O Πολιτικός Θεοδωράκης, Εκδόσεις Προσκήνιο, σελ 164 έως 184.
Φθάνοντας στο Παρίσι, τον Απρίλιο του 1970, ο Θεοδωράκης είχε πλήρη συναίσθηση των πατριωτικών υποχρεώσεών του για την οργάνωση ενιαίου αντιστασιακού αγώνα εναντίον των συνταγματαρχών: - Φτάνω στο Παρίσι και η μόνη που μπόρεσε να μπει εκεί που με είχε ο Σρεμπέρ, ήταν η Μελίνα Μερκούρη. Συγκεκριμένα μου είπε: “είσαι ο αναμφισβήτητος ηγέτης της Αντίστασης σήμερα. Εκείνο που έχω να σου προτείνω, είναι να έχεις κοντά σου τον Ντασσέν, που είναι κομμουνιστής. Μαζί του πιστεύω ότι θα μπορέσετε να εκπληρώσετε αυτή την ιστορική αποστολή, την απελευθέρωση της Ελλάδας”. Αυτά μου είπε τότε η Μελίνα. Ήρθε επίσης και ο Χριστόφορος Αργυρόπουλος, που τον παρακάλεσα να μείνει μαζί μου για να έχω ένα φίλο, να μην είμαι μόνος, και μετά ο Δημήτρης Καραχάλιος. Δεν είχα κανέναν άλλον.
Όταν τελικά αποδεσμεύτηκα από τον Σρεμπέρ, έπρεπε να κάνω μια πρες-κόνφερανς. Έπρεπε να δω με ποιον θα συννενοηθώ, με ποιόν θα μιλήσω, τι θα κάνω. Τότε με βρήκε ο Δημήτρης Δεσποτίδης και μου έκανε εντύπωση, ότι ενώ βρισκόταν σε ρήξη με τον Μπριλλάκη, την ηγετική ομάδα, τον Καρρά, τον Δρακόπουλο κ.α. Είχε προσχωρήσει στο ΚΚ Εσωτερικού. Όταν μίλησα μαζί του κι ενώ με ωθούσε να πάω στο ΚΚ Εσωτ., απάντησα ότι με ενδιαφέρει το Πατριωτικό Μέτωπο. “Εκπροσωπώ το Πατριωτικό Μέτωπο, οι φίλοι μου σήμερα είναι στη φυλακή, είμαι τελείως μόνος και στο μυαλό μου έχω την πολιτική της ενότητας που πρέπει να ξεκινήσει από μας, γιατί αν είμαστε διασπασμένοι, πώς θα κάνουμε την ενότητα με το ΠΑΚ και τη Δημοκρατική Άμυνα”.
Εκεί αρχίσαμε να συζητάμε για την πρώτη πρες-κόνφερανς, που περίμενε όλος ο κόσμος, αλλά εγώ καθυστερούσα για τον εξής λόγο: ο Σρεμπέρ στο αεροπλάνο μου διηγήθηκε τη συνάντησή του με τον Παπαδόπουλο με εγκωμιαστικό για τον τελευταίο τρόπο. Εγώ του εξήγησα ότι όλα αυτά είναι ανοησίες, ότι δεν υπήρχε κίνδυνος κομμουνιστικής επανάστασης, ήταν όλα ψέμματα, ότι δεν ήταν δυνατόν να φέρουν δημοκρατία εφαρμόζοντας ολοκληρωτικές μεθόδους με εξορίες, τις φυλακίσεις και τα βασανιστήρια, που βίωσα επί δύο μήνες στην Ασφάλεια. Κι ότι πρόκειται για μια στυγνή δικτατορία, που πρέπει να ανατραπεί με τη βοήθεια της Ευρώπης αλλά κυρίως με τον αγώνα τον δικό μας. Του είπα λοιπόν τι σκέπτομαι να κάνω και του εξήγησα, ότι είχε γίνει η διάσπαση της Αριστεράς, ενώ εγώ δεν ανήκω πουθενά. Έκανα άσχημα ίσως, γιατί αυτός δεν κατάλαβε τίποτα. Του είπα δηλαδή ότι δεν ανήκω σε καμιά από τις τρεις πτέρυγες στις οποίες διαιρέθηκε το κόμμα, ότι είμαι ανεξάρτητος. Εκείνος έκανε δήλωση στον Ερίκ Ρουλώ της Μοντ, πως “ο Θεοδωράκης μου εκμυστηρεύτηκε ότι δεν ανήκει πια στο ΚΚΕ”, οπότε έβαλε τίτλο η Μοντ, ότι δεν είμαι κομμουνιστής. Ήταν το πρώτο μεγάλο πλήγμα από τη λάσπη που δέχτηκα εκεί. Πρέπει να πω ότι ήταν τέτοια η απήχηση από αυτή τη δήλωση, που στο σπίτι μας περίμενε σε κάθε πάτωμα ένα τηλεοπτικό συνεργείο. Ήρθαν όλα τα ευρωπαϊκά κανάλια. Και τι να εξηγήσεις; Ότι είσαι κομμουνιστής, αλλά τι κομμουνιστής. Του ορθόδοξου ΚΚΕ, του Εσωτερικού, του “Χάους”, αυτά είναι ψιλά γράμματα για τους ξένους.
Αναγκάστηκα λοιπόν να πω “Είμαι κομμουνιστής”, - καταλαβαίνετε τη σύγχυση στα μάτια των ξένων – και για να το επιβεβαιώσω, την 1η του Μάη συμμετείχα στην πορεία μαζί με το Π.Γ. του ΚΚ Γαλλίας, με τον Ζορζ Μαρσαί, για να με δει όλος ο κόσμος, ότι δεν άλλαξα. Και πραγματικά δεν είχα αλλάξει. Αυτές οι εσωτερικές μεταβολές, που έζησα στο στρατόπεδο, ήταν κάτι που δεν μπορούσαν να συλλάβουν οι ξένοι. Κι εγώ έπρεπε να βγω μ' αυτήν ακριβώς την κατάκτηση, ότι ήμουν ανεξάρτητος. Και εξήγησα στον Σρεμπέρ, ότι ήταν φοβερό λάθος αυτό που έκανε. Μια μέρα παρεκάλεσα να έρθει και ο Ρουλώ στο σπίτι, φάγαμε και οι τρεις μαζί και μπροστά στον Σρεμπέρ είπε ο Ρουλώ, ότι εκείνος του το είχε μεταφέρει. Τότε μου είπε ο Σρεμπέρ, “κρατάς την καριέρα μου στα χέρια σου”. Απάντησα, “σου είμαι ευγνώμων, γιατί μ' έβγαλες έξω και δεν μπορώ να σε χτυπήσω. Άλλωστε δεν φταις εσύ, παρενόησες. Ίσως φταίω εγώ που μίλησα, που σου είπα πράγματα εξειδικευμένα που δεν μπορούσες να τα καταλάβεις”-.
Επακολούθησε η σημαντική συνέντευξη του Θεοδωράκη: - Σ' αυτή την πρες-κόνφερανς που έγινε στο Quai d' Orsais, ήταν περίπου 700 δημοσιογράφοι απ' όλα τα μέρη του κόσμου. Στο πάνελ κάθισε η Μελίνα Μερκούρη απ' τη μια μεριά, και απ' την άλλη ο Μπριλλάκης, που μαζί με τους άλλους μου πρότεινε να γίνω μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚ Εσωτερικού και υπεύθυνος του Πατριωτικού Μετώπου. Αργότερα οι ίδιοι (του ΚΚ Εσωτερικού) μου απένειμαν τον τίτλο του Προέδρου του Πατριωτικού Μετώπου. Δεν είχαμε ακόμη ξεδιαλύνει τα εσωκομματικά. Εγώ γνώριζα τη σχιζοφρένεια που διέπει αυτές τις διαδικασίες. Καταλάβαινα βέβαια ότι δεν μπορούσα να γίνω ποτέ αποδεκτός ισότιμα από τους άλλους. Εκείνο πάντως που μου έκανε εντύπωση είναι ότι ο Νίκος Καρράς, μια μέρα, μου είπε ότι δεν θα μπορούσα να γίνω ποτέ Γενικός Γραμματέας του Κόμματος, γιατί διαθέτω μεγάλη προσωπικότητα! Έτσι για άλλη μια φορά ήρθα σε επαφή με την τετράγωνη λογική των Κομμουνιστών ή μάλλον την παράλογη λογική τους. Εν πάση περιπτώσει συμφωνήσαμε σε ότι αφορούσε το Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο (ΕΑΣ). Ήταν ένα κάλεσμα σε όλες τις Αντιστασιακές οργανώσεις. Είχαμε αφήσει στην άκρη το θέμα της ενότητας με το ΚΚΕ. Έβλεπα ότι υπήρχαν αντιστάσεις από το ΚΚ Εσωτερικού. Είχα αρχίσει να μπαίνω στη ψυχολογία, μάλλον στην ψυχασθένεια του αδελφοκτόνου μίσους μεταξύ των μεν και των δε. Εγώ δεν τα συμμεριζόμουν καθόλου, δεν είχα καμία σχέση μ' αυτά. Ήθελα να γεφυρώσω το χάσμα.
Γεγονός είναι ότι σ' αυτή την πρώτη πρες-κόνφερανς έγινε το κάλεσμα που ήταν η απαρχή για τη σκληρή λύση, όπως την είχα διατυπώσει στη Ζάτουνα (1969). Έπρεπε να γίνει αυτό το βήμα. Να γίνει το κάλεσμα προς όλες τις αντιστασιακές οργανώσεις. Να ενωθούν και να δημιουργήσουμε το ενιαίο όργανο, δηλαδή το Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο. Μου έθεσαν πάρα πολλές ερωτήσεις. Λ.χ. για τον Ωνάση. Απάντησα ότι ήταν θλιβερός. Ένας άνθρωπος τόσο ανεξάρτητος και πλούσιος να συντείνει στην τυραννία του λαού του. Κι ότι θα πρέπει να προσέξει την μήνι των θεών. Ήταν σκληρό και προφητικό. Κάποιος άλλος με ρώτησε ποιός θα είναι ο Αρχηγός του Εθνικού Συμβουλίου. Με αιφνιδίασε πραγματικά και αυτοσχεδιάζοντας είπα πως θα μπορούσε να είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου αν δεχτεί το κάλεσμα της Ενότητας. Την άλλη μέρα στο σπίτι μου όπου βρισκόταν εκείνη την ώρα ο Φίλιππας Ηλιού κι ο Δρακόπουλος, φτάνει ένα τρισέλιδο τηλεγράφημα του Ανδρέα Παπανδρέου απ' το Τορόντο, το οποίο άρχιζε έτσι: “Μίκη μου έρχομαι για να φτιάξουμε μαζί το Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο”-.
Η βαρυσήμαντη συνέντευξη Θεοδωράκη, της 29ης Απριλίου 1970 στο Παρίσι, είχε το ακόλουθο περιεχόμενο: - Ήρθα από την Ελλάδα της παρανομίας, του κυνηγητού,της σύλληψης και της εικονικής εκτέλεσης, του ψυχικού βασανισμού και της τυραννικής απομόνωσης. Άκουσα την κραυγή του άντρα και της γυναίκας. Έζησα την Ελλάδα της απεργίας πείνας, την Ελλάδα της φυλακής, των χειροπεδών, της κλούβας. Έζησα την Ελλάδα της πάλης και της καθολικής λαϊκής συμπαράστασης, της ζεστής χειραψίας, του αστραφτερού βλέμματος. Έζησα την Ελλάδα της ηλιθιότητας, του εξευτελισμού, της ντροπής και του φόβου όπου οι άνθρωποι μιλούν με τα μάτια, όπου οι πολίτες συλλαμβάνονται και εξαφανίζονται κάθε στιγμή. Η γυναίκα που τρέχει από φυλακή σε φυλακή να βρει τον χαμένο άνδρα της. Τα παιδιά που δεν ρωτούν. Γέροι γονείς που έπαψαν να ελπίζουν. Τα ορφανά σπίτια που πεινούν.
Θα παλέψουμε για την ασφυκτική διεθνή απομόνωση της χούντας. Θα καταγγείλουμε όλα τα φανερά και κρυφά της στηρίγματα σαν άσπονδους εχθρούς του ελληνικού λαού. Το μέλλον ανήκει σε μας, στις αντιστασιακές δυνάμεις που παλεύουν για μια ανανεωμένη δημοκρατία, εθνική ανεξαρτησία, ειρήνη, δημιουργία και εθνική αναγέννηση. Οραματιζόμαστε μια Ελλάδα λουσμένη στο φως της Δημοκρατίας, ακτινοβολούσα από τις δημιουργικές της επιτεύξεις, πνευματικό κέντρο της παγκόσμιας ειρήνης και συνεργασίας των λαών.
Η “δημόσια τάξη”, που δεν είναι τίποτ' άλλο παρά η ησυχία των νεκροταφείων, επιτρέπει στους στρατηγούς του ΝΑΤΟ να αντιμετωπίζουν την Ελλάδα αποκλειστικά σαν μια πελώρια στρατιωτική βάση, σαν ένα στίγμα επάνω στον επιτελικό χάρτη, σαν μια έρημη χώρα. Φυσικά υπολογίζουν χωρίς τον ξενοδόχο. Φαίνεται σαν να μην έχουν τίποτα διδαχτεί από την ιστορία μας, ιδίως την πρόσφατη. Μόνο με ηφαίστειο μπορεί να παρομοιαστεί ο ελληνικός λαός σήμερα. Αυτές οι καθημερινές συμπιέσεις που προκαλεί η δικτατορία, συσσωρεύονται και οδηγούν προς τη λαϊκή έκρηξη που θα τους σαρώσει.
Τρία χρόνια δικτατορίας με έχουν πείσει ότι η ενότητα και η συντονισμένη δράση του συνόλου των δυνάμεων που τάσσονται κατά της τυραννίας και υπέρ του σεβασμού της λαϊκής κυριαρχίας μπορεί ν' αποτελέσουν ένα αποφασιστικό παράγοντα για να περάσει την Αντίσταση σε άλλα, πολύ υψηλότερα επίπεδα, για να περάσουμε στο στάδιο της τελικής νικηφόρας αναμέτρησης με τη χούντα. Στην προσπάθεια αυτή για την ενότητα όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων γύρω από αυτούς τους δύο αξεχώριστα ενωμένους στόχους, είμαι αποφασισμένος να δώσω όλες μου τις δυνάμεις. Νομίζω πως η ενότητα μπορεί να πραγματοποιηθεί με βάση τα παρακάτω σημεία:
1. Ανάπτυξη της αντιστασιακής πάλης με όλα τα πρόσφορα σε κάθε στάδιο μέσα ως τη συντριβή της χούντας.
2. Σχηματισμός κυβέρνησης εθνικής ενότητας.
3. Κατάργηση του χουντικού Συντάγματος του 1968.
4. Αποκατάσταση των συνταγματικών και δημοκρατικών ελευθεριών με βάση το Σύνταγμα του 1952 και με άμεση κατάργηση όλων των έκτακτων νόμων και μέτρων.
5. Προκήρυξη μέσα σε έξι μήνες εκλογών με απλή αναλογική με συμμετοχή όλων των πολιτικών κομμάτων χωρίς εξαίρεση για την ανάδειξη Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης.
6. Απόλυση όλων των πολιτικών κρατουμένων.
7. Παραδειγματική τιμωρία από ειδικό δικαστήριο των πρωταγωνιστών της χούντας, των συνεργατών της και των βασανιστών.
8. Επαναφορά στις θέσεις τους όλων των διωχθέντων από τη χούντα. Και
9. Επανεξέταση όλων των οικονομικών συμβάσεων της χούντας.
Επιστέγασμα της συμφωνίας για τους σκοπούς και το πρόγραμμα της συντονισμένης Αντίστασης πρέπει να είναι η συγκρότηση από εκπροσώπους όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων της χώρας εθνικού συμβουλίου αντίστασης που θα σχεδιάζει, θα συντονίζει και θα καθοδηγεί τον αγώνα για την ανατροπή της δικτατορίας και τη διασφάλιση των δημοκρατικών ελευθεριών. Είναι αυτονόητο ότι η κάθε μια από τις μετέχουσες δυνάμεις θα διατηρεί το ιδιαίτερό της πρόγραμμα και τη φυσιογνωμία της.
Αυτές είναι οι προτάσεις μου. Εκφράζουν τη βασική πολιτική του Πατριωτικού Μετώπου για ενότητα και πάλη. Θέλω να ελπίζω ότι ες οι αντιστασιακές και πολιτικές δυνάμεις στις οποίες απευθύνομαι,ανεξάρτητα από όποιες διαφορές τις χωρίζουν ή τις χώριζαν, θα ακούσουν την έκκληση αυτή που εκφράζει τη μεγάλη απαίτηση του λαού μας: ενότητα, αντίσταση, δημοκρατία. Περιμένουμε τις δικές τους προτάσεις. Τη δική τους συμβολή. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα, την ώρα που ο λαός δοκιμάζεται, να τοποθετήσει προσωπικές ή παραταξιακές επιδιώξεις πάνω από το εθνικό συμφέρον-.
Μετά την πρότασή του για τη σύσταση “Εθνικού Αντιστασιακού Συμβουλίου” ο Θεοδωράκης με άλλους συντρόφους αφοσιώθηκε στην οργάνωση του ενιαίου αντιστασιακού Μετώπου: - Αμέσως προετοιμαστήκαμε για να γίνει η συνάντηση πρώτα με τον Παπανδρέου. Εν τω μεταξύ οι φίλοι μας της Δημοκρατικής Άμυνας, ο Μυλωνάς, ο Στάγκος και ορισμένοι άλλοι, είχαν αρχίσει να ανησυχούν γι' αυτές τις επαφές με τον Παπανδρέου. Έγινε μια συνάντηση με τη Δημοκρατική Άμυνα. Εμείς τους διαβεβαιώσαμε ότι δεν θα τους εγκαταλείψουμε, δεν πρόκειται να συμφωνήσουμε με τον Παπανδρέου πίσω απ' την πλάτη της Δημοκρατικής Άμυνας. Οπωσδήποτε θα είναι και αυτή ισότιμο μέλος στο Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο.
Έτσι όλα πήγαιναν προς αυτή τη συνάντηση κορυφής με τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος είχε αναγγείλει ότι επρόκειτο να πάει πρώτα στη Στοκχόλμη και μετά να έρθει στο Παρίσι. Στη Στοκχόλμη θα γινόταν σύσκεψη του ΠΑΚ της Ευρώπης, να πάρουν αποφάσεις. Στο μεταξύ είχε προγραμματιστεί η επίσκεψή μου στην Ιταλία, όπου οι Ιταλοί κομμουνιστές μου έκαναν πραγματικά πολύ θερμή υποδοχή απ' το αεροδρόμιο μέχρι το κέντρο της Ρώμης στην έδρα του Κ.Κ. Θυμάμαι τον Λουίτζι Λόνγκο και τον Μπερλίνγκουερ να περιμένουν στην πόρτα του κτηρίου του ΚΚΙ με χιλιάδες Ιταλούς γύρω να επευφημούν.
Δυστυχώς ήμουν σε πολύ άσχημη κατάσταση. Οι ενοχλήσεις που είχα στον Ωρωπό ξαναήρθαν. Είχα φοβερούς πόνους στον κοιλιακό χώρο και όταν έφτασα στο αεροδρόμιο τρόμαξαν οι Ιταλοί επίσημοι κι αποφάσισαν να με πάνε κατευθείαν να με δει στη Κλίνικα Ντι Ρόμα ένας μεγάλος χειρούργος ο Γκαρούφαλο, που μόλις έβαλε το αυτί του στην κοιλιά μου είπε ότι πρόκειται για αρχή περιτονίτιδας και θα πρέπει να μπω αμέσως στο χειρουργείο για να εγχειριστώ.
Επρόκειτο να πάρω μέρος την επομένη, σε μια μεγάλη συγκέντρωση που θα γινότανε στην πλατεία τους Σαιν Τζοβάνι με ομιλητές τον Σαντιάγο Καρίλιο και τον Μπερλίνγκουερ, και δεν ήθελα με τίποτα να τη χάσω. Το Π.Γ. του Κ.Κ. Ιταλίας αποφάσισε να μην πάω γιατί ο Γκαρούφαλο είπε ότι κινδυνεύει η ζωή μου. Εν πάση περιπτώσει μ' έβαλαν στην κλινική, άρχισε η προχειρουργική προετοιμασία με ενέσεις ενώ εγώ μελετούσα το λόγο μου στα ιταλικά με τη βοήθεια ενός μεταφραστή. Το βράδυ σηκώθηκα πήγα στο Κ.Κ. Θυμάμαι ήταν όλα θολά. Οι οργανωτές είχαν πάρει τις προφυλάξεις ώστε να είναι το χειρουργείο έτοιμο να με δεχτεί.
Την ώρα που μιλούσα πράγματι έσπασε η περιτονίτιδα και λιποθύμησα. Με πήγαν στην κλινική, με άνοιξαν, είχαν χυθεί τα υγρά. Η εγχείρηση κράτησε έξι ώρες. Κι αυτό ήταν πολύ επώδυνο για την μετεγχειρητική περίοδο η οποία βάστηξε πολύ και ήταν ιδιαίτερα οδυνηρή. Θυμάμαι ότι εκεί ήταν συνέχεια η κυρία Δρακοπούλου, η Παναγιωτοπούλου η σημερινή ηθοποιός, νέο κορίτσι τότε, ο Μπερλίγκουερ ο οποίος ερχόταν σε καθημερινή βάση, και ο εκπρόσωπος του Κωνσταντίνου ο οποίος με επισκεπτόταν κάπου-κάπου και μου έφερνε τους χαιρετισμούς του.
Αφού συνήλθα ήρθαμε σε επαφή με τον Παπανδρέου ο οποίος βρισκόταν στη Στοκχόλμη. Ανταλλάξαμε τηλεφωνήματα και συμφωνήσαμε να συναντηθούμε στη Κλίνικα Ντε Ρόμα που μας διέθεσε αίθουσα συνεδριάσεως. Καθυστέρησε όμως να έρθει. Η Δημοκρατική Άμυνα ήταν ήδη εκεί. Έφυγα από την κλινική, με πήγαν έξω από τη Ρώμη στην κομματική Σχολή που βρισκόταν σε μια μεγάλη περιοχή με ψηλούς τοίχους και κτίρια μέσα σε κήπους. Ειδυλλιακό μέρος. Εκεί έμεινα με όλη την ηγεσία του Κ.Κ. Εσωτερικού. Αργούσε ο Παπανδρέου και κάποια μέρα αντ' αυτού, φτάνει μια εγκύκλιος από το ΠΑΚ.
Απ' ότι θυμάμαι σ' αυτή την εγκύκλιο συγκράτησα το βασικό στοιχείο που μας ενδιέφερε, και που άλλαζε όλο το σκηνικό, γιατί υποστήριζε ότι το Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο πρέπει να το αποτελέσουν οι εκπρόσωποι των τριών κομμάτων, όχι των αντιστασιακών οργανώσεων (ΠΑΜ – ΠΑΚ, Δημ. Άμυνα, Υπερασπιστές Δημοκρατίας, Ελεύθεροι Έλληνες), αλλά εκπρόσωποι της ΕΡΕ, της Ενώσεως Κέντρου και της ΕΔΑ. Το έκανε αυτό ώστε με τη μεθόδευση ότι θα συμμετέχει η Ένωση Κέντρου, η Δημοκρατική Άμυνα να υποχρεωθεί να τεθεί υπό τις διαταγές του Ανδρέα Παπανδρέου που ήταν ο εκπρόσωπος της Ενώσεως Κέντρου στο εξωτερικό. Αλλά η ΕΡΕ τι ήθελε στη μέση;
Η ΕΡΕ ήταν φιλοβασιλική και δεν είχε τότε αντιστασιακή δράση. Εμείς θέλαμε μόνο αντιστασιακές οργανώσεις. Θορυβήθηκαν λοιπόν οι φίλοι μας της Δημοκρατικής Άμυνας αλλά τους καθησυχάσαμε. Μια μέρα μαθαίνουμε ότι πήραν μια ειδοποίηση ο Μυλωνάς και ο Στάγκος ότι είναι ήδη στη Ρώμη ο Παπανδρέου με τη συνοδεία του και να πάνε να τον συναντήσουν. Εμείς είμαστε στη Σχολή. Πράγματι γύρισαν το απόγευμα και μας είπαν ότι ήταν περιπετειώδης ο τρόπος με τον οποίο συναντήθηκαν με τον Ανδρέα, μπήκαν σ' ένα σπίτι και είδαν να κάθονται στο τραπέζι νομίζω 12 μέλη και στο κέντρο ο Ανδρέας Παπανδρέου.
Λέει “καλημέρα σας” σαν να τους είχε δει προχθές, “καθίστε”. Κάθισαν λοιπόν και ο Ανδρέας ως πρώτη κουβέντα: “Διαβάσατε την εγκύκλιό μου;” “Τη διαβάσαμε”. “Συμφωνείτε;” “Δεν συμφωνούμε”. “Δηλαδή τί; Δεν είμαστε Ένωση Κέντρου;” “Τώρα τα πράγματα άλλαξαν, έχουμε ιδρύσει τη Δημοκρατική Άμυνα στην οποία ανήκουμε, που έχει φυλακισμένους, έχει αντιστασιακή δράση, κι εμείς μόνο ως Δημοκρατική Άμυνα ισότιμα με σένα και με το Πατριωτικό Μέτωπο μπορούμε να συζητήσουμε”.
Ανδρέας “Πώς θα γίνει; Θα διαφωνούμε παρόντων των κομμουνιστών; Δεν θα έπρεπε προηγουμένως να συζητάμε εμείς που ανήκουμε στην ίδια οικογένεια κι αφού τα βρίσκουμε μετά να συζητούμε με τους κομμουνιστές;” Εκείνοι απάντησαν πως δεν έχουμε να λύσουμε τέτοια προβλήματα ιδεολογικά ή κομματικά, το πρόβλημά μας είναι η Αντίσταση γι' αυτό δεν πρέπει να υπάρχουν μυστικά και άλλες τύπου σχέσεις. Εν πάση περιπτώσει, τον ρώτησαν “μετά τί γίνεται, θα συνεννοηθείτε με το Πατριωτικό Μέτωπο; “Όχι, απάντησε, είναι προϋπόθεση για να γίνει κάτι με το Πατριωτικό Μέτωπο να συμφωνήσετε στη νέα μου απόφαση ότι θα συνεννοηθούμε ως Κεντρώοι κι αν θέλετε πείτε του Θεοδωράκη ότι θα του μιλήσω προσωπικά στις 8 το βράδυ στο τηλέφωνο”.
Αυτά μας μετέφεραν, είμαστε οι περισσότεροι από το Πολιτικό Γραφείο του Κ.Κ Εσωτ. Συν του Φίλιππα Ηλιού και τους είπαμε ότι δεν πρόκειται να έχουμε επαφή ιδιαίτερη μαζί του εάν δεν δεχτεί σε ισότιμη βάση την Δημοκρατική Άμυνα, και ότι όταν θα μου τηλεφωνούσε στις 8, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, δεν θα εμφανιζόμουν εγώ αλλά ο Φίλιππος, που θα του έλεγε όλα αυτά για να δούμε τι θα γίνει. Πράγματι στις 8 τηλεφώνησε ο Παπανδρέου, με γύρεψε, πήγε ο Φίλιππας Ηλιού ο οποίος του είπε ότι με απόφαση του Πατριωτικού Μετώπου “δεν πρόκειται να έχεις καμία επαφή ούτε με το Μίκη ούτε με κανέναν άλλον, εμείς δεν δεχόμαστε να συναντηθούμε εάν δεν δεχτείς ισότιμα την παρουσία της Δημ. Άμυνας”.
Τότε είπε ο Ανδρέας εμείς θα τα βρούμε, φτάνει αυτό το “αγκάθι της Δημοκρατικής Άμυνας” να φύγει από ανάμεσά μας. Ο Ηλιού απάντησε, όπως μας διηγήθηκε αργότερα ο ίδιος, εμείς δεν μπορούμε να πουλήσουμε τους συντρόφους μας. Δεν μπορούμε να αποφασίζουμε εμείς, αφού εκφράζουν ένα ολόκληρο κίνημα αντιστασιακό με φυλακισμένους. Όπως μας είπε ο Ηλιού ήτανε πολύ συγκινημένος ο Ανδρέας που δεν μπόρεσε να συνεννοηθεί μαζί μας. Όμως έτσι τελείωσε αυτή η υπόθεση.
Στην κατεύθυνση, λοιπόν, προς τη στρατηγική ανατροπής της Χούντας με τη σκληρή μέθοδο της ενότητας των δυνάμεων, την οποία πιστά υπηρέτησα, είχαμε την πρώτη μας αποτυχία λόγω ακριβώς της αντίθεσης που χώριζε τον Ανδρέα Παπανδρέου με τη Δημοκρατική Άμυνα εκείνη την εποχή. Υπήρχε βέβαια και το πρόβλημα των σχέσεών μας με το ΚΚΕ, αλλά θέλω να συνεχίσω με τον Ανδρέα Παπανδρέου με τον οποίο είχα μια δεύτερη επικοινωνία, στο Παρίσι αυτή τη φορά. Είχαμε ήδη τις σχέσεις μας με τη Δημοκρατική Άμυνα και με τον Οπρόπουλο(Υπερασπιστές της Δημοκρατίας). Έτσι αποφασίσαμε να συναντηθούμε με το ΠΑΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος έφτασε με όλους τους συμβούλους του στο Παρίσι. (1970).
Επρόκειτο όμως να φύγει αμέσως για Στοκχόλμη. Του λέω: “Ανδρέα πρέπει να κάτσεις λίγες μέρες να συζητήσουμε εδώ οι δυο μας, να δούμε το πρόβλημα, μια ώρα δεν φτάνει για να συντονίσουμε τον αγώνα”. Μου λέει “πρέπει να φύγω να πάω στη Στοκχόλμη”, είπα “να έρθω και εγώ”; “Ναι”. Οπότε αποφασίστηκε την επόμενη που έφευγε ο Ανδρέας να πάω και γω στη Στοκχόλμη.
Πήραμε μαζί το πρωινό. Ξαφνικά σηκώνεται να φύγει διότι είχε σύσκεψη με το κλιμάκιο του ΠΑΚ στη Στοκχόλμη. Προηγουμένως μου είπε ότι υπήρχε πρωτοβουλία από πλευράς κύκλων του ΝΑΤΟ που θα ήθελαν να λυνόταν το Ελληνικό πρόβλημα με τη μεσολάβησή του στην οποία να συμμετείχαν οι εκπρόσωποι και των τριών παρατάξεων της Ελλάδας. Είχε δεχτεί να πάει ο Καραμανλής, και με ρώτησε αν από την πλευρά της Αριστεράς θα ήθελα να παραστώ. Αυτός θα εκπροσωπούσε το Κέντρο.
“Σκέψου το θέμα, είναι πολύ σοβαρό. Καταλαβαίνω ότι εσείς οι κομμουνιστές δεν έχετε σχέσεις με το ΝΑΤΟ αλλά αν μπορείς όσο πιο γρήγορα να το σκεφτείς, διότι θα είναι πολύ σημαντικό. Μόνο έτσι θα μπορέσει να υπάρξει λύση στο πρόβλημά μας”. Εγώ ρώτησα τον Μπάμπη Καλατζή (υπεύθυνο ΠΑΜ Σκανδιναβίας) μπροστά στον Αντρέα, “Μπάμπη έχουμε αντίρρηση να καθίσουμε με το ΝΑΤΟ ή με το διάβολο προκειμένου να συζητήσουμε το θέμα της απελευθέρωσης από τη χούντα”;
Μου απάντησε ο Μπάμπης “καμία”. Λέω “Ανδρέα δεν έχουμε καμία αντίρρηση, εφόσον εσύ δέχτηκες και ο Καραμανλής δέχτηκε, νομίζω ότι το θέμα είναι τυπικό. Και δεν νομίζω να έχει αντίρρηση το Πατριωτικό Μέτωπο να πάρω μέρος και εγώ και σου λέω εκ των προτέρων ότι συμφωνώ”. Του έκανε κατάπληξη αυτό, θυμάμαι ότι σηκώθηκε όρθιος και μου είπε “Σε συγχαίρω, είσαι Έλληνας!”.
Ήρθαμε σ' επαφή και με το ΚΚΕ που δέχτηκε να γίνει μια συνάντηση δική μου με τον Κολιγιάννη ώστε να δούμε τους όρους που θα θέταμε εμείς στη σύσκεψη με το ΝΑΤΟ. Δηλαδή ήταν κατ' αρχή σύμφωνοι και στο ΚΚΕ φτάνει να γινόταν η δική μου συνάντηση με τον Κολιγιάννη. Πλην όμως το Πολιτικό Γραφείο του Κ.Κ. Εσωτ., έβαλε σαν όρο να παρίσταται σ' αυτή τη συνάντηση και εκπρόσωπός του. Δηλαδή δεν μου είχαν εμπιστοσύνη να μιλήσω μόνος μου με τον Κολιγιάννη, μήπως με παρασύρει και φυσικά ούτε και οι του Κολιγιάννη δέχτηκαν να είναι κάποιος άλλος από το ΚΚ Εσωτ..
Βρισκόμαστε λοιπόν στο σημείο πώς θα λυθεί το θέμα της συνάντησής μου με τον Κολιγιάννη ώστε να συμμετάσχω στη σύσκεψη με το ΝΑΤΟ, ως εκπρόσωπος και των δύο παρατάξεων, οπότε μαθαίνω ότι οι Νορβηγοί βουλευτές οι οποίοι είχαν εντολή, πριν γίνει αυτή η συνάντηση να πάρουν τη συγκατάθεση και άλλων παραγόντων, ήθελαν να με δουν επειγόντως και μαζί με τον Γραμματέα μου τον Τάσο Τρίκα, είπαμε να δώσουμε ραντεβού σ' ένα Μπιστρό στο Σαίντ Λουί.
Πράγματι ήρθαν δύο Νορβηγοί οι οποίοι μας είπαν ότι το διάστημα αυτό κατέβηκαν στην Ελλάδα και είδαν ανθρώπους όπως ο Μαύρος, ο Κανελλόπουλος, ο Ζίγδης, συναντήθηκαν και με τον Κωνσταντίνο στη Ρώμη και όλοι έμειναν σύμφωνοι να γίνει η συνάντηση των τριών με εκπροσώπους του ΝΑΤΟ προκειμένου να ανατραπεί η δικτατορία.
Πλην όμως μας είπαν, ότι ενώ όλα πήγαιναν καλά, ξαφνικά την παραμονή πήραν μια επιστολή από τον Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος τους κατήγγειλε ότι “μεθοδεύεται λύση νατοϊκή στην Ελλάδα”. Μα του λέω εμένα ο Ανδρέας μου είπε να πάρω μέρος, πως το καταγγέλλει τώρα; Είπαν αυτό είναι το ακατανόητο του κ. Παπανδρέου, διότι πραγματικά συμφωνούσε μέχρι πριν δύο μέρες και τώρα δηλώνει ότι θα καταγγείλει τις συμφωνίες. Έτσι απέτυχαν κι αυτές οι συναντήσεις με τον Ανδρέα Παπανδρέου τόσο στο Παρίσι όσο και στη Στοκχόλμη-.
Η διαρκής υπονόμευση της ενότητας των αντιστασιακών δυνάμεων δεν έπαψε να προβληματίζει τον Θεοδωράκη ως προς την πρέπουσα στρατηγική ανατροπής της χούντας: - Η πρώτη, η σκληρή στρατηγική,εκείνη που έπρεπε να εφαρμόσουμε εμείς, ως προοδευτικό κίνημα, ήταν να συνενώσουμε βασικά όλο τον δημοκρατικό, αντιχουντικό κόσμο σε ενιαίο μέτωπο, αλλά με πρωτοπόρε τις πολιτικές προοδευτικές δυνάμεις, που είχαν πάρει την πρωτοβουλία για την ίδρυση της πρώτης οργάνωσης του “Πατριωτικού Μετώπου”, λίγες μόλις μέρες μετά την εγκαθίδρυση της Δικτατορίας. Αυτή η στρατηγική απαιτούσε ενότητα. Ενότητα κατ' αρχήν των αντιστασιακών δυνάμεων. Την εποχή εκείνη βασικά το “Πατριωτικό Μέτωπο”, η “Δημοκρατική Άμυνα”, το “ΠΑΚ” και αργότερα εμφανίστηκαν και οι “Υπερασπιστές της Δημοκρατίας” υπό τον Οπρόπουλο και οι “Ελεύθεροι Έλληνες”, οι βασιλόφρονες αντιστασιακοί. Αλλά βέβαια την εποχή εκείνη, μιλούσα μάλλον για τις τρεις πρώτες οργανώσεις, που με κοινή καθοδήγηση, κοινό επιτελείο, θα καθοδηγούσαν το αντιστασιακό κίνημα και θα ενέπνεαν εμπιστοσύνη στον ελληνικό λαό, ώστε να μαζικοποιηθεί η αντίσταση κατά των συνταγματαρχών, δηλ. η πτώση να έρθει από το λαό. Ο λαός θα χτυπούσε κατευθείαν και θα έριχνε την χούντα.
Η δεύτερη λύση, η “μαλακή”, όπως την έλεγα, αναγκαστικά αν δεν μπορούσε να ευοδωθεί η πρώτη, έπρεπε να επιδιωχθεί να προέλθει μέσα από τις δυνάμεις τις δημοκρατικές, της αστικής τάξης, τα κόμματα τα οποία είχαν ερείσματα κυρίως στους ξένους, τους Αμερικανούς και μέσα στο στρατό και φυσικά είχαν τη δική τους επιρροή στο λαό. Έπρεπε να επιδιωχθεί λύση μέσα απ' το Σύστημα. Το Σύστημα ήταν αυτό που έφερε τη Δικτατορία. Το Σύστημα μπορούσε να ρίξει τη Δικτατορία, εφ' όσον φυσικά είχε και το ίδιο προσβληθεί από αυτήν, που χτύπησε αδιακρίτως και τους αριστερούς και τους κεντρώους και τους δεξιούς, συνέλαβε ακόμα και τον Πρωθυπουργό τον Κανελλόπουλο, τους υπουργούς, όπως τον Ράλλη, την κεντρώα ηγεσία, καταδίωξε δηλ. όλους τους μη χουντικούς πολιτικούς. Και μάλιστα έλεγα ότι ο άνθρωπος που μπορούσε να διαδραματίσει αυτόν τον ενωτικό ρόλο ήταν ο ίδιος ο Κων/νος Καραμανλής, ο οποίος είχε έρθει σε σύγκρουση με το παλάτι, ήταν τότε στο εξωτερικό, δεν είχε μιλήσει ακόμα, αλλά δεν είχε προσχωρήσει και στη Χούντα, η οποία το επιδίωκε. Πίστευα, πως όλοι λίγο-πολύ οι αξιωματικοί της εποχής, ήταν καραμανλικοί ουσιαστικά, είχε επιρροή επάνω τους, διότι κατά την σκληρή εποχή που ακολούθησε τον πόλεμο, αν εξαιρέσει κανείς το μικρό διάστημα που ήταν ο Παπάγος, ο πατέρας της Εθνικοφροσύνης ήταν ο Καραμανλής και όλοι οι νέοι αξιωματικοί, ορκίζονταν θα λέγαμε, στο όνομά του. Εν τούτοις υπήρχαν πολλές ενδείξεις, ότι ο Καραμανλής ήταν αντιχουντικός, είχε μεγάλο κύρος κυρίως μέσα στο στρατό, στους αξιωματικούς, διέθετε στο λαό μεγάλη βάση, ήταν αναμφισβήτητα ο ηγέτης, επομένως θα μπορούσε να παίξει ηγετικό ρόλο. Αυτές ήταν οι δύο λύσεις – απόψεις που βασάνιζαν το μυαλό μου την εποχή εκείνη-.
Ειδικότερα για την “περίπτωση του Α. Παπανδρέου” στη συγκυρία της καμπής του '70, ο Θεοδωράκης προχωρούσε στις ακόλουθες εκτιμήσεις: - Η περίπτωση του Ανδρέα Παπανδρέου αποδεικνύει με τραγικό, θα έλεγα, τρόπο την έλλειψη μιας ενιαίας στρατηγικής από μέρους όλων των ελληνικών προοδευτικών δυνάμεων κατά την τελευταία ιστορική περίοδο. Ο Α.Π. μπορεί να χαρακτηριστεί περισσότερο και από φιλελεύθερος: ριζοσπάστης αστός. Δεν είναι μαρξιστής. Λέγεται ότι εμπνέεται από τις νεοκαπιταλιστικές οικονομικές θεωρίες των “Κεϋνιστών”. Δηλαδή σε καθαρά θεωρητική βάση είναι αντιμαρξιστής, με άλλα λόγια πολιτικός αντίπαλος των Ελλήνων κομμουνιστών. Και μάλιστα από τους πιο επικίνδυνους, γιατί η κατά καιρούς εύκολη και δημοκοπική του συνθηματολογία μπορεί να γεννήσει πολλές αυταπάτες, ακόμα και στους οπαδούς της Αριστεράς.
Εντελώς διαφορετική, όμως, είναι η θέση του Α.Π. σε σχέση με το ελληνικό προοδευτικό και πιο πλατιά με το ελληνικό δημοκρατικό κίνημα. Γιατί οι διαφορές του με όλους τους πολιτικούς εκπροσώπους της ελληνικής αστικής και μεγαλοαστικής τάξης είναι ακόμα πιο βαθιές και μεγάλες από τις θεωρητικές διαφορές του με τους Έλληνες μαρξιστές. Δηλαδή, αν στο επίπεδο της θεωρίας, ο Α.Π. διαχωρίζεται σαφώς, από την ελληνική Αριστερά, στο επίπεδο της ρέουσας πολιτικής πράξης βρίσκεται σε ριζική αντίθεση με τη Δεξιά. Με άλλα λόγια, η περίπτωση του Α.Π. υπήρξε εντελώς ιδιάζουσα.
Παρόλο που ήταν γιος του αρχηγού της Ε.Κ., δοκιμασμένου αντικομμουνιστή, κατέχοντος καίρια θέση στους μηχανισμούς που συνδέουν τα αστικά κόμματα με την ολιγαρχία και τα παρακλάδια της, ο Α.Π. φαίνεται ότι δεν έδωσε τας “νενομισμένας” εγγυήσεις προς τα ανώτερα οικονομικά επιτελικά όργανα που κατευθύνουν την πολιτική ζωή της χώρας, με το ν' αρνηθεί τις παραδοσιακές σχέσεις μέσα από τις οποίες ελέγχεται η στάση όλων σχεδόν των αστών πολιτικών. Δηλαδή, εκμεταλλευόμενος τις δυνατότητες που του προσέφερε η θέση του πατέρα του. Προσπάθησε και φαίνεται ότι το πέτυχε να μείνει “ελεύθερος σκοπευτής”.
Αυτό το γεγονός προκάλεσε τον πανικό της ολιγαρχίας. Για πρώτη φορά ένας αστός πολιτικός και μάλιστα διαθέτοντας πολύ μεγάλη πολιτική κληρονομιά – και επομένως και επίδραση – ξέφευγε από τον συνήθη απόλυτο έλεγχό της. Μέχρι την περίπτωση του Α.Π. η ελληνική ολιγαρχία κατόρθωνε με τον άλφα λη ήτα τρόπο να “δένει” τους Έλληνες πολιτικούς. Ο συνηθέστερος τρόπος υπήρξε η οικονομική ενίσχυση, ιδιαίτερα κατά τις προεκλογικές περιόδους, και η προβολή από τα δημοσιογραφικά της όργανα. Ο βοηθούμενος νέος πολιτικός, όταν ανέβαινε στην εξουσία, εξεπλήρωνε τι υποχρεώσεις του με τον συνήθη τρόπο, δηλαδή ρουσφέτια, χαριστικούς νόμους, “ειδικούς” νόμους.
Η περίπτωση του Α.Π. ήρθε να κλονίσει συθέμελα αυτή την ανόσια συμμαχία. Γιατί ο Α.Π. δεν είχε ανάγκη για να ανέβει, πράγμα που συνέβαινε με όλους τους νέους πολιτικούς, γιατί ήταν ήδη πολύ ψηλά λόγω ακριβώς της οικογενειακής του θέσεως. Αυτή, λοιπόν, η ανεξαρτησία του Α.Π. απέναντι στην οργανωμένη σχέση “ολιγαρχία – πολιτική”, κατέστησε τη θέση του ιδιάζουσα, μέσα στην πολιτική ζωή της χώρας. Ο πανικός της ελληνικής ολιγαρχίας, υπήρξε εντελώς φυσιολογικός και δικαιολογημένος. Γιατί ο Α.Π. δεν έκρυβε ότι επιδίωκε ορισμένες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που θα ανακούφιζαν τις καταπιεζόμενες τάξεις και επομένως θα έθιγαν το μονοπώλιο του ελέγχου (και των κερδών) πάνω στην εθνική μας ζωή, που είχαν εξασφαλίσει ως τότε οι Έλληνες κεφαλαιοκράτες. Και φυσικά ανατρίχιαζαν ακόμα και στο άκουσμα αυτών των υποσχέσεων, γιατί γνώριζαν ότι αυτή τη φορά ο πολιτικός μιλούσε ειλικρινά και ότι θα τις εφάρμοζε αφού αυτοί δεν ασκούσαν πάνω του απόλυτο έλεγχο.
Φυσικά, τα ίδια περίπου οικονομικά προγράμματα υπεράσπιζαν και οι εκπρόσωποι της Αριστεράς. Όμως το γεγονός αυτό δεν απασχολούσε σοβαρά την ολιγαρχία, γιατί γνώριζε – εκτός πολλών άλλων – ότι η εκλογική πελατεία της Αριστεράς δεν αρκούσε ώστε να επιτευχθεί η απαιτούμενη πλειοψηφία γύρω απ' αυτά τα μεταρρυθμιστικά οικονομικά προγράμματα της Δημοκρατικής Αλλαγής. Διαφορετική ήταν η θέση του Α.Π. Γιατί αυτός συσπείρωνε γύρω του καθαρά “αστικές” ψήφους (δηλαδή της πατροπαράδοτης πελατείας που ήλεγχε δια των Κεντρώων και Δεξιών η ολιγαρχία) ψήφους που θα προσετίθεντο σ' εκείνες της Αριστεράς και, επομένως, θα ξέφευγε από τον αποκλειστικό έλεγχο της ελληνικής ολιγαρχίας.
Αν, δηλαδή, ο Α.Π. ήταν αριστερός ή ακόμα περισσότερο κομμουνιστής, λίγο θα απασχολούσε την υποτέλεια. Όμως η θέση του στην καρδιά του μεγαλύτερου αστικού πολιτικού κινήματος της χώρας, τον έκανε εξαιρετικά επικίνδυνο. Ήταν ο άνθρωπος που έπρεπε να χτυπηθεί με όλα τα μέσα! Και ακριβώς αυτό έγινε. Με άλλα λόγια η έμπειρη ελληνική ολιγαρχία είδε σωστά και γρήγορα. Και το ίδιο γρήγορα και σωστά οργάνωσε την πολιτική της. Έτσι σήμερα όποιον κι αν ρωτήσεις θα σου πει ότι η 21 Απριλίου οφείλεται στην παρουσία του Α.Π. Στον “κίνδυνο Α.Π”. Πράγματι, η ολιγαρχία με τα όργανά της ανύψωσαν τον Α.Π. στο ύψος του συμβόλου και με άξονα αυτήν την πολιτική κατάφεραν τελικά να δημιουργήσουν προϋποθέσεις για την επιτυχία της δικτατορίας. Αν, όμως, η Δεξιά είδε και ενήργησε σωστά, δεν μπορούμε, δυστυχώς, να πούμε το ίδιο ούτε για την Αριστερά, ούτε και για τον ίδιο τον Α.Π.
Ας δούμε κατ' αρχήν πώς αντιμετώπισε ο Α.Π. τη δική του περίπτωση. Εγώ δέχομαι ότι η ανάμιξή του στην πολιτική ζωή της χώρας οφείλεται στην ειλικρινή του επιθυμία να προσφέρει θετικές υπηρεσίες στον “πάντα ευκολόπιστο και πάντα προδομένο” λαό μας. Απορρίπτω τις αιώνιες υποψίες και αιώνιες κατηγορίες περί καμουφλαρισμένου “πρακτορισμού” ορισμένων θερμών εγκεφάλων.
Ο Α.Π. ήταν για μένα ένας ειλικρινής ιδεολόγος, που, φυσικά, αντιμετώπιζε το ελληνικό πρόβλημα από τη δική του σκοπιά, του φιλελεύθερου αστού με ορισμένες ρίζες, που έφταναν ως τις παρυφές του αριστερού κινήματος. Εκείνο που τον χώριζε από το προοδευτικό κίνημα ήταν ο καμουφλαρισμένος όμως υπαρκτός και οξύς αντικομμουνισμός του. Έχω τη γνώμη ότι κάτω από ειδικές πολιτικές συνθήκες ήταν δυνατόν να εξελιχθεί σε επικίνδυνο κομμουνιστοφάγο. Επομένως δικαιολογώ ως ένα σημείο τους δισταγμούς και τους φόβους μιας μερίδας της Αριστεράς ότι η πρόσφατη ιστορική πείρα μας έχει δείξει ότι πολλά και μεγάλα εγκλήματα κατά της Αριστεράς έγιναν από πολιτικούς εκπροσώπους του Κέντρου. Όμως οι επιφυλάξεις αυτές, οπωσδήποτε σοβαρές, δεν έπρεπε να μας φράζουν την ουσία του πολιτικού χαρακτήρα του Α.Π. Στο κάτω κάτω, η μελλοντική του συμπεριφορά δεν εξαρτιόταν μονάχα απ' αυτόν, αλλά και από την Αριστερά! Ήταν, δηλαδή, σε μεγάλο βαθμό στο χέρι του αριστερού κινήματος να μη δώσει την ευκαιρία στον Α.Π. να προβάλει τα αντικομμουνιστικά του στοιχεία.
Με άλλα λόγια έπρεπε να κάνει αυτό που έτρεμαν τα επιτελεία της υποτέλειας: να πάρει, δηλαδή όσες περισσότερες ψήφους μπορούσε από την πατροπαράδοτη εκλογική πελατεία των αστικών κομμάτων. Όπως είπαμε ήδη, το κίνημα αυτό δημιουργήθηκε και εμφανίστηκε για πρώτη φορά με το ΕΑΜ. Όμως τα λάθη, η ήττα και σε συνέχεια η κρίση της Αριστεράς από τη μια μεριά, και η κυριαρχία του ιμπεριαλισμού και του παρακράτους από την άλλη, εξάρθρωσαν, διέσπασαν το κίνημα αυτό. Αλλά μόνο στις επιφάνειές του. Στο βάθος, η νοοτροπία των Ελλήνων δεν άλλαξε. Και βασικά η νοοτροπία αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί με μια λέξη: Αλλαγή. Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτής της αλλαγής; Το είδαμε διατυπωμένο στα προγράμματα της Αριστεράς, που τα συνθήματά της δανείστηκε σε μεγάλο βαθμό και ο Α.Π. Επομένως, ειδωμένος από τη γενική πολιτική στρατηγική άποψη, ο Α.Π. ανήκε στις δυνάμεις της Αλλαγής. Όμως η παρουσία του ήταν εξαιρετικά πολύτιμα, γιατί ερχόταν να προσθέσει στις ήδη αποκρυσταλλωμένες δυνάμεις της Αριστεράς και όλα τα φοβισμένα ή ταλαντευόμενα παλιά και νεώτερά της στοιχεία, που για τους γνωστούς λόγους είχαν καταφύγει στην Κεντρώα παράταξη. Αυτή υπήρξε η ιστορική σημασία της περίπτωσης του Α.Π. Το γεγονός, δηλαδή, ότι βοηθούσε στην επανασυγκόλληση και επανασυγκρότηση του υπάρχοντος μεγάλου ελληνικού προοδευτικού κινήματος.
Έχοντας έτσι εξασφαλισμένη την πλευρά του προς την Αριστερά, έπρεπε να στρέψει τον όγκο των πολιτικών του πυρών προς την άλλη κατεύθυνση. Που σημαίνει ότι έπρεπε βασικά να καθησυχάσει εκείνες τις κοινωνικές ομάδες και τους πολιτικούς παράγοντες, που ήταν ακόμη επηρεασμένοι από την πρόσφατη εθνική τραγωδία και ήταν πάντα εκτεθειμένοι στη μονομερή λυσσαλέα αντικομμουνιστική εκστρατεία της Δεξιάς. Και προπαντός δεν έπρεπε να προσφέρει προσχήματα στις δυνάμεις του σκότους που καραδοκούσαν την ευκαιρία να καταστρέψουν αυτό ακριβώς που φοβόταν επάνω στον Α.Π., δηλαδή την αστική του καταγωγή και τοποθέτηση, το φιλελεύθερο αστικό μέρος της πολιτικής του, για να εκμηδενίσουν τμήμα της δημοκρατικής παράταξης. Με άλλα λόγια, να τον ταυτίσουν με την Αριστερά και να μεταφέρουν την επιρροή του στον ίδιο το χώρο της Αριστεράς.
Σ' αυτή την ορθή πολιτική της Δεξιάς βοήθησε με όλη την ψυχή του ο Α.Π. που όσο περνούσε ο καιρός, δανειζόταν όλο και περισσότερο τη συνθηματολογία της Αριστεράς, προσπαθώντας, θα έλεγε κανείς, να την υπερακοντίσει σε φραστική ριζοσπαστικότητα. Ακόμα και σε φραστική επαναστατικότητα! Ήταν σαφές ότι είχε χάσει τον ιστορικό του στόχο και ότι έπαιζε το παιγνίδι της Δεξιάς! Τη στιγμή ακριβώς αυτή, Άνοιξη του 1966, προσπάθησα να επέμβω, με τις μικρές σχετικά δυνατότητες που διέθετα. Έτσι, στην πρώτη ευκαιρία που μου δόθηκε, ανέλυσα τις παραπάνω σκέψεις μου στα μέλη του Π.Γ. Παρτσαλίδη, Δημητρίου και Ζωγράφο.
Και εδώ μπαίνουμε στην αντιμετώπιση του “προβλήματος Α.Π.” από την Αριστερά. Εξήγησα τότε ότι θα έπρεπε να υπάρξει μια συνολική αντιμετώπιση του αναπτυσσόμενου κινδύνου από τη Δεξιά με την κατάρτιση μιας καθολικής στρατηγικής με τη συνεργασία προπαντός και του Α.Π.. Κατά τη γνώμη μου, ο Α.Π. δεν αισθανόταν ασφαλής από την αριστερή του πτέρυγα. Το γεγονός ότι η Αριστερά διέθετε πιστές και καλά οργανωμένες δυνάμεις, τον φόβιζε. Ο ίδιος, ενώ είχε πολιτική ακτινοβολία, ήταν εντούτοις ουσιαστικά απογυμνωμένος από την άποψη της πολιτικής οργάνωσης και του κομματικού μηχανισμού.
Στο βάθος φοβόταν ότι σε μια πιθανή πολιτική του συμμαχία με την Αριστερά θα υπέκυπτε τελικά κάτω από την οργανωτική υπεροχή της τελευταίας. Για το λόγο αυτό θα έπρεπε να του δοθούν από το πιο υπεύθυνο όργανο της Αριστεράς όλες οι εγγυήσεις με τη μορφή ενός κοινού μίνιμουμ προγράμματος εξουσίας. Εξουσίας, όπου η Αριστερά θα υποστήριζε, είτε και θα συμμετείχε. Η ολοκληρωμένη και καθολική αντιμετώπιση του ελληνικού προβλήματος θα έπειθε τον Α.Π. ότι οι στόχοι της Αριστεράς ήταν κατά σειρά προτεραιότητας:
1. Εκμηδένιση του κινδύνου από το παρακράτος που εξέθρεψε η Δεξιά.
2. Στερέωση της Δημοκρατίας.
3. Βαθμιαίος εκδημοκρατισμός της δημόσιας ζωής.
4. Δυνατότητες ελεύθερης έκφρασης του ελληνικού εκλογικού σώματος.
5. Δυνατότητα έκφρασης του ελληνικού δημοκρατικού προοδευτικού κινήματος.
6. Δημιουργία κυβέρνησης φιλολαϊκής, που να προβεί στις αναγκαίες αλλαγές και μεταρρυθμίσεις.
7. Εφαρμογή του προγράμματος της Δημοκρατικής Αλλαγής.
Με άλλα λόγια, είχαμε ένα μακρύ και τραχύ δρόμο για να διανύσουμε, που μέσα του ο ρόλος του Α.Π. και της ομάδας του μπορούσε να είναι σημαντικός. Η Αριστερά, εφ' όσον ο Α.Π. παρέμενε στα πλαίσια της συμφωνημένης γραμμής, θα τον υπεράσπιζε με όλες της τις δυνάμεις. Για το σκοπό αυτό, όπως είπα, θα έπρεπε να δοθούν οι πιο σαφείς διαβεβαιώσεις αλλά και χειροπιαστές εγγυήσεις.
Ποιος ήταν, στην ουσία ο Α.Π.; Και ποιο πολιτικό πρόσωπο έπρεπε να δείξει στον ελληνικό λαό; Δεν ήταν, μήπως, ένας φιλελεύθερος, φωτισμένος, προοδευτικός, αστός πολιτικός, που φιλοδοξεί να μοντερνοποιήσει την οικονομία της χώρας και να προβεί στις απαραίτητες γι' αυτό κοινωνικό-πολιτικές αλλαγές; Όμως μέσα στα πλαίσια της μετριοπάθειας και των σοφά και προσεκτικά κλιμακωμένων αλλαγών.
Με τη συνεργασία της ελληνικής εμποροβιομηχανικής τάξης, των διανοούμενων επιστημόνων και γενικά των μεσαίων στρωμάτων. Να ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο Α.Π.. Και αυτό ακριβώς το πρόσωπο έπρεπε να δείξει στον ελληνικό λαό. Εξάλλου, το όνομά του, η καταγωγή του, οι σπουδές του, η θητεία του στις ΗΠΑ και η επιστημονική του θέση, όλα αυτά τα στοιχεία βοηθούσαν στην ολοκλήρωση και επικύρωση αυτής της εικόνας.
Φυσικά, η άνοδος της Ε.Κ. στην εξουσία δεν άρεσε στην ελληνική ολιγαρχία. Όμως, το γεγονός ότι τα περισσότερα από τα ιθύνοντα στελέχη αυτού του κόμματος ήταν δοκιμασμένοι άνθρωποί της, της έδιναν ικανές εγγυήσεις για τη διατήρηση των προνομίων της. Πράγματι, η πολιτική της Ε.Κ. στον οικονομικό τομέα ελάχιστα πρόσφερε στον εργαζόμενο λαό η δε εργατική της πολιτική οδήγησε, εκτός των άλλων αντεργατικών μέτρων και στη νεκρανάσταση του φασίστα εργατοπατέρα Μακρή και στην τοποθέτησή του στη γενική γραμματεία Γ.Σ.Ε.Ε., την οποία έλεγχε και πάλι εξ ολοκλήρου το “συνδικαλιστικό” τμήμα της Ασφάλειας!
Εντελώς διαφορετική ήταν η περίπτωση του Α.Π., που διέθετε από πάνω και ειδικούς δεσμούς με τις ΗΠΑ. Μήπως ο πατέρας του δεν είχε πει γι' αυτόν: “Μου γυρέψατε έναν αμερικανόφιλο, σας προσφέρω έναν Αμερικανό υπουργό”. Επομένως, έπρεπε να κοπούν όλοι οι δεσμοί του Α.Π. με τους Αμερικανούς! Έπρεπε οι Αμερικανοί να κλονιστούν, να δυσπιστήσουν, να ανησυχήσουν! Να πιστέψουν ότι ο Α.Π. αποτελεί έναν απλό πράκτορα του κομμουνισμού, ένα πιόνι στα χέρια της Αριστεράς, ένα φανατικό πολέμιο των αμερικανικών συμφερόντων στην Ελλάδα!
Αν κρίνουμε από τις δημόσιες δηλώσεις του Α.Π., βοήθησε και στον τομέα αυτόν όσο μπορούσε την τακτική της Δεξιάς. Που τελικά κατάφερε και πάλι να μονοπωλήσει την εμπιστοσύνη των ΗΠΑ, των οποίων οι υπεύθυνοι στη χώρα μας, τρομοκρατημένοι και οι ίδιοι από την προπαγάνδα της Άκρας Δεξιάς, αποφάσισαν να περάσουν στην εφαρμογή του σχεδίου “Προμηθεύς”, που όπως είναι γνωστό, πρόβλεπε την παρέμβαση των ενόπλων δυνάμεων σε περίπτωση κινδύνου ανατροπής του ισχύοντος καθεστώτος, δηλαδή της αμερικανοκρατίας-.
Η ανάλυση του προδικτατορικού Α. Παπανδρέου από τον Θεοδωράκη απεδείχθη πράγματι ιδιοφυής. Όμως οι εκτιμήσεις του σχετικά με το ζήτημα αυτό δεν εισακούστηκαν από τους γνωστούς δογματικούς κύκλους. Παράλληλα τα αδιέξοδα της Αντίστασης και η κλιμάκωσή της τον απασχολούσαν όλο και πιο έντονα στις αρχές της δεκαετίας του '70. Απαριθμώντας τους σκοπούς του ΠΑΜ σκιαγραφούσε τους στόχους του το ενδεχόμενο της ανατροπής της χούντας των συνταγματαρχών: - Το ΠΑΜ από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του, διακήρυξε πως η αποστολή του δεν τελειώνει με την πτώση της δικτατορίας, αλλά μόνο με τη στερέωση, με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας και την κατάκτηση της Εθνικής Ανεξαρτησίας. Επομένως, το ΠΑΜ χαράζει τη στρατηγική και την τακτική του με βάση τα τρία προβλεπόμενα στάδια των μελλοντικών εξελίξεων στη χώρα μας. Δηλαδή:
1. Το στάδιο της ανατροπής.
2. Το μεταβατικό στάδιο, που θα ακολουθήσει την πτώση της χούντας.
3. Το στάδιο της δημοκρατικής ανέλιξης, που θα έχει σαν επιστέγασμά του την Εθνική Αναγέννηση.
Βασικός κρίκος, βασικός κόμβος για όλες τις μελλοντικές εξελίξεις στη χώρα μας είναι η πτώση της δικτατορίας. Επομένως, το στάδιο της ανατροπής, δηλαδή η περίοδος της Αντίστασης που διανύουμε αυτή τη στιγμή, είναι στάδιο καθοριστικό για όλες τις μελλοντικές εξελίξεις στη χώρα μας. Είναι στάδιο που θα καθορίσει την κατάκτηση της ελευθερίας, της λαϊκής κυριαρχίας, της εθνικής ανεξαρτησίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Και παραπέρα της εθνικής αναγέννησης και του σοσιαλισμού.
Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ Η ΤΑΚΤΙΚΗ ΜΑΣ
Προκειμένου να καθορίσουμε την τακτική μας, την τακτική της Αντίστασης στο στάδιο αυτό της ανατροπής, είναι αναγκαίο να δούμε σωστά, με ποιες δυνάμεις, κοινωνικές και πολιτικές, με ποιες συμμαχίες και πάνω σε ποια βάση, θα οργανώσουμε το μέτωπο του λαού, την παλλαϊκή Αντίσταση ενάντια στη δικτατορία, που όπως είπα, είναι ο μέγιστος κίνδυνος και ο μέγιστος εχθρός του ελληνικού λαού, αυτή τη στιγμή. Για το λόγο αυτό, βάλαμε μπροστά μας μια σειρά θεμελιώδη ερωτήματα. Ας τα δούμε:
Πρώτ' απ' όλα, ποιον εξυπηρετεί η χούντα; Η χούντα είναι φαινόμενο εξωγενές μόνο ή εξωγενές, ή και τα δύο; Και σε ποιο βαθμό είναι περισσότερο εξωγενές από εσωγενές ή περισσότερο εσωγενές από εξωγενές; Ποιες τάξεις κοινωνικές και ποια κοινωνικά στρώματα είναι αυτή τη στιγμή, αντίθετα προς τη χούντα; Ποια είναι τα εσωτερικά και πολιτικά στηρίγματα της χούντας; Ποιες διαδικασίες, ποιες αλλαγές προκαλεί η σημερινή κατάσταση; Υπάρχει, πώς εκδηλώνεται και γιατί, η ενότητα στη βάση, η ενότητα μέσα στο λαό; Γιατί αυτή η ενότητα, που κατά τη γνώμη μας υπάρχει, δεν μεταβάλλεται σε μαζική, ενεργητική αντίσταση; Μήπως γιατί η διάσπαση στις κορυφές παγώνει και ακινητοποιεί τις μάζες; Επομένως, η ενωτική διαδικασία στις κορυφές θα βοηθήσει στην αποδοτική συσπείρωση των λαϊκών δυνάμεων;
Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα καθορίζει με ποια μορφή οργάνωσης και με ποια τακτική θα πάμε στην περίοδο αυτή της ανατροπής. Εμείς πιστεύουμε ότι η δημιουργία μιας εθνικής αντιστασιακής ηγεσίας, αποτελεί το κορυφαίο ιστορικό αίτημα της στιγμής. Γιατί; Γιατί η χούντα αποτελεί θανάσιμο εθνικό κίνδυνο και επομένως, κάθε καθυστέρηση οδηγεί σε ανυπολόγιστες εθνικές καταστροφές.
Σήμερα, ο χαρακτήρας της βασικής αντίθεσης της ελληνικής κοινωνίας είναι εθνικός, αντιϊμπεριαλιστικός και, επομένως, ο χαρακτήρας της πάλης μας πρέπει να είναι εθνικός, αντιϊμπεριαλιστικός. Σε εθνική ηγεσία, θα αναδειχθεί εκείνη, που θα συνειδητοποιήσει τον εθνικό χαρακτήρα της πάλης. Ο χαρακτήρας αυτός συνοψίζεται αυτή τη στιγμή στα θεμελιώδη εθνικά αιτήματα και συνενώνει, εξ αντικειμένου, όλο τον ελληνικό λαό. Δηλαδή: Ανατροπή της χούντας, δημοκρατικές ελευθερίες και δικαιώματα, εθνική ανεξαρτησία. Επομένως, η εθνική ενότητα οφείλει να δημιουργηθεί γύρω από τα αιτήματα αυτά, που η πραγμάτωσή τους αποτελεί τη βασική επιδίωξη της Αντίστασης.
Η ενότητα των αιτημάτων οδηγεί στην ενότητα δράσης. Όμως η ενότητα δράσης προϋποθέτει την ενότητα σχεδιασμού και καθοδήγησης στη δράση. Προϋποθέτει, κατά τη γνώμη μας, τη δημιουργία του Εθνικού Αντιστασιακού Συμβουλίου. Με το Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο θα επιδιωχτεί η δημιουργία ενός χαλύβδινου αντιστασιακού κορμού. Με βάση τον χαλύβδινο άξονα της οργάνωσης της αντίστασης, είναι αναγκαία και δυνατή η οργάνωση μιας δαντελένιας πολιτικής ενότητας. Όσο έχουμε δυνατό χαλύβδινο άξονα, τόσο μπορούμε να πηγαίνουμε σε ενωτικές διεργασίες. Αν πάμε σε ενωτικές διεργασίες, χωρίς να έχουμε έρμα, χωρίς να έχουμε χαλύβδινο άξονα, τότε, πραγματικά, μπορεί το πρόσωπό μας να χαθεί.
Πώς βλέπουμε εμείς την κατάσταση σήμερα στη χώρα μας; Πρώτα απ' όλα, ο λαός μας παραμένει “αδιάβροχος” στην πολιτική και στη δημαγωγία της χούντας. Ο λαός μας είναι βασικά αντίθετος προς τη χούντα. Ο λαός μας είναι εξ αντικειμένου ενωμένος απέναντι στη χούντα. Οι οργανώσεις της Αντίστασης ρίζωσαν και η Ασφάλεια δεν φτάνει πια ως εκεί. Η αντιστασιακή δράση, παρ' όλο που βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα ακόμα, υπάρχει και εκδηλώνεται καθημερινά. Τέλος, υπάρχουν άπειρες μορφές που μ' αυτές ο λαός προβάλλει καθημερινά αυτή τη θανάσιμη αντίθεσή του προς τη χούντα. Και έχουμε, ακόμα, την ύπαρξη σαν φρούριο της ψυχής του λαού μας, τα στρατόπεδα και τις φυλακές, όπου άγρυπνη είναι μέσα εκεί – άγρυπνος φρουρός όλων των μεγάλων μας λαϊκών και εθνικών παραδόσεων – η ψυχή των αντιστασιακών μας συναγωνιστών και ηγετών.
Και όλη αυτή η κατάσταση δικαιολογεί τον τρόμο και τον πανικό που έχουν ακόμα αυτοί οι δήθεν πανίσχυροι μπροστά στο λαό και απόδειξη ότι δεν τολμούν να εφαρμόσουν το Σύνταγμα που οι ίδιοι – το ψευτοσύνταγμα, τον κώδικα, όπως είπαμε, του φασισμού – δεν τολμούν να το εφαρμόσουν και διατηρούν ακόμα τον Στρατιωτικό Νόμο και τα έκτακτα μέτρα. Αυτό είναι το σημερινό επίπεδο, χοντρικά, του λαού μας. Για να περάσουμε, για να φτάσουμε στη μαζική, ενεργητική, παλλαϊκή αντίσταση, πρέπει να περάσουμε από το στάδιο αυτό σ' ένα δεύτερο αντιστασιακό επίπεδο που θα πρέπει να το χαρακτηρίζει:
1. Η ενότητα κορυφής, ένα εθνικό αντιστασιακό κέντρο, ένα Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο.
2. Συντονισμός και ενότητα δράσης.
3. Σχεδιασμός και οργάνωση νέων μορφών πάλης, ιδιαίτερα, κυρίως, δυναμικών μορφών πάλης.
4. Μαζικοποίηση της Αντίστασης.
Η ανάπτυξη ενός μαζικού αντιστασιακού κινήματος θα μας οδηγήσει στο τρίτο και τελευταίο επίπεδο πάλης: Με την πλήρη ενότητα πλέον των πρωτοπόρων ομάδων αντίστασης και του μαζικού αντιστασιακού μας κινήματος, με τις μαζικές κινητοποιήσεις και τέλος με την ενότητα του λαού και του στρατού που θα είναι και το τέλος της χούντας.
ΠΟΣΟ ΜΑΚΡΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΑΕΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
Πρώτη εκδοχή: Μπορεί να πάει τόσο μακριά, όσο να ικανοποιηθούν τα εθνικά αιτήματα της στιγμής, δηλαδή το μίνιμουμ πρόγραμμα με βάση τον εθνικό χαρακτήρα της πάλης, το μίνιμουμ πρόγραμμα των 9 σημείων, δηλαδή, πτώση της δικτατορίας, εμπέδωση της δημοκρατίας.
Δεύτερη εκδοχή: Η ανάπτυξη του μαζικού αντιστασιακού κινήματος και ο ρόλος των πρωτοπόρων δυνάμεων ανοίγει προοπτική κοινωνικών αλλαγών, οπότε έχουμε, στην πορεία της πάλης μια αλλαγή στον εσωτερικό συσχετισμό δυνάμεων. Τότε, ο εθνικός χαρακτήρας της πάλης πλουτίζεται με ένα καινούργιο στοιχείο, το στοιχείο της εθνικής αναγέννησης. Όμως και τότε θα πρέπει, σ' αυτόν τον εσωτερικό συσχετισμό δυνάμεων, να εξετάσουμε και το διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, δηλαδή σε ποιο βαθμό μπορεί και πώς να επέμβη ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός και δεύτερο, σε ποιες διεθνείς σχέσεις και δυνάμεις θα στηριχτούν αυτές οι λαϊκές δυνάμεις, που θα αγωνίζονται για μια παραπέρα προοπτική από το μίνιμουμ πρόγραμμα.
Μέσα σ' αυτό το πλέγμα των σκέψεων μπαίνει και το πρόβλημα του ένοπλου αγώνα. Κανείς δεν αποκλείει τον ένοπλο αγώνα. Αλλά, όμως, πιστεύουμε ότι ο ένοπλος αγώνας – απ' αυτό ο ελληνικός λαός έχει μεγάλη και οδυνηρή πείρα – ο ένοπλος αγώνας αποτελεί το τέλος μιας επαναστατικής διαδικασίας και όχι την αρχή της. Και, τελικά, είναι ο ίδιος ο συσχετισμός δυνάμεων, ο ίδιος ο λαός που θα αποφασίσει – δηλαδή θα αποφασίσει μέσω των πρωτοπόρων οργανώσεών του που θα βρίσκονται σε αντιστοιχία, με το λαό και όχι αποκομμένες από το λαό.
Εμείς πιστεύουμε ότι είναι ρεαλιστική η αντίληψη, η πρόβλεψη μάλλον, ότι σ' ένα ορισμένο στάδιο αγωνιστικής πάλης είναι δυνατή η συνένωση του λαού με το στρατό. Όμως, και τότε ακόμα, οι υπεύθυνες πρωτοπόρες δυνάμεις θα πρέπει να εξετάσουν υπεύθυνα τις δυνατότητες του ιμπεριαλισμού για μια μαζική παρέμβαση, όπως στην Καμπότζη ή στον Άγιο Δομίνικο και, επίσης, όπως είπα και πιο πριν, πρέπει να εξετάσουμε τα στηρίγματα πάλι του αγώνα, σε ποιες διεθνείς σχέσεις, σε ποιες διεθνείς δυνάμεις θα ακουμπήσει αυτό το επαναστατικό κίνημα.
Ας επιχειρήσουμε όμως μια ολοκληρωμένη απάντηση στο πρόβλημα αυτό. Ο ένοπλος αγώνας αποτελεί την υψηλότερη έκφραση της πανεθνικής μαζικής αντίστασης. Πρέπει να τον βλέπουμε πάντα στενά συνδεδεμένο με τους πόθους και τις προσδοκίες του λαού, με το επίπεδο της ιδεολογικής πολιτικής και οργανωτικής προετοιμασίας του, με το καθολικό αίσθημα συμμετοχής και συμπαράστασής του.
Για να φτάσει ένας λαός και ιδιαίτερα ο ελληνικός, με τη γνωστή αιματηρή ιστορία του, σ' αυτό το έσχατο μέσο πάλης, θα πρέπει να έχει πειστεί απόλυτα ότι δεν του απομένει καμιά άλλη διέξοδος για την κατάκτηση της ελευθερίας του. Επομένως θα πρέπει να έχει εξαντλήσει όλα τ' άλλα μέσα και στάδια πανεθνικών μαζικών αγώνων. Θα πρέπει να είναι συσπειρωμένος, ποιοτικά και ποσοτικά, γύρω από μια πρωτοπόρα πανεθνική ηγεσία, που θα του εμπνέει όλη την αναγκαία εμπιστοσύνη.
Επομένως, την τελική απόφαση για τη μορφή που θα πάρει η πάλη του λαού, θα τη δώσει ο ίδιος μέσα στη διαδικασία της μαζικής αντιστασιακής πάλης. Εμείς πιστεύουμε ότι ο συσχετισμός δυνάμεων στη χώρα μας θα είναι τόσο ευνοϊκός μετά την είσοδο του ελληνικού λαού στο προσκήνιο της ιστορίας, ώστε να είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουμε σοβαρά το ενδεχόμενο της κατάρρευσης της στρατοκρατικής δικτατορίας χωρίς να καταφύγουμε σ' αυτό το έσχατο και επώδυνο για το λαό μας στάδιο πάλης.
Ας εξετάσουμε τώρα, σε πολύ γενικές γραμμές, το στάδιο το μεταβατικό, μετά δηλαδή την πτώση της χούντας. Είπαμε, ότι το πόσο μακριά μπορούμε να οδηγηθούμε μέσα από τον αντιστασιακό αγώνα, αυτό θα κριθεί από το πρόβλημα του δοσμένου συσχετισμού δυνάμεων, στη δοσμένη ιστορική στιγμή. Είναι αστείο, εμείς, που είχαμε πάντα ψηλά τη σημαία της τελικής λύτρωσης του λαού μας, τη σημαία το λαϊκού κράτους, είναι μου φαίνεται, αστείο,είναι γελοίο, να αμφισβητείται από λίγους “θερμόαιμους” ευτυχώς η έγνοια μας, η πίστη μας, η ακλόνητη πίστη μας ότι τελικά, μέσα απ' όλες αυτές τις ατελείωτες δοκιμασίες και θυσίες, εμείς, η γενιά της Εθνικής Αντίστασης, η γενιά της ΕΠΟΝ και η γενιά της Δημοκρατικής Αντίστασης, θα οδηγήσουμε τελικά τον ελληνικό λαό στην τελική του λύτρωση. Αλλά είπαμε ότι δεν θα πούμε ψέμματα στον ελληνικό λαό και πάντα με μεγάλη ευθύνη θα εξετάζουμε αυτά τα θέματα, που για μας εδώ είναι λέξεις, αλλά για το λαό είναι δάκρυα και αίμα. Όμως, αφού είδαμε ότι είναι ανοιχτή η προοπτική, νομίζουμε ότι είναι αναγκαίος ο καθορισμός ενός μίνιμουμ, ενός ελάχιστου ορίου επιδιώξεων, δηλαδή αυτών που ονόμασα πιο πριν, εθνικών επιδιώξεων, παλλαϊκών επιδιώξεων της ιστορικής στιγμής. Δηλαδή:
1. Δημοκρατική λειτουργία, εξασφάλιση όλων των λαϊκών δικαιωμάτων και ελευθεριών, κατάργηση όλων των ανελεύθερων νόμων, ψηφισμάτων και μέτρων, και του 509 και του 375 και όλων των άλλων που ισχύουν από την εποχή του Μεταξά, την Κατοχή, και τη σημερινή νομολογία της χούντας. Και εδώ μπαίνει ένα ερώτημα: Όταν θα έρθει αυτή η στιγμή της πτώσης της χούντας, με ποιο συνταγματικό πλαίσιο, με ποιο Συνταγματικό Χάρτη θα πάμε; Εμείς προτείνουμε σαν προσωρινό πλαίσιο το Σύνταγμα του 1952. Υπάρχουν άλλοι, που προτείνουν τον Χάρτη του ΟΗΕ ή τον Χάρτη της Ευρώπης. Τελικά όμως και αυτό είναι ένα θέμα συσχετισμού δυνάμεων. Όταν έχω τη δύναμη, επιβάλλω, ακόμα, αν θέλετε, το επαναστατικό Σύνταγμα του Λαού, άμα το θέλω και το μπορώ.
2. Άμεσες εκλογές με απλή Αναλογική.
3. Συντακτική Συνέλευση.
4. Επανεξέταση όλων των οικονομικών συμβάσεων, συμφωνιών της χούντας.
5. Παραδειγματική τιμωρία της χούντας και των συνεργατών της.
Σ' αυτά προηγούνται, βεβαίως, η άμεση απόλυση όλων των πολιτικών κρατουμένων και η άμεση επάνοδος όλων των διωχθέντων υπαλλήλων, αξιωματικών κ.λ.π. από τη χούντα.
Με βάση την παραπάνω στρατηγική του ΠΑΜ, χαράζουμε και εφαρμόζουμε την τακτική μας. Τον τελευταίο καιρό εκδηλώθηκε έντονα σε τρεις βασικούς τομείς: Στην πολιτική μας της ενότητας, στη σφυρηλάτηση των δεσμών της ελληνικής Αντίστασης με το παγκόσμιο προοδευτικό κίνημα, και τρίτο, ειδικά για τους παμίτες του εξωτερικού, στην πολιτική του ΠΑΜ για τη στροφή προς την Ελλάδα.
ΤΟ ΕΑΣ
Λίγα λόγια για το Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο. Τι είναι και πώς λειτουργεί; Το Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο αποτελεί το Κεντρικό όργανο της συντονισμένης ελληνικής Αντίστασης. Το ΕΑΣ είναι καθοδηγητικό επιτελείο, που σχεδιάζει, συντονίζει και διευθύνει την πάλη στο εσωτερικό και το εξωτερικό για την ανατροπή της δικτατορίας και τη νίκη της δημοκρατίας, που αποτελούν κοινούς στόχους των ελληνικών αντιστασιακών δυνάμεων.
Το κέντρο βάρους του αντιστασιακού αγώνα βρίσκεται στην Ελλάδα. Γι' αυτό και το ΕΑΣ πρέπει συνεχώς να ενισχύει το τμήμα του που θα βρίσκεται στο εσωτερικό. Το ΕΑΣ συγκροτείται από εξουσιοδοτημένους εκπροσώπους στο εσωτερικό και το εξωτερικό των αντιστασιακών οργανώσεων, καθώς και των αντιδικτατορικών κομμάτων που αποδέχονται την αναγκαιότητα της ενεργητικής Αντίστασης για την ανατροπή της δικτατορίας και τη διασφάλιση των δημοκρατικών ελευθεριών και συμμετέχουν στον αντιστασιακό αγώνα. Οι αντιστασιακές οργανώσεις και κόμματα, που μετέχουν στο ΕΑΣ, διατηρούν το ιδιαίτερο πρόγραμμα και την οργανωτική τους αυτοτέλεια.
Αυτή είναι η καθαρή αλήθεια σχετικά με το πώς συγκροτείται το ΕΑΣ και παραπέρα η ενότητα. Δηλαδή, όσοι θέλουν να μπουν στο ΕΑΣ πρέπει να διακηρύξουν ότι υιοθετούν την αντιστασιακή πάλη, τον μοναδικό δρόμο για την πτώση της χούντας και όχι τους πονηρούς άλλους δρόμους-.
Στην καμπή του 1971 ο ίδιος, επικεφαλής πάντοτε του ΠΑΜ, έθετε, με έμφαση, τις προϋποθέσεις για την παγίωση της εθνικής ανεξαρτησίας και λαϊκής κυριαρχίας στην Ελλάδα: - Όποιος παλεύει πραγματικά για Εθνική Ανεξαρτησία και Λαϊκή Κυριαρχία θα πρέπει να είναι έτοιμος να δηλώσει καθαρά και ανοιχτά:
1. Η Ελλάδα έξω από το ΝΑΤΟ.
2. Κατάργηση όλων των ελληνο-αμερικανικών διμερών συμφωνιών. Ιδιαίτερα της συμφωνίας του 1953.
3. Ουδετερότητα, πλήρως αδέσμευτη χώρα.
4. Πλήρης εκκαθάριση των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας.
5. Ένοπλος λαός, φρουρός της εθνικής ανεξαρτησίας και της εσωτερικής ασφάλειας.
6. Πλήρης αναδιάρθρωση του Κρατικού Μηχανισμού.
7. Λαϊκή Παιδεία.
8. Λαϊκή Δικαιοσύνη.
9. Δικαίωμα εθνικοποίησης όλων των μεγάλων ελληνικών και ξένων βιομηχανιών και επιχειρήσεων.
10. Ριζική ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος.
Αυτά κατά τη γνώμη μας θα πρέπει να είναι τα μίνιμουμ σημεία που θα πρέπει να περιέχει ένα πολιτικό πρόγραμμα που αποβλέπει στην απελευθέρωση και την κυριαρχία του ελληνικού λαού. Είναι φυσικό ότι μέσα σ' αυτά τα πλαίσια δεν υπάρχει θέμα ρυθμιστού του πολιτεύματος. Γιατί απλούστατα τότε ρυθμιστής του πολιτεύματος θα είναι ο ίδιος ο Λαός με τις λειτουργίες της Λαϊκής Δημοκρατίας. Αυτοί που μας κατηγορούν ότι δεν δεχτήκαμε τη Συντακτική, γι' αυτό το στάδιο του αγώνα, πού αποβλέπουν άραγε; Σε μια τυπική αλλαγή στην επιφάνεια του καθεστώτος ή σε μια ριζική αλλαγή; Γιατί όπως είπαμε είναι πιθανόν αύριο ακόμα και ο Παπαδόπουλος να γίνει Πρόεδρος της Δημοκρατίας! Όπως είναι βέβαιο ότι αν ο λαός γυρίσει ενάντια στο θρόνο και δεν υπάρξουν συγχρόνως ριζικές αλλαγές στη δομή, το ελληνικό και διεθνές κατεστημένο θα περάσει όλες τις λειτουργίες που είχε μέχρι χθες ο θρόνος στον μελλοντικό Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στους μηχανισμούς που θα τον πλαισιώνουν. Επομένως, το χτύπημα του θεσμού αυτή τη στιγμή:
1. Δεν θίγει τη βάση του προβλήματος.
2. Αποπροσανατολίζει από τους κύριους στόχους που πρέπει να είναι η χούντα και η “δομή” (από μια άποψη η χούντα εκφράζει την πεμπτουσία αυτής της δομής – καρκινώματος).
3. Δίνει μια προσωρινή, επιφανειακή ικανοποίηση και διέξοδο στα αντιβασιλικά αισθήματα.
4. Προσπαθεί να δείξει έτσι ότι αποτελεί δύναμη “προοδευτική”, ενώ οι άλλοι και ιδιαίτερα το ΠΑΜ, έγιναν αντιδραστικοί μιας και δεν θέλουν να βάλουν τη Συντακτική για να μη χαθούν οι “Δεξιοί Αντιστασιακοί”!-.
Ταυτόχρονα, επικοινωνούσε για τον ίδιο στόχο με τον ηγέτη του ΠΑΚ από το Παρίσι: - Θα πρέπει να σου υπενθυμίσω την άποψή μου ότι βασικός κρίκος για τη διαμόρφωση της αυριανής ζωής της χώρας είναι η διαδικασία ανατροπής της δικτατορίας. Δηλαδή όσο πιο πλατύς και βαθύς θα είναι ο αγώνας σήμερα, τόσο πιο πλατιές και βαθιές θα είναι οι αλλαγές αύριο. Επομένως χρειάζεται να οργανώσουμε όλες τις αντιδικτατορικές δυνάμεις στη βάση τόσο της πλατύτερης ένωσης όσο και της βαθύτερης δηλαδή ριζικότερης δράσης.
Είναι γνωστό ότι η μόνιμη πολιτική των αντιλαϊκών δυνάμεων αποβλέπει στη διαίρεση του Λαού. Μονάχα έτσι περνούν τη γραμμή τους. Εντελώς αντίθετη θα πρέπει να είναι η πολιτική των φιλολαϊκών δυνάμεων. Θα πρέπει δηλαδή να εκμεταλλεύονται και την τελευταία ευκαιρία για να ενώνουν πλατιά, βαθιά και ουσιαστικά το λαό. Δεν υπάρχει κατά τη γνώμη μου μεγαλύτερο και ιερότερο εθνικό χρέος από την πανεθνική ενότητα. Αν είναι να οικοδομήσουμε κι εμείς κάτι – αυτό που αποκαλούμε Εθνική Αναγέννηση – θα το οικοδομήσουμε πάνω σ' αυτή τη βάση. Με άλλα λόγια, πιστεύω ότι δεν ωφελεί σε τίποτα να μιλάμε για Εθνική Ανεξαρτησία, Λαϊκή Κυριαρχία και Εθνική Αναγέννηση, δίχως να έχουμε προηγούμενα χτίσει την Ενότητα του Λαού – την Εθνική Ενότητα. Αυτό το χτίσιμο αποτελεί, κατ' εμέ, το ύψιστό μας χρέος, γιατί όπως σου είπα, επί δεκαετίες, αν όχι εκατονταετίες, οι ξένοι και τα όργανά τους δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να υπονομεύουν και να γκρεμίζουν τα θεμέλια της ενότητας του λαού και να δηλητηριάζουν τις σχέσεις του.
Κυριαρχημένος απ' αυτές τις σκέψεις διαπιστώνω ότι η δικτατορία μας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για την οικοδόμηση της εθνικής ενότητας. Είναι φανερό ότι οι ξένοι και τα όργανά τους έβαλαν αυτή τη φορά το μαχαίρι πιο βαθιά μες στο ματωμένο κορμί της δόλιας μας πατρίδας. Με αποτέλεσμα δυνάμεις καθυστερημένες πολιτικά και ιδεολογικά να αποσπαστούν από το άρμα της υποτέλειας. Κι αυτή τη στιγμή να βρίσκονται σε αναζήτηση ενός εθνικού κέντρου! Αυτή είναι η μεγάλη, η ανεπανάληπτη συνέπεια της ιστορικής στιγμής. Και αλίμονό μας αν μας διαφύγει. Και δυστυχώς κινδυνεύει να μας διαφύγει.
Το ΕΑΣ αποτελεί τον πρώτο πυρήνα μιας πραγματικής Εθνικής Ενότητας που ανταποκρίνεται απόλυτα στο αίτημα των καιρών. Μέσα στα 9 σημεία της πρότασης του ΠΑΜ για την επίτευξη ενότητας αναφερόμαστε και στη Συντακτική. Είναι όμως φανερό ότι όταν διαπραγματεύεσαι με άλλες δυνάμεις αν δεν υπάρξουν αλληλοϋποχωρήσεις δεν είναι δυνατόν να υπάρξει κοινή δηλαδή παραδεκτή απ' όλους γραμμή-.
Διαφωτιστική για τους αντιστασιακούς αγώνες και τις πρωτοβουλίες του Θεοδωράκη στο εξωτερικό και η εγκύκλιός του, το καλοκαίρι του 1971, προς τις οργανώσεις του ΠΑΜ: - Τα μηνύματα ομόθυμης αγωνιστικής συμπαράστασης, που φτάνουν καθημερινά από την Ελλάδα, από τους μαχόμενους συντρόφους μας και τους δεσμώτες αδερφούς μας προς το ΕΑΣ, αποτελούν για το ΠΑΜ ικανοποίηση για τη δικαίωση της πολιτικής γραμμής σ' όλα τα σημεία αλλά ταυτόχρονα υπογραμμίζουν και την ευθύνη της ηγεσίας του για την περιφρούρηση των κατακτήσεών του για την ανατροπή της δικτατορίας και την πραγμάτωση ενός ελεύθερου, δημοκρατικού και προοδευτικού μέλλοντος για το λαό μας.
Το ΠΑΜ είναι οργάνωση μάχης, είναι η έκφραση της θέλησης του Λαού μας να στρατευτεί στα ιδανικά της Ελευθερίας. Το ΠΑΜ είναι οργανωμένο και διοικείται δημοκρατικά. Όμως στις αρχές του περιλαμβάνεται η έμπρακτη εμπιστοσύνη στην πολιτική του και στους εκφραστές της. Όποιος διαφωνεί στη θεμελιακή διακήρυξη για την ενότητα όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων ας αποχωρήσει. Ο ελληνικός λαός βλέπει και αξιολογεί. Η πολιτική μας ασκείται μπροστά στο λαό και δικαιώνεται από τη ζωή. Οι διασπαστές ας πάρουν τις ευθύνες τους απέναντι στην ιστορία.
Το ΕΑΣ, καρπός της κοινής θέλησης όλων των Ελλήνων πατριωτών για μια δημοκρατική ελεύθερη πατρίδα, εκφράζει διάφορες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις. Η ύπαρξή του βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό της ιδεολογικής και πολιτικής αυτονομίας κάθε συμμαχητή του κοινού αγώνα. Οι συμμετέχουσες οργανώσεις διατηρούν την αξίωση να επιδιώξουν την εφαρμογή των ιδεών και των προγραμμάτων τους μετά την ανατροπή της δικτατορίας, με απόλυτο σεβασμό στις δημοκρατικές διαδικασίες και στη θέληση του κυρίαρχου λαού-.
Συνολικά, στην περίοδο 1970-1972, η πολιτική του ΠΑΜ στο χώρο της αντίστασης συνοψιζόταν στα ακόλουθα σημεία: -I. 1. Ενότητα δράσης σε όλα τα επίπεδα. 2. Μαζικοποίηση της Αντίστασης. 3. Επέκταση των οργανώσεων και των επιτροπών ΠΑΜ σ' όλη τη χώρα. 4. Δημιουργία, κλιμάκωση, ένταση και γενίκευση δράσης μαχητικών ομάδων ΠΑΜ. 5. Προσαρμογή οργάνωσης και δράσης σ' όλους τους χώρους και συνθήκες (παράνομες, μισοπαράνομες, νόμιμες). Ιδιαίτερα μέσα στα Συνδικάτα, Κουλτούρα, Τύπο, Εκπαίδευση, Κοινωνικές οργανώσεις. 6. Αποφασιστική στροφή προς τη συνοικία, επαρχία, ύπαιθρο. 7. Προώθηση με κάθε θυσία της οργάνωσης μέσα στη νεολαία (σχολεία, πανεπιστήμια, εργατική νεολαία).
II. 1. Προώθηση μέσα στην πράξη των συμφωνιών ΠΑΜ, ΠΑΚ, και ΔΑ. Δημιουργία κοινών ομάδων και επιτροπών. 2. Δημιουργία παντού κοινών αντιδικτατορικών ομάδων (από την Αριστερά ως τη Δεξιά), κοινών αντιδικτατορικών επιτροπών. 3. Δημιουργία κοινών μαχητικών ομάδων, κοινών ομάδων νεολαίας. Οι Λαμπράκηδες οφείλουν να είναι επικεφαλής. Κάθε Λαμπράκης είναι βασικός πυρήνας μαχητικής ομάδας ΠΑΜ. 4. Ανάπτυξη ενιαίας συνδικαλιστικής δράσης. (Χρειάζεται μεγάλη ευελιξία, φαντασία, πρωτοτυπία και τόλμη στην ανακάλυψη και εφαρμογή κοινών μορφών οργάνωσης και δράσης). 5. Να δυναμώσουμε παντού με όλα τα μέσα την εθνική ενότητα κατά της δικτατορίας. 6. Να επιδιώξουμε κοινή αντιστασιακή δράση με τα μέλη της ομάδας Κολιγιάννη.
III. 1. Ανάπτυξη της αλληλεγγύης με όλα τα θύματα της χούντας. Βοήθεια στις οικογένειες. Συμπαράσταση υλική, ηθική, μαζική. 2. Απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων που παραμένει ένα από τα πρώτα μας καθήκοντα. 3. Τροφοδοσία και ανάπτυξη της καμπάνιας για την απόλυση όλων των ομήρων της χούντας. Ανάπτυξης ειδικής δραστηριότητας (υπογραφές, διαβήματα, ενημέρωση δικής μας και ξένης κοινής γνώμης). 4. Προστασία όλων των διωκόμενων από τη χούντα. 5. Πλάτεμα όλων των αντικειμενικών δυνατοτήτων για την ανάπτυξη της παράνομης δράσης. Οργάνωση του λαού (ιδιαίτερα στη συνοικία) για την υποδοχή, στήριξη και προφύλαξη των μαχητικών ομάδων του ΠΑΜ. 6. Ανάπτυξη της οικονομικής δουλειάς μέσα στο λαό για τον ανεφοδιασμό των μαχητικών και άλλων παράνομων ομάδων με όλα τα σύγχρονα τεχνικά μέσα για την αντιμετώπιση του εχθρού-.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου
Πάρτε μέρος στον διάλογο.
Σχόλια υβριστικά και σχόλια που δεν έχουν σχέση με το περιεχόμενο της εκάστοτε ανάρτησης, όπως επίσης και σχόλια που προκαλούν εντάσεις και διαπληκτισμούς, θα διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση. Επίσης ανώνυμα σχόλια δεν θα αναρτώνται.