Όταν ένα βιβλίο για τον Μίκη κάνει την καρδιά να χτυπάει δυνατά - Της Αναστασίας Βούλγαρη

Όταν ένα βιβλίο για τον Μίκη κάνει την καρδιά να χτυπάει δυνατά.

Της Αναστασίας Βούλγαρη

Διάβασα το βιβλίο του Ανδρέα Μαράτου και μου άρεσε τόσο πολύ που δεν διστάζω να καταθέσω δημόσια τη γνώμη μου. Ως αναγνώστρια φυσικά και μέσα στα πλαίσια της δημοκρατικής σχέσης μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη. Μακριά από μένα οποιαδήποτε πρόθεση «κριτικής». Ένα σημείωμα μόνο, ως ευχαριστία στον Ανδρέα Μαράτο.

Ουτοπία κρυμμένη στο σώμα της πόλης - ο μουσικός κόσμος του Μίκη Θεοδωράκη και η εποχή του. Ο Μαράτος ξετυλίγει το κόκκινο κουβάρι κι αγγίζει τον πυρήνα του θεοδωρακικού έργου.

Το «απαγορευμένο» θέμα των συζητήσεων «Μίκης Θεοδωράκης» έρχεται στο προσκήνιο ως επιστημονική μελέτη. Ανοίγει ρήγμα στους γρανιτένιους τοίχους της σιωπής και της μισής αλήθειας. Η κοινωνία που κώφευε μπροστά σ’ ολόκληρη την Ευρώπη που μελετά Θεοδωράκη, τώρα έχει μπροστά στα μάτια της το κόκκινο βιβλίο με τα κόκκινα γράμματα πάνω στο γκρίζο φόντο της πόλης. Της Μενεξεδένιας Πολιτείας που τόσο εκείνος αγάπησε από το Δεκέμβρη του ’44 μέχρι σήμερα.

To βιβλίο ανάβει ένα εκτυφλωτικό φως μέσα στο μισοσκόταδο που δημιούργησε, γύρω από το έργο του Μίκη, μια μερίδα της διανόησης, κυριάρχησε και συνειδητά κατέπνιξε όποια φωνή θέλησε να μιλήσει για τον Μίκη Θεοδωράκη. Μια διανόηση που ενοχοποίησε την αγάπη σ’ εκείνον και άσκησε μια ιδιότυπη ιδεολογική τρομοκρατία σε όποιον τολμούσε να προφέρει ακόμα και το όνομα του.

Η αριστερή κομματοκρατία προσπαθούσε να τον σκεπάσει με την τέφρα της λήθης, το σύστημα χτυπούσε τη μουσική του, ενώ οι παλιοί του σύντροφοι έκοβαν ένα-ένα τα νήματα που τον ένωναν με τη νεολαία, ξεκινώντας από τα ίδια τους τα παιδιά. Πολλά συντονισμένα χτυπήματα από παντού. Κι αυτό διήρκησε πολλά χρόνια. Όμως εκείνος δεν έπεσε. O Θεοδωράκης δεν έγινε «το πεσμένο σώμα του ηττημένου που πάνω του βαδίζουν οι νικητές».

Το βιβλίο έχει εικόνες, ρυθμό, ωραία γλώσσα και λόγο περιεκτικό. Παρά το γεγονός ότι είναι επιστημονική μελέτη, ο λόγος συχνά γίνεται ποιητικός, άλλοτε καυστικός. Είναι χυμώδης και χειμαρρώδης και δεν στερείται συναισθήματος. Συγκλονιστικές φράσεις και προτάσεις διατρέχουν ολόκληρο το βιβλίο, σπάνε τα ριζωμένα στερεότυπα των διανοουμενίστικων αναλύσεων.

Αναδρομή στην ιστορία παρατηρώντας την πόλη, χαρτογραφώντας τους κύκλους της κολάσεως (για να θυμηθούμε τον Μίκη) που αναδύθηκαν μέσα από τα σπλάχνα του χάους μετά το Δεκέμβρη του ’44 . Οι μεγάλες προσδοκίες έγιναν πληγές πάνω στο σώμα της πόλης. Μέσα στις πολυκατοικίες και στους ακάλυπτους στοίβαξαν τα χωριά τους οι ηττημένοι κι οι ξεριζωμένοι, καταδικασμένοι ν’ ακούν κάθε βράδυ, στο διπλανό διαμέρισμα, την ανάσα του νικητή.

ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, « η αριστερή ελληνικότητα της ρωμιοσύνης».

Οι δρόμοι της πόλης, τα βήματα των Λαμπράκηδων, ο γδούπος του γκλομπ πάνω στο σώμα, το αίμα, οι νεκροί. Η ΕΔΑ ένα βήμα μπρος ένα πίσω, ακινητοποιείται, υποχωρεί. Το «δημοκρατικό» Κέντρο επελαύνει. Οι χθεσινοί συνένοχοι στο έγκλημα της Μακρονήσου εγγύηση της δημοκρατίας. Πάνω στα βουνά, μέσα στη θάλασσα και στα μνήματα θαμμένο το όνειρο.

Το έργο του Θεοδωράκη σπλάχνο από τα σπλάχνα της ιστορίας της Ελλάδας από το Δεκέμβρη του 1944 μέχρι σήμερα.

Ο συγγραφέας αναλύει όλα τα έργα του συνθέτη σε σχέση με τις ιστορικές εξελίξεις και την ελληνική κοινωνία, όπως διαμορφώνεται από την ιστορία ενώ παράλληλα τη διαμορφώνει.

Ο Επιτάφιος του Ρίτσου. «Τα τραγούδια του Επιτάφιου ακούστηκαν στους ακάλυπτους, στις αυλές, στα προσφυγικά και στα διώροφα, στα καφενεία και σε πολιτικές συγκεντρώσεις, παίχτηκαν σε συναυλίες υπαίθριες και σε θέατρα, στα πικάπ και στα ραδιόφωνα. Ένας βαθύς αναστεναγμός βγαλμένος από τα σπλάχνα της πόλης. […]. Η μουσική αρχή μιας πολιτιστικής επανάστασης».

Δικτατορία. Το Πνευματικό Εμβατήριο του Σικελιανού. «Ο συνθέτης οδηγεί το νήμα της αντίστασης στις μέρες του. Δικό του κελί τα βουνά της Αρκαδίας κι έτσι κατά τη μελοποίηση γίνεται κι αυτός ο τελευταίος κόμβος της υπεριστορικής γενεαλογίας που ξεκινά από τον Ηράκλειτο». 

Κατάσταση Πολιορκίας. Η ωραιότερη ανάλυση που έχει υπάρξει!

Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα ξανακούει τη Ρωμιοσύνη όμως «τα πλήθη των πρώτων μηνών της μεταπολίτευσης θα ανατριχιάζουν στο άκουσμα αυτής της μουσικής κραυγής, που αντηχούσε στα στάδια της πόλης. Θα το τραγουδούν χωρίς τύψεις κι ενοχές, χωρίς δεύτερη σκέψη για την πρότερη στάση τους ακόμα κι οι καιροσκόποι, οι εξωνημένοι, οι σιωπηλοί, οι συμβιβασμένοι, οι τάχα μου σκεπτόμενοι άπραγοι, τώρα που οι κραυγές ήταν εύκολες, για να γυρίσουν αργότερα επιτιμητικά την πλάτη στην ξεπερασμένη πια Ρωμιοσύνη. Η χρησιμότητα και του σουγιά στο κόκαλο και του λουριού στο σβέρκο μπορούσε να «αποδειχθεί» πια και με δημοκρατικοφανή επιχειρήματα. Η αλληγορία της Ρωμιοσύνης μαδούσε αργά και σταθερά τα φτερά της, πριν απομείνει ένα ημιθανές σύμβολο και μπλεχτεί οριστικά στα γρανάζια της μυθικής χειραγώγησης».

Δεκαετία 1980. «Οι συνθήκες άλλαξαν. Το μεγάλο κοινό θα στρέψει την πλάτη του στην ποίηση, τα μεγάλα όνειρα, τις μεγάλες αφηγήσεις, τα τρυφερά ημιτόνια, τις μεγάλες μελωδικές φράσεις, τα λυρικά ξεσπάσματα, τους θούριους και θα στραφεί σε άλλους ήχους. Μια σχέση μοναδική έχει διαρραγεί, διατηρώντας ισχυρές στιγμές νοσταλγικών συναντήσεων και βαρύ φορτίο συλλογικής μνήμης.[…] Η εποχή της Μοναξιάς έχει επιστρέψει, αυτή τη φορά ως μοναχική φωνή σε μια παγκόσμια γλώσσα. […] Όσο συγκροτείται ένα πλειοψηφικό ρεύμα που γαλβανίζεται στον καταιγιστικό ρυθμό των διαφημιστικών εικόνων, τόσο εκείνος ανακαλεί την ποίηση της νιότης του και καταδύεται στις πηγές του αστείρευτου μελωδισμού». Εδώ η Βεατρίκη στην οδό Μηδέν κι η Λυρική Τετραλογία, ο Επιβάτης, το Ραντάρ και ο Διόνυσος. Κάπως έτσι κυλά όλο το βιβλίο.

Το βιβλίο φτάνει μέχρι το 2008 και την Οδύσσεια.

Στην έξοδο ο συγγραφέας καταθέτει τη δική του πρόταση. Δεν θα αποκαλύψω ποια είναι. Θα θυμίσω μόνο τα λόγια του ποιητή.

…Υπάρχουνε οι προϋποθέσεις για μια καινούρια άνοιξη.