Ένα σπίτι για να στεγάσουν τα όνειρα και τους κόπους τους

Η σημερινή μας ανάρτηση - καθώς και η επόμενη, αν δεν ανατρέψουν τη ροή απρόβλεπτα γεγονότα - είναι αφιερωμένη και πάλι στο Γιάννη Θεοδωράκη.

Αυτή τη φορά, θα αναρτήσουμε ένα ρεπορτάζ που είχε κάνει στις παράγκες της Δραπετσώνας, το 1961 θαρρώ. Το "ψαρέψαμε" από τους "ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ".

Χαρακτηριστικό γνώρισμα του Γιάννη ήταν ότι έκανε πάντα μαχητικό ρεπορτάζ. Δεν έδινε ανταποκρίσεις από το τηλέφωνο ή το γραφείο του. Έβγαινε στο δρόμο, στο πεζοδρόμιο, ανάμεσα στον κόσμο, μαζί μ' αυτούς που διεκδικούσαν, που πονούσαν, που μάχονταν για το δίκιο τους, για μια καλύτερη ζωή.

Τότε δινόταν η «μάχη της παράγκας». Ζωές αφημένες στη μοίρα τους, που είχαν στεγάσει την αξιοπρέπειά τους σε λαμαρίνες περιμένοντας να γίνουν πράξη οι κρατικές υποσχέσεις. Άνθρωποι διωγμένοι από τα εδάφη όπου ζούσαν και στριμωγμένοι σε άθλιες συνθήκες στις παραγκουπόλεις της πρωτεύουσας. Άνθρωποι περήφανοι και δυναμικοί καταδικασμένοι στη μιζέρια και στην αθλιότητα.



«Πίσω από τις μάντρες του Βασιλειάδη, του Σαπουνάδικου, των Λιπασμάτων, των Σφαγείων, του Τσιμεντάδικου, του Ασβεστάδικου, από το 1922 ζούσαν χιλιάδες πρόσφυγες στα παραπήγματα που μόνοι τους είχαν κτίσει. Ένας ολόκληρος κόσμος, η Δραπετσώνα, του καπνού των φουγάρων και του αρώματος του γιασεμιού, του σκληρού μεροκάματου και του λυγμού του μπαγλαμά, του Δεκέμβρη του '44 και της απόδρασης των Βούρλων. Μία κόκκινη συνοικία δίπλα στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, δίπλα στις θριαμβεύουσες βιομηχανικές επιχειρήσεις των νικητών του Εμφυλίου και του Σχεδίου Μάρσαλ. Έφθασε η στιγμή που το κράτος αποφάσισε να εξαλείψει μια και καλή το "άγος της παράγκας"».

Αυτή τη γειτονιά, μια συνοικία «όνειρο», μια γειτονιά «αγγέλων», επισκέφτηκε ο μαχητής Γιάννης Θεοδωράκης. Συνάντησε τους κατοίκους, που διώχνονταν από τα δωμάτια που είχαν χτίσει μόνοι τους. Πεισματικοί και ανυποχώρητοι, πρόσωπα σκαμμένα από τα χρόνια και τις κακουχίες, θα δηλώσουν τη μαχητικότητα και την αποφασιστικότητά τους να διαφυλάξουν τα όνειρα και τις ελπίδες τους.

Τον πόνο και την απόφασή τους κατέγραψε ο Γιάννης στους "ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ".

ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ, ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ

Του συντάκτη των "ΔΡΟΜΩΝ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ", Γιάννη Θεοδωράκη

Στη Δραπετσώνα δεν φτάνεις εύκολα.

Σοκάκια στενά σαν φωταγωγοί

-Πενήντα μέτρα από τη στάση, σου λένε. Κατεβαίνεις στη στάση, βρίσκεσαι σε μια φαρδιά πολύβουη λεωφόρο, γεμάτη μαγαζιά και μεγάλα κτίρια. «Κάπου υπάρχουν οι παράγκες, μα δεν ξέρω πού» μουρμουρίζεις και προχωράς. Σ' ένα σημείο συναντάς ένα στενάκι-πέρασμα ανάμεσα σε μια πολυκατοικία κι ένα χασάπικο. Μοιάζει περισσότερο με φωταγωγό. Μήπως οδηγεί σε αυλή ; Όχι. Συνεχίζεις το δρόμο σου.



Ξαφνικά, σαν μαγική πολιτεία, ξεδιπλώνεται μπροστά στα έκπληκτα μάτια σου το βασίλειο της παράγκας.

Η Δραπετσώνα !

Για όσους δεν έχουν επισκεφθεί φτωχογειτονιές, πρέπει να τονισθεί τούτο:
Η πρώτη αντίδραση των κατοίκων προς τον ξένο είναι η καχυποψία. Απολύτως δικαιολογημένη άλλωστε.

Τη Δραπετσώνα έχουν κατακλύσει αυτές τις μέρες οι «περαστικοί», όπως τους βάφτισαν με τη θυμοσοφία τους οι κάτοικοι. Σκοτεινοί δηλαδή άνθρωποι που μοιράζουν «συμβουλές» και «συστάσεις» γεμάτες απειλητικά υπονοούμενα. Χρειάστηκε ένα κάποιο χρονικό διάστημα (μικρό) για να διευκρινισθεί ότι οι «Δρόμοι της Ειρήνης» δεν ήταν «περαστικοί» από τη Δραπετσώνα. Και τότε, μόνο τότε, λύθηκαν οι γλώσσες!
-Γράψε, ότι δεν φεύγουμε..
-Γράψε, ότι εδώ θα πεθάνουμε.

Το «χαρτί»

Ο χώρος είναι μικρός, το δρομάκι στενό. Κάθε κουβέντα ακούγεται πεντακάθαρα ως την τελευταία κουζίνα κάθε σπιτιού. Το σοκάκι, εντελώς ξαφνικά, γεμίζει ανθρώπους σα σκηνή θεάτρου. Όλοι χειρονομούν, φωνάζουν:
-Το χαρτί ! Να το χαρτί, κ. δημοσιογράφε!

Τσιμπιρδώνης, στον συντάκτη Γιάννη Θεοδωράκη: "Μας τα λένε για να μας τρομοκρατήσουν".

-Το πολυγραφημένο έντυπο του Υπουργείου Κοινωνικής Προνοίας αφού αναφέρει πολλά, καταλήγει έτσι:
«.διότι μετά την λήξιν της προθεσμίας ταύτης εσείς μεν θα χάσετε τα δικαιώματά σας, ημείς δε θα ευρεθώμεν εις την δυσάρεστον θέσιν να σας αποβάλωμεν βιαίως».
Κι όμως ένας Θεός το ξέρει αν οι πρόσφυγες αγωνίστηκαν για τα δικαιώματά τους. Με τα χέρια, με τα νύχια, με τα δόντια, με την ψυχή.

Αυτός είναι που ειδοποιεί τις οικογένειες να αδειάσουν τα σπίτια τους

Τον Οκτώβρη του 1959 το 8ο παμπροσφυγικό συνέδριο έθεσε με σαφήνεια τα αιτήματα των προσφύγων. Το κυριότερο: Η στεγαστική αποκατάσταση με τη μέθοδο της αυτοστεγάσεως, δηλ. να δοθούν στους πρόσφυγες χρήματα για να χτίσουν τα σπίτια τους εκεί πού βρίσκονται. Στο συνέδριο η Κυβέρνηση εκλήθη, αλλά δεν παρέστη.
Ύστερα από μερικούς μήνες, και συγκεκριμένα στις 13 Φεβρουαρίου 1959, η Κυβέρνηση εξήγγειλε τα μέτρα της: «. Ελήφθησαν παρά του κ. Πρωθυπουργού οριστικαί αποφάσεις διά την απαλλαγήν των πόλεων Αθηνών, θεσσαλονίκης, Πειραιώς από την παράγκαν. Ούτω απεφασίσθη όπως ανεγερθώσιν εντός διετίας 3.500 κατοικίαι εις Αθήνας, Πειραιά και Θεσσαλονίκην. Δια την εκτέλεσιν του προγράμματος θα. διατεθή ποσόν 260 εκατομμυρίων δραχμών. Οι ως άνω συνοικισμοί θα εκκαθαρισθούν απολύτως προς απελευθέρωσιν των κατεχομένων χώρων».

Και τα «κριτήρια»

Αμέσως μετά την εξαγγελία των μέτρων γεννήθηκαν οι πρώτες απορίες. Οι άστεγες προσφυγικές οικογένειες σ' όλη την Ελλάδα είναι 35.000 χιλιάδες, σύμφωνα με τα στοιχεία της Παν. Ομοσπονδίας Αστέγων Αστών Προσφύγων. Τι θα γίνει με τους πρόσφυγες των επαρχιών. Δεν έχουν αυτοί «στον ήλιο μοίρα»; Ας πούμε πως δεν έχουν. Στην Αθήνα, όμως, τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη μένουν 12.500 άστεγες προσφυγικές οικογένειες. Τα διαμερίσματα που υπόσχεται η Κυβέρνηση είναι για 3.500 οικογένειες. Τι θα γίνουν οι υπόλοιπες 9.000; Ας μη βιαζόμαστε. Όλα έχουν προβλεφθεί. Σπίτια.- λέει η 111 πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου - δεν θα πάρουν όλοι. Αποκλείονται οι οικογένειες των οποίων οι αρχηγοί και τα μέλη δεν ασκούν μονίμως το επάγγελμα στην πόλη όπου βρίσκεται το παράπηγμα, αποκλείονται εκείνοι που έχουν αρκετά χρήματα να αγοράσουν ή να νοικιάσουν σπίτι, εκείνοι που έχουν συγγενείς με ιδιόκτητο σπίτι μακριά από το παράπηγμα, και εκείνοι που έχουν παραβεί τους «περί ασφαλείας νόμους».
Αυτά είναι τα περίφημα κριτήρια.

Μόλις έγιναν γνωστά, στις προσφυγουπόλεις χτύπησε συναγερμός.
-Να καταργηθούν τα κριτήρια! Αυτοτέγαση για όλους !

«Λεπτή» διαφορά

Η κραυγή αντήχησε στή Θεσσαλονίκη, το Πολύγωνο, το Γηροκομείο παντού όπου ζουν πρόσφυγες. Η προθεσμία για την εκκένωση των παραπηγμάτων έληγε στις 31 Αυγούστου. Όσοι δεν θα τα άδειαζαν, έχαναν τα δικαιώματά τους. Στη Δραπετσώνα - όπου υπάρχει η συμπαγέστερη μάζα προσφυγικών οικογενειών - όλοι προετοιμάζονταν για τη μάχη.
Την κέρδισαν; Όχι εντελώς.
Η Κυβέρνηση έδωσε άλλους δυο μήνες προθεσμία (μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 1960) και είπε ότι κατήργησε τα περίφημα κριτήρια.
Εδώ όμως υπάρχει μια πολύ λεπτή, πολύ μικρή, σχεδόν αδιόρατη δια «γυμνού οφθαλμού» διαφορά. Δεν καταργήθηκαν τα κριτήρια γενικώς αλλά τα «περί κριτηρίων άρθρα της 111 πράξεως του Υπουργικού Συμβουλίου». Το όλο θέμα, λέει, θα υπάγεται εις το έξης, στο 330 Βασιλικό Διάταγμα της 23 Μαΐου 1960 «περί κωδικοποιήσεως της προσφυγικής νομοθεσίας». Το 330 Β.Δ. προβλέπει, στο άρθρο 5, ότι του δικαιώματος στεγάσεως αποκλείονται:
α) Η οικογένεια μέλος της οποίας κέκτηται εξ οιασδήποτε πηγής ακίνητον περιουσίαν.
β) Άτομα διαβιούντα αποδεδειγμένως εις το εξωτερικόν από τριετίας. (Σ.Σ. Εάν κάποιος έχει πάει να εργασθεί στο Βέλγιο ή τη Γερμανία σαν εργάτης, χάνει το σπίτι του).
γ) Άτομα καταδικασθέντα επί παραβάσει των ισχυόντων Νόμων «περί ασφαλείας του Κράτους».
Έτσι, τα κριτήρια που διώχτηκαν απ' την πόρτα της παράγκας ξαναμπήκαν απ' το παράθυρο. Κι αυτό, από μιαν άποψη, είναι λογικό. Αφού οι οικογένειες είναι 12.500 και τα προβλεπόμενα σπίτια 3.500, πώς θα αποκλεισθούν «νομοτύπως» οι 9.000; Με τον κλήρο; Στην τύχη;

Οι περισσότεροι μένουν

Στη Δραπετσώνα, όσο πλησιάζει η κρίσιμη μέρα της 31 Οκτωβρίου, τόσο ηλεκτρίζεται η ατμόσφαιρα.

-Θα φέρουν πολυβόλα και κανόνια, θα πλακώσει στρατός, λέει ένας πιτσιρίκος σ' ένα φίλο του που μένει απαθής.

-Σαχλαμάρες! του απαντάει ο άλλος. Σκύβει, παίρνει μια πέτρα και μ' όλη του τη δύναμη τη στέλνει στον ουρανό .

Το Κράτος λέει στις προσφυγικές οικογένειες:
-«Σας δίνω μια διορία για ν' αδειάσετε την περιοχή. Αν φύγετε - και είστε πολυμελής οικογένεια - σας στεγάζω πρόχειρα σε λυόμενα σπίτια εδώ κοντά. Αν είστε ολιγομελής, σας δίνω 6 χιλιάδες δραχμές (500 το μήνα) να νοικιάσετε ένα σπίτι για ένα χρόνο. Ύστερα από ένα χρόνο, όλοι εσείς που φύγατε θα περάσετε από Επιτροπή που θα κρίνει αν έχετε δικαίωμα ή όχι να πάρετε διαμέρισμα από αυτά που θα χτίσω. Αν δεν υπακούσετε, σας βγάζω με τη βία και χάνετε τα όποια δικαιώματά σας».

Παντελής: Θα του γκρεμίσουν το φούρνο.

Μερικοί (ελάχιστοι) δελεάστηκαν, φοβήθηκαν, υπάκουσαν. Όταν όμως πήγαν να πάρουν τις 6 χιλιάδες, νέα έκπληξη! Υποχρεώθηκαν να υπογράφουν μια δήλωση ότι εγκαταλείπουν το παράπηγμά τους «οικειοθελώς»!. Με τον τρόπο αυτό, αν δεν πάρουν ποτέ διαμέρισμα, δεν θα μπορούν να προβάλλουν ούτε την παραμικρή απαίτηση για αποζημίωση. Ποιος τους έφταιξε να εγκαταλείψουν «οικειοθελώς» την παράγκα τους;

Όμως οι περισσότεροι μένουν. Πεισματάρηδες, αγύριστα κεφάλια, δεν ακούνε κανένα και γαντζώνονται στο μόνο που έχουν: Την παράγκα τους..


Αυτό είναι το πρώτο μέρος της ανταπόκρισης του Γιάννη Θεοδωράκη για την παραγκούπολη της Δραπετσώνας. Το δεύτερο μέρος θα αποτελέσει αντικείμενο της επόμενης ανάρτησης. Και ελπίζουμε πως θα βρει ανταπόκριση αυτό το ρεπορτάζ και στις δικές σας καρδιές, τώρα που πληρώνουμε πολύ ακριβά αυτή την αγωνία του Έλληνα για μια δική του στέγη, όπου να στεγάσει την οικογένεια και τους κόπους και τα όνειρά του. Ένα σπίτι, όπου θα μεγαλώσουν και οι υπόλοιπες γενιές. Ένα καταφύγιο ασφαλές για εκείνον και την ατομική ιστορία του ..

Επέλεξε, αντέγραψε και σχολίασε ο Παληοτάκης

Για το blog των Λαμπράκηδων

www.lamprakides.gr/blog