνυσέ μου / κοίτα ποιος σ’ ακολουθεί / Έλληνες κι αλλοδαποί

Παγάνα πάνε οι στρατιές / στου Διονύσου τις χορδές / για ν’ ανάψουνε φωτιές /

Να κάψουν θέλουν το θεό / με τις νυφούλες στο πλευρό / και τ’ αγόρια στο χορό.»

Χανιά 22/3/2014

Γιώργος Αγοραστάκης

Πηγή: http://www.mikis-crete.gr