ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ

Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ, Εκδόσεις Προσκήνιο, σελ 295 έως 318

Κάτω από την κλιμάκωση των αντιθέσεων και των εσωκομματικών αντιπαραθέσεων η Ενωμένη Αριστερά διαλύθηκε μέσα σε λίγους μήνες. Μετέωρος, για μια ακόμη φορά, κομματικά ο Θεοδωράκης πρωτοστάτησε στην ανασύνταξη των δυνάμεων της ΕΔΑ στην ηγεσία της οποίας εκλέχτηκε μαζί με τον Ηλιού, Γλέζο, Ηλιόπουλο, Λεντάκη, Κατριβάνο και άλλα στελέχη. Κι ενώ η κυβέρνηση Καραμανλή προχωρούσε στην αποχουντοποίηση, μετά τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, η Αριστερά, κατά τον Γρηγ. Φαράκο, “με τη μεταπολίτευση έχασε μια μεγάλη ευκαιρία να αναδειχθεί στη δεκαετία του '70 ισχυρή, προοδευτικά εκσυγχρονιστική πολιτική δύναμη της χώρας. Το μεγαλύτερο μέρος των ευθυνών ανήκει στο ΚΚΕ...”. Πράγματι η 2η Ολομέλεια της ΚΕ εστράφη κοντόφθαλμα εναντίον της αναθεωρητικής ομάδας του ΚΚ Εσ. Και της ΕΔΑ επιτείνοντας την αντιπαράθεση στους κόλπους του λαϊκού Κινήματος.

Στις αρχές Ιουνίου '75 ψηφίστηκε το νέο Σύνταγμα και στη συνέχεια ο Κ. Τσάτσος αναδείχτηκε πρώτος -εκλεγμένος από την ολομέλεια της Βουλής κατά το Σύνταγμα- Πρόεδρος της ελληνικής Δημοκρατίας μετά τη βραχύβια θητεία του Μιχ. Στασινόπουλου. Ο κυρίαρχος προσανατολισμός της κυβέρνησης Καραμανλή προς τις χώρες της δυτικής Ευρώπης με στόχο την πλήρη ένταξη στην ΕΟΚ αντιμετωπίστηκε αρνητικά από την πλευρά του ΚΚΕ και του ΠΑΣΟΚ. Από την άλλη, οι ηγεσίες του ΚΚ Εσ. Και της ΕΔΑ απέβλεπαν στη συνένωση των δυνάμεων της Αριστεράς χωρίς τη συμμετοχή του ΚΚΕ.

Μέσα από τις τάξεις της ΕΔΑ ο Θεοδωράκης άρθρωσε δημόσια ουσιαστικό κριτικό-πολιτικό λόγο απέναντι στην “αριστερίστικη” αντιμετώπιση της νέας ισορροπίας δυνάμεων υπό τον Καραμανλή από πλευράς ΚΚΕ-ΠΑΣΟΚ-ΕΚΚΕ: - Η δική μου κριτική εστιάζεται στις ηγεσίες του ΚΚΕ-ΠΑΣΟΚ-ΕΚΚΕ, που για διάφορους λόγους επιδιώκουν να διατηρήσουν αυτή την “επαναστατική παρθενικότητα”, με αποτέλεσμα εδώ και ενάμιση χρόνο να μην κάνουν τίποτα το ουσιαστικό. Πλην του να παρασύρουν ένα σημαντικό κομμάτι της νεολαίας μας που είναι φυσικό -ύστερα από 8 χρόνια δικτατορίας- να έλκεται από την “επαναστατική φράση”. Σε αντίθεση μ' αυτούς, εμείς δεχόμαστε την πραγματικότητα όχι παθητικά, δηλαδή “αυτό είναι δουλειά των αστών, εμάς δεν μας νοιάζει”, -αλλά ενεργητικά: δεν μας ξεφεύγει δηλαδή το γεγονός ότι η αέναη μεταβολή του συσχετισμού των δυνάμεων οδηγεί σε διαρκείς αλλαγές- είτε στην επιφάνεια είτε στο βάθος της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Έτσι, η πτώση της δικτατορίας υπήρξε αποτέλεσμα μιας αλλαγής στην ισορροπία δυνάμεων. Όπως και οι κυβερνήσεις Καραμανλή είναι το αποτέλεσμα νέας ισορροπίας δυνάμεων, μέσα στην οποία όλοι οι σημαντικοί παράγοντες της εθνικής μας ζωής έχουν το δικό τους βάρος. Γι' αυτόν το λόγο δεν έχουμε δικαίωμα να είμαστε παρατηρητές. Γιατί μπορεί η μάχη να χαθεί από μία ελάχιστη παράλειψη. Η άποψή μου ήταν και είναι ότι η Κυβέρνηση Καραμανλή στηρίζεται σε μια πολύ μικρή υπεροχή μέσα στη γενική δομή του πλέγματος των αντιθέσεων και των εξισορροπήσεων που συνθέτουν τη σημερινή ζωή της χώρας μας. Γι' αυτόν τον λόγο, από την στιγμή που διαπιστώνω ότι η Κυβέρνηση αυτή μας εξασφαλίζει τις βασικές ελευθερίες -που μας αρνήθηκε και μας αρνείται το παρακράτος της αμερικανοκρατίας- είμαι υποχρεωμένος να κάνω επιλογή: Είτε να βοηθήσω κι εγώ με όσες δυνάμεις διαθέτω για να “οδηγηθούμε σε μια νέα κατάσταση και να τοποθετήσουμε τους στόχους του σοσιαλισμού μέσα στην πραγματικότητα” (όπως κάνουμε τώρα) ή να διατηρήσουμε την “επαναστατική παρθενικότητα και να μην κάνουμε τίποτε”.

Εμείς πάντως δεν διατηρήσαμε την... παρθενικότητά μας. Κρίμα. Γιατί, αν κρίνει κανείς από τις παρελάσεις και τα πανώ, πολλοί σημερινοί νέοι προτιμούν τους... παρθένους.

Τι θα γινόταν αλήθεια, αν ο λαός μας πίστευε ότι την “Δευτέρα έχουμε σοσιαλισμό” και έδινε το 54% στο ΠΑΣΟΚ; Τι θα γινόταν, αν ο λαός μας ακολουθούσε την πολιτική του ΚΚΕ που στηρίζονταν στην άποψη ότι η σημερινή κυβέρνηση δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μια νέα “νατοϊκή μεταμφίεση” του ίδιου καθεστώτος -ότι δηλαδή στην ουσία τίποτε δεν άλλαξε σε σχέση με τη δικτατορία; Και, ότι όπως λέει και το ΕΚΚΕ, η “καραμανλική τρομοκρατία” συνεχίζει την προηγούμενη; Οπότε ο λαός μας καλείται να κάνει τι; Να βάλει στο ίδιο τσουβάλι τον Καραμανλή και τον Παπαδόπουλο. Κι ακόμα όλους όσους πιστεύουν ότι στη χώρα μας πραγματοποιήθηκε βαθιά αλλαγή. (Άλλο αν κινδυνεύει η δημοκρατία και γιατί κινδυνεύει). Αλλά ποιός “λαός”; Φυσικά μονάχα αυτός που ακολουθεί τις “πρωτοπόρες δυνάμεις” ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ, ΕΚΚΕ. Και θα αναμετρηθεί με τις “ενωμένες” δυνάμεις της αντίδρασης, δηλαδή Καραμανλή, Παπαδόπουλο, Βλάχου, Κωνσταντόπουλο, Ιωαννίδη, Αβέρωφ, το λαό που τους πιστεύει και τα τανκς που τους ακολουθούν. Να ρθει και ο Κωνσταντίνος κι όσοι και όπου τον ακολουθούν. Να ξανακάνουμε πάλι τη Δεξιά φρούριο από τσιμέντο και χάλυβα. Να βάλουμε ξανά μέσα στο φρούριο και τους Κεντρώους. Για να μείνουν απέξω μονάχα οι “πρωτοπόροι”, οι “αγνοί”, οι “ακραιφνείς”, έτοιμοι να ξανακάνουν την αυτοκριτική τους στις γνωστές παλιές φυλακές, τα στρατόπεδα και την εμιγκράτσια... Σοφή πολιτική αλλά... μονότονη. Να ξανακάνεις τα ίδια και τα ίδια καταντά ανιαρό και βαρετό.

Το ΠΑΣΟΚ υπερθεματίζει. Η “νατοϊκή μεταμφίεση”, η “μεταλλαγή”, το “Καραμανλής και τα τανκς”, εναρμονίζονται τόσο με την “καραμανλική τρομοκρατία” του ΕΚΚΕ, όσο και με τον “υπηρέτη των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων” του ΚΚΕ. Και οι τρεις τακτικές είναι εξίσου απογειωμένες από την ελληνική πραγματικότητα γιατί, δεν βλέπουν αυτό που βλέπει η συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας. Ότι δηλαδή το βασικό πρόβλημα της χώρας μας είναι το πρόβλημα της δημοκρατίας. Ότι η σημερινή δημοκρατία αποτελεί κατάκτηση όλου του λαού (που σήμερα εκφράζεται μονάχα με πολιτικά μέσα) προστέθηκε και κείνο το κομμάτι της δημοκρατικής δεξιάς που εκτός από λαϊκή πολιτική δύναμη διαθέτει και σοβαρά ερείσματα μέσα στη δυναμική δομή της εξουσίας και ιδιαίτερα μέσα στο στρατό. Και αυτή η διάσπαση της άλλοτε μονολιθικής δεξιάς αποτελεί ανεπανάληπτη ιστορική ευκαιρία για όλο το λαό και ιδιαίτερα για την Αριστερά.

Δεν είναι αποτέλεσμα ιμπεριαλιστικών μηχανορραφιών. Αντίθετα αποτελεί ήττα βαριά του ιμπεριαλισμού. Που μηχανορραφεί και δουλεύει δραστήρια για να ανατρέψει την σημερινή κατάσταση, δημιουργώντας μια νέα ενότητα όλων των μαύρων δυνάμεων από τη χούντα, τους φασιστικούς κύκλους και τους μοναρχικούς, ώστε να τσακίσει τους φορείς της διάσπασης (Καραμανλής). Γι' αυτό κύριος στόχος των ιμπεριαλιστικών προσπαθειών πρέπει να είναι η εξαφάνιση του Καραμανλή, που με το προσωπικό του κύρος μπόρεσε να συνενώσει γύρω του όλες τις πολιτικές και άλλες δυνάμεις, που έχουν σαν κύριο χαρακτηριστικό την πίστη τους στην κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Αυτή η πίστη, μετουσιωμένη σε πράξη καθημερινή, νομίζω ότι έχει εκτιμηθεί σωστά από την συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας σαν συμβολή όχι μόνο ουσιαστική, αλλά και καθοριστική στον αγώνα ζωής ή θανάτου που διεξάγει ο τόπος μας ενάντια στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που χτες μας υποδούλωσαν με τη δικτατορία, που εξακολουθούν να διατηρούν σημαντικά ερείσματα παντού και που αποβλέπουν σε μία νέα υποδούλωση του λαού μας. Οι δυνάμεις αυτές προσπαθούν καθημερινά να διαβρώσουν το κύρος και την ακτινοβολία του κύριου φορέα της δημοκρατικής δεξιάς, του Καραμανλή, με διάφορες εκδηλώσεις των ποικίλων οργάνων τους που βρίσκονται διάσπαρτα μέσα σε όλους τους μηχανισμούς της εξουσίας.

Όμως, σ' αυτό τους το έργο βρίσκουν πολύτιμους συμμάχους όλους εκείνους που θεωρούν από την σκοπιά τους τον Καραμανλή όργανο του ιμπεριαλισμού. Επομένως εκμεταλλεύονται και αυτές τις μηχανορραφίες και κάθε είδους προβοκάτσιες των ιμπεριαλιστών εναντίον του Καραμανλή, για να τσακίσουν την κυβέρνηση των ιμπεριαλιστών! Έχουμε δηλαδή μια άνευ προηγουμένου εξ αντικειμένου συνεργασία ιμπεριαλιστών και ακραιφνών “αντι-ιμπεριαλιστών” με κοινό στόχο τον Καραμανλή. Και ενώ η προπαγάνδα οργιάζει, η διπλή επίθεση κορυφώνεται, η κυβέρνηση αρνείται να απευθυνθεί στο λαό, οι δημοκρατικές προοδευτικές δυνάμεις παγιδεύονται στο δίλημμα ή να μιλήσουν και να θεωρηθούν “φιλοκυβερνητικές”, ή να σιωπήσουν και να μεταβληθούν σε “παρατηρητές” -ενώ συμβαίνουν όλα αυτά τα περίεργα, στο βάθος ή μάλλον μέσα στην καρδιά της εξουσίας παίζεται το μεγάλο παιχνίδι, από το οποίο θα κριθεί το μέλλον της χώρας για πολλά χρόνια. Αντιμέτωποι οι δύο κύριες αντίπαλες δυνάμεις που διεκδικούν ακόμα την εξουσία:

Α) ΗΠΑ – Μεγάλα Μονοπώλια. Χουντικός Μηχανισμός. Φιλοχουντικοί μοναρχικοί. Μαύρη δεξιά.

Β) Δημοκρατική δεξιά. Νομοταγείς αξιωματικοί και άλλα στελέχη μηχανισμών.

Εκτιμώντας το ανθρώπινο δυναμικό που πλαισιώνει τους μηχανισμούς (Κράτος, Ένοπλες Δυνάμεις), όπως εκφράστηκε στα χρόνια της δικτατορίας και τις μεταβολές που έγιναν, μπορούμε να πούμε ότι μια σημαντική μερίδα του είναι αυτήν τη στιγμή ή μπορεί να ξαναγίνει μέσα σε κατάλληλο “κλίμα” υποχείριο της αμερικάνικης πολιτικής. Δηλαδή στον τομέα αυτό η ισορροπία ανάμεσα στις δυνάμεις αυτές και τις φιλοκυβερνητικές πρέπει να είναι πάρα πολύ ευαίσθητη. Ας πούμε ότι έχουμε 60% φιλοκυβερνητικές και 40% φιλοχουντικές. Τι θα γίνει αν οι δεύτερες γίνουν 45-50-55%; Εδώ παρεμβαίνει ο τρίτος παράγοντας. Ο Λαός. Και στο σημείο αυτό πραγματοποιείται η πιο βαθιά μας αντίθεση με το τριμερές πρυτανείο της “συγκεντρωτικής” Αριστεράς (“συγκεντρωτική” γιατί και οι τρεις παρατάξεις πιστεύουν στην αναγκαιότητα της συγκεντρωτικής εξουσίας με φορέα τις “πρωτοπόρες δυνάμεις”, το “πρωτοπόρο κόμμα” και την “πρωτοπόρα ηγεσία”). Το ερώτημα είναι: Ποιός είναι ο ρόλος του Λαού μπροστά σ' αυτή τη διαμάχη; ΠΑΣΟΚ-ΕΚΚΕ-ΚΚΕ: “Ο Λαός είναι αντίθετος και προς τις δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις. (Αν υποτεθεί ότι είναι αντιμαχόμενες, γιατί το πιο πιθανόν τα κάνουν μεταξύ τους “πλακάκια”). Επομένως το μέτωπό μας στρέφεται κατά των χουντικών, αλλά και κατά των κυβερνητικών (κρυπτοχουντικών) δυνάμεων.

Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η πολιτική των ΠΑΣΟΚ-ΕΚΚΕ-ΚΚΕ. Και επειδή ούτε οι δυνάμεις αυτές συμφωνούν μεταξύ τους, για τη δημιουργία του περίφημου “αντιιμπεριαλιστικού” μετώπου, δηλαδή ο λαός δεν δραστηριοποιείται ούτε προς την κατεύθυνση αυτή, το μόνο που μένει ουσιαστικά είναι, το ότι μια τέτοια πολιτική τείνει να μεταβάλει το λαό σε ουδέτερο παρατηρητή σε σχέση με τον κρίσιμο αγώνα για τη δημοκρατία.

Εμείς πιστεύουμε ότι οι δημοκρατικές διαδικασίες αποτελούν σήμερα κατάκτηση της εποχής μας και χωρίς αυτές δεν υπάρχει περίπτωση να ακολουθήσει ο λαός. Επομένως, πέρα από το μοντέλο που το θέλομε δημοκρατία πλουραλιστική, μέσα στην οποία οι δυνάμεις του σοσιαλισμού ανοίγοντας δρόμους πρέπει παράλληλα να πείθουν τη μεγάλη πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού, να υποβάλλονται στην κρίση του και υποτάσσονται στη θέλησή του – πέρα από το μοντέλο ή μάλλον ακριβώς γιατί έχουμε αυτό το μοντέλο σαν ιδανικό μας, χαράζουμε μι νέα τακτική που πιστεύουμε ότι βρίσκεται στο ύψος της επιστημονικής, τεχνικής, πολιτιστικής και κοινωνικής εξέλιξης της εποχής μας. Έτσι η δημοκρατική Αριστερά δεν έχει μόνο σαν χρέος να συσπειρώσει και να ενεργοποιήσει το λαό για να κερδίσουμε τη μάχη για τη δημοκρατία, αλλά ακόμα να γίνει ο πολιτικός εκφραστής των κοινωνικών δυνάμεων που αποβλέπουν στη βαθιά κοινωνική αλλαγή. Δηλαδή στο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας με πρώτο στόχο την περίοδο της “δημοκρατικής και κοινωνικής δημοκρατίας”-.

Ειδικότερα για το νέο ρόλο που καλούνταν να διαδραματίσει η ΕΔΑ, στη συγκυρία της μεταπολίτευσης, ο Θεοδωράκης εμφανίζεται αισιόδοξος: - Είμαι εξαιρετικά ευτυχής, γιατί η ΕΔΑ με τη διακήρυξή της ολοκλήρωσε την πρώτη κρίσιμη φάση, αντίθετα, απ' ότι πίστευαν και έλεγαν όλοι αυτοί που αρέσκονται σε μια στατική θεώρηση των φαινομένων, ότι δηλαδή η ΕΔΑ δεν θα ήταν παρά μια τρίτη παράλληλη πορεία μέσα στην κομμουνιστική Αριστερά. Με τη διακήρυξή της η ΕΔΑ δείχνει το τεράστιο ποιοτικό άλμα που πραγματοποιείται μέσα στο χώρο της ελληνικής Αριστεράς. Πραγματικά, εκείνο που έλειπε από το χώρο αυτό ήταν η παρουσία ενός κόμματος που να ολοκληρώνει θαρραλέα όλες τις αρχές μιας; δημοκρατικής Αριστεράς. Δηλαδή μιας Αριστεράς που, εξοπλισμένη με τη μαρξιστική ανάλυση, θα μπορούσε να βγάλει όλα τα συμπεράσματα από τις ιστορικές εμπειρίες και να θελήσει να αναλύσει τη σημερινή πραγματικότητα χωρίς δογματικούς φραγμούς και άλλες δεσμεύσεις οποιουδήποτε χαρακτήρα.

Πιστεύω ότι η ΕΔΑ αποτελεί αυτή τη στιγμή ένα πολύτιμο όπλο πάλης για τον εργαζόμενο ελληνικό λαό. Από την άποψη αυτή η σειρά των άρθρων μου στο “Βήμα” με τίτλο: “Η συγκεντρωτική και δημοκρατική Αριστερά μπροστά στο πρόβλημα της Δημοκρατίας” βοηθά, ώστε να ξεκαθαριστούν οι βασικές δομές και τάσεις μες τη σύγχρονη ελληνική Αριστερά. Επίσης επισημαίνουν το σημείο της σύγκρουσης, εκεί δηλαδή, που θα πρέπει να δοθεί ο σκληρός ιδεολογικός αγώνας. Αν η ανάλυσή μου είναι ορθή, τότε σαν άμεσο πολιτικό συμπέρασμα πηγάζει η αναγκαιότητα της συσπείρωσης όλων των δυνάμεων που ανήκουν στη δημοκρατική Αριστερά.

Αυτός θα πρέπει να είναι ο άμεσος πολιτικός μας στόχος. Όπως δηλώθηκε από τον Πρόεδρο της ΕΔΑ, Ηλία Ηλιού, ένα από τα στοιχεία της ύπαρξης της ΕΔΑ είναι και η αναζήτηση συνεργασιών και συμμαχιών μέσα στα πλαίσια της πολιτικής που χαράζει η ΕΔΑ και οι άλλες δυνάμεις που ανήκουν στον ίδιο ιδεολογικό και πολιτικό χώρο. Η δημιουργία μιας τέτοιας δημοκρατικής σοσιαλιστικής συμμαχίας είναι η μοναδική εγγύηση, ότι θα κλείσει οριστικά ο δρόμος για την επανάληψη των παλιών τραγικών σφαλμάτων, που είχαν πάντα στη βάση τους την αχαλίνωτη δογματική σκέψη και πολιτικό φανατισμό, δηλαδή την για τον α ή β λόγο απογείωση από την ελληνική και διεθνή πραγματικότητα και την εξυπηρέτηση σκοτεινών σκοπιμοτήτων.

Η δημιουργία της δημοκρατικής σοσιαλιστικής συμμαχίας θα δώσει επίσης, τη διέξοδο στο μέγα πρόβλημα της εναλλακτικής λύσης στην εξουσία. Συγκεντρώνοντας τουλάχιστον 25 με 30% των Ελλήνων ψηφοφόρων, θα μπορέσει να καταστεί ένας καθοριστικός πολιτικός παράγοντας, έτοιμος να μοιραστεί ακόμα και κυβερνητικές ευθύνες με οποιοδήποτε κόμμα ή σύνολο κομμάτων με βάση κοινές προγραμματικές αρχές. Επομένως, οι στόχοι της ιδεολογικής επίθεσης μπορούν τώρα να συνοψισθούν: 1) εξουδετέρωση των κινδύνων από την τακτική της συγκεντρωτικής Αριστεράς -για το σκοπό αυτό στηριζόμαστε στην ιστορική αλήθεια, καθώς και στην επιστημονική σκέψη της εποχής μας- και 2) διερεύνηση το χώρου της δημοκρατικής Αριστεράς, ώστε να βοηθήσει στην εξεύρεση των μεγάλων συντεταγμένων γύρω από τις οποίες θα μπορούσε να δημιουργηθεί η δημοκρατική και σοσιαλιστική συμμαχία, που η ενδεχόμενη παρουσία της θ' αλλάξει τη μορφή της πολιτικής ζωής της χώρας-.

Όπως προκύπτει από διεισδυτικό άρθρο του, τον Σεπτέμβριο το 1975, εξακολουθούσε να θεωρεί κυρίαρχο ελληνικό πρόβλημα την εξάρτηση από τον αμερικάνικο παράγοντα: - Σήμερα μπορούμε νομίζω να διαπιστώσουμε, ότι η “κρίσιμη μάχη” δεν κερδήθηκε ακόμα. Οι Αμερικανοί εξακολουθούν, όπως και χτες, να ελέγχουν ίσως με διαφορετικό τρόπο ευαίσθητα σημεία μέσα στον κρατικό μηχανισμό, καθώς και μέσα στα δυναμικά ερείσματα, ενώ το μοναδικό όπλο που διαθέτουμε – και με το οποίο πραγματοποιήσαμε την πρώτη μας νίκη ρίχνοντας τη Δικτατορία – δηλ. η πανεθνική παλλαϊκή ενότητα κατά της χούντας και της Αμερικανοκρατίάς, αρχίζει να μπαίνει σε περίοδο κρίσης. Πρέπει να υπογραμμίσω εδώ, ότι την κύρια ευθύνη την έχει η κυβέρνηση. Παρ' ότι δεν συμφωνώ με την τακτική μιας μερίδας της Αντιπολίτευσης, που δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να χτυπά συστηματικά και αποκλειστικά την κυβέρνηση Καραμανλή με φανερό σκοπό να πολώσει τις πολιτικές δυνάμεις και να οξύνει τα κομματικά πάθη, εντούτοις πιστεύω, ότι η κυβέρνηση και σε σοβαρά λάθη υπέπεσε και αρνήθηκε να πάρει εκείνες τις πρωτοβουλίες που θα συνέτειναν αποφασιστικά στη δημιουργία του ήπιου πολιτικού κλίματος που χρειάζεται αυτή τη στιγμή η χώρα.

Όπως πριν ένα χρόνο, εξακολουθώ και σήμερα να πιστεύω ότι το μοναδικό μας όπλο κατά της Αμερικανοκρατίας είναι αυτή η “δυναμική” που υπάρχει μέσα στον ενωμένο λαό μας. Η πρόσφατη ιστορική πείρα δείχνει ότι η κυβέρνηση που προέρχεται και στηρίζεται πάνω σε μια τέτοια “δυναμική” πρέπει να επωφεληθεί όσο γίνεται πιο γρήγορα από τη σύγχυση του αντιπάλου και να χτυπήσει αποφασιστικά. Η κυβέρνηση Παπανδρέου στα 1964 ταλαντεύθηκε από την πρώτη στιγμή. Έχασε πολύτιμο καιρό. Και όταν αποφάσισε να κάνει το πρώτο ουσιαστικό βήμα με την αποπομπή του Γαρουφαλιά, δεν ξηλώθηκε μονάχα αυτή, αλλά μαζί της κατεδαφίστηκε και η Δημοκρατία...

Ποιος θα μας πει, ότι το φοιτητικό νομοσχέδιο, η επίθεση της αστυνομίας, οι πρωτοβουλίες του κ. Γκίκα, η απόβαση των Αμερικανών στη Μάνη, όλες αυτές οι ενέργειες που αιφνιδιάζουν την κοινή γνώμη και τραυματίζουν το λαό δεν μαγειρεύονται από επιτήδειους πράκτορες κατ' εντολήν των αντιπάλων μας με στόχο το σπάσιμο της αντιδικτατορικής ενότητας και την τελική διάλυση αυτής της δυναμικής ;

Όμως, χωρίς αυτήν την “δυναμική” ας μην ξεγελιέται κανένας, και πρωτ' απ' όλα ο ίδιος ο Καραμανλής που πρέπει νομίζω να το ξέρει καλά, ότι η δύναμη και το κύρος του πηγάζουν αποκλειστικά μέσα απ' αυτήν τη “δυναμική” που τον έφερε στην εξουσία. Δίχως αυτό το στοιχείο, δεν του μένουν παρά δύο δυνατότητες: Είτε να ανατραπεί από τους Αμερικανούς και τα όργανά τους. Είτε να γίνει όργανό τους. Και στις δύο περιπτώσεις ο μεγάλος ζημιωμένος θα είναι και πάλι ο λαός μας.

Όμως και οι πολιτικοί αντίπαλοι του Καραμανλή δεν θα πρέπει να υποτιμήσουν το ρόλο της “δυναμικής” του ενωμένου λαού στη διαμόρφωση του σημερινού συσχετισμού δυνάμεων. Όπως είδαμε, μπαίνουμε μέσα σ' ένα επικίνδυνο φαύλο κύκλο. Δεν θα πρέπει όμως να παρασυρθούμε. Γιατί δεν θα πρέπει να χάσουμε ούτε για μία στιγμή από τα μάτια μας τον κύριο αντίπαλο που είναι οι Αμερικάνοι. Δεν διάλεξαν καθόλου τυχαία το χρόνο για να περάσουν στην πρώτη ανοιχτή προβοκάτσια τη Μάνη. Εκμεταλλεύονται το δυσμενές κλίμα για τον Καραμανλή που δημιούργησε η κυβερνητική παρέμβαση στο έργο της Δικαιοσύνης. Πιστεύω ακράδαντα, ότι άμεσος στόχος τους είναι ο Καραμανλής.

Για τον ίδιο τον Καραμανλή εξακολουθώ να πιστεύω, ότι αποτελεί τη βασική δύναμη για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Όμως ο συστηματικός πόλεμος που του γίνεται από ορισμένες πλευρές τον έχουν ποτίσει με μεγάλη πικρία. Αυτός καλεί τους πολιτικούς ηγέτες να πανηγυρίσουν μαζί τη νίκη της Δημοκρατίας κι αυτοί τον σνομπάρουν. Μετά τους ξανακαλεί να παρασταθούν και να επιθεωρήσουν όλοι μαζί τις Ένοπλες Δυνάμεις στα τελευταία γυμνάσια κι αυτοί τον περιφρονούν. Κι όμως και στις δύο περιπτώσεις θα είχαν την ευκαιρία να σπάσουν την πόλωση και τον διχασμό. Σκεφθείτε μόνο την εικόνα να παρελαύνει ο εθνικός στρατός μπροστά στους εκπροσώπους του ΚΚΕ. Επίσης σε άλλες περιπτώσεις είχαν την ευκαιρία να του θέσουν ερωτήματα, να ζητήσουν εξηγήσεις, να του εκθέσουν τους φόβους και τις απόψεις τους, να του κάνουν συγκεκριμένες προτάσεις. Είχαν λοιπόν την ευκαιρία οι πολιτικοί Αρχηγοί να ενημερωθούν και με τον πιο υπεύθυνο τρόπο μέσα σε φιλικό κλίμα για όλα τα θέματα που απασχολούν αυτή τη στιγμή το λαό μας και που τείνουν να διχάσουν. Όμως δεν το έκαναν, και η ευθύνη είναι δική τους. Τί θα πράξει τότε αυτός που έχει πίσω του το 54% του ελληνικού λαού; Θα οχυρωθεί αναγκαστικά πίσω από τον εγωισμό του. Όμως, ο εγωισμός σε συνδυασμό με την πικρία είναι κακοί σύμβουλοι. Έτσι, και ο Καραμανλής οδηγείται μοιραία να παίξει το παιχνίδι του διχασμού. Μερικοί από τους αντιπάλους του τρίβουν τα χέρια τους γι' αυτό. Όμως, εκείνος που θα κλάψει και πάλι πικρά θα είναι όλος ο λαός. Και αριστεροί και δεξιοί και κεντρώοι-.

Σκιαγραφώντας, τέλος, τους κυρίαρχους στόχους της ελληνικής Αριστεράς, μέσα από τη νέα πρωτοβουλία ανασύνταξής της, έθετε σε πρώτη μοίρα την Εθνική Αναγέννηση: - Ο εξευρωπαϊσμός της ελληνικής κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής, είναι ο στόχος – το μοντέλο – της ελληνικής αστικής τάξης. Ποιός είναι ο στόχος – το ιδανικό - της ελληνικής Αριστεράς; Ο στόχος της ελληνικής Αριστεράς πρέπει να είναι η Εθνική Αναγέννηση. Η ευρωπαϊκή αστική δημοκρατία έκανε πάρα πολλά θετικά βήματα προς τα εμπρός. Όμως οι εσωτερικές της αντιφάσεις και οι εξωτερικές της εξαρτήσεις την οδηγούν σταθερά σε ορισμένα όρια που είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο να τα ξεπεράσει. Χρειάζονται καινούργιες κοινωνικές δυνάμεις, φορτισμένες με καινούργιες ιστορικές αναγκαιότητες που θα πρέπει να επωμισθούν τις κυβερνητικές ευθύνες, για να οδηγήσουν τις χώρες πέραν από τα δεσμευτικά σύνορα-όρια που βάζει το αστικό καθεστώς.

Αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις δεν είναι άλλες από τη μεγάλη πολιτική συμμαχία όλων των εργαζομένων με επικεφαλής την πολιτική οργάνωση της Αριστεράς. Ήδη, στην Ευρώπη, η ευρωπαϊκή Αριστερά, χτυπάει όλο και πιο απαιτητικά στην πόρτα της Εξουσίας. Στο μεταξύ προβληματίζεται, ερευνά, συζητά, ψάχνει, αγωνίζεται, οργανώνει τις δυνάμεις της μεθοδικά. Επομένως, η ελληνική Αριστερά έχει πάρα πολλά να διδαχτεί από την πλούσια πείρα της Αριστεράς των ευρωπαϊκών χωρών. Επομένως, το πρώτο πράγμα που έχει να κάνει η Ελληνική Αριστερά είναι η ΛΗΨΗ ΕΠΑΦΗΣ με τη σημερινή ελληνική-ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα. Όταν λέμε “ελληνική Αριστερά” ΣΗΜΕΡΑ, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι δεν ταυτίζεται πια όπως στο παρελθόν με τους κομμουνιστές. Τα ΚΚ είναι μια ή δύο από τις δυνάμεις της ελληνικής αριστεράς. Καταλαβαίνω ότι, αυτή η διαπίστωση γίνεται δεκτή με καγχασμούς από κείνους που λογαριάζουν τους εαυτούς τους σαν “φυσική ηγεσία”. Φυσικά, το καθένα από τα κόμματα αυτά διεκδικεί το προβάδισμα μέσα στη γενική διάταξη των προοδευτικών μας δυνάμεων. Ακριβώς όπως και ο Ανδρέας Παπανδρέου, που πιστεύει ότι αυτός αποτελεί την πρωτοπορία στο κίνημα της Αριστεράς. Για να μην αναφερθώ στο ΕΚΚΕ και τους μαοϊκούς, που αυτοί δεν αναγνωρίζουν κανέναν άλλο στο χώρο της συνεπούς Αριστεράς!

Ποιός είναι πρωτοπορία και ποιός δεν είναι, αυτό φυσικά θα το δείξει η ζωή. Σήμερα, ύστερα από 15 μήνες δημοκρατικό βίο, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις βασικές δυνάμεις που μέσα στις δοσμένες συνθήκες μπορούν να διαδραματίσουν το ρόλο του συσπειρωτή της μεγάλης πλειοψηφίας των Ελλήνων εργαζομένων. Ώστε να δημιουργηθεί σιγά-σιγά, το αναγκαίο πολιτικό όργανο – σε αντιστοιχία μ' αυτό που γίνεται στην Ευρώπη – που θα προετοιμάσει σοβαρά και υπεύθυνα τη διαδοχή της Αριστεράς στην Εξουσία και τη διακυβέρνηση της χώρας. Τέτοιες δυνάμεις βλέπω σήμερα την ΕΔΑ, το ΚΚ Εσωτ., καθώς και στελέχη της Δημοκρατικής Άμυνας και των Νέων Δυνάμεων. Αυτά ως προς τις ηγεσίες. Ως προς τη βάση, συμπεριλαμβάνονται και οι δυνάμεις του ΚΚΕ και του ΠΑΣΟΚ χωρίς της ηγεσίες τους. Η δεκαπεντάμηνη εμπειρία μας δείχνει καθαρά ότι η ηγεσία του ΚΚΕ βρίσκεται εκτός τόπου και χρόνου, ενώ η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ – μοναρχία μάλλον παρά ηγεσία – αποτελεί μόνιμο κίνδυνο για την ενότητα των προοδευτικών δυνάμεων.

Είναι λοιπόν καιρός – τώρα που αποκρυσταλλώνεται και η ΕΔΑ, ενώ τα στελέχη της Δ.Α. που εκπαραθυρώθηκαν από το ΠΑΣΟΚ, προβληματίζονται για το τί δέον γενέσθαι – να αρχίσουν οι διαβουλεύσεις, ώστε να συμφωνηθεί κατ' αρχήν ο επιδιωκόμενος στρατηγικός σκοπός και σε συνέχεια να καθορισθούν τα ενδιάμεσα στάδια και η τακτική. Σαν συμβολή λοιπόν σ' ένα τέτοιο προβληματισμό παραθέτω μερικές σκέψεις. Είπα και στην αρχή, ότι ο τελικός στόχος της Ελληνικής Αριστεράς, πρέπει να είναι η Εθνική Αναγέννηση. Ποιά είναι τα χαρακτηριστικά της; Τα χαρακτηριστικά της είναι η Εθνική Ανεξαρτησία, η Παλλαϊκή Εξουσία και ο Σοσιαλισμός. Τί είναι όμως ο Σοσιαλισμός; Δεν θα αναφερθώ στα γνωστά – πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά – χαρακτηριστικά του, που είναι λίγο ως πολύ γνωστά. Ας μου επιτραπεί εδώ να δώσω μια άλλη διάσταση – μια διαφορετική πλευρά του.

Αν η πορεία της ανθρωπότητας δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια συνεχής αναζήτηση και κατάκτηση της Ελευθερίας (στις πιο συγκεκριμένες μα και στις πλέον γενικές της μορφές) τότε ο Σοσιαλισμός εξασφαλίζει τον ανώτερο βαθμό ελευθερίας. Αν τελικά ελευθερία είναι η ευθύνη, τότε ελεύθερος είναι ο υπεύθυνος. Υπεύθυνος είναι αυτός που αποφασίζει και αποφασίζει αυτός που κατέχει. Με το σοσιαλισμό όλοι αποφασίζουν για όλα. Γιατί όλοι είναι τυπικά και ουσιαστικά συνιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, του εθνικού εισοδήματος. Και όλοι συμμετέχουν τυπικά και ουσιαστικά στη λήψη όλων των μικρών και των μεγάλων αποφάσεων. Επομένως όλοι γίνονται υπεύθυνοι, δηλαδή ελεύθεροι. Εμείς, πιστεύουμε στον παλλαϊκό σοσιαλισμό. Σ' αυτόν που θα έρθει σαν καρπός ενός γιγαντιαίου κινήματος μαζών που τελικά θα σαρώσει όλα τα φρούρια της καπιταλιστικής εξουσίας και θα επιβάλει τις διαδικασίες της σοσιαλιστικής μεταλλαγής. Πάνω σ' αυτήν την κοινωνική βάση που εξασφαλίζει τον ανώτερο βαθμό ελευθερίας στο σύνολο των μελών της κοινωνίας χτίζεται η Εθνική Αναγέννηση. Μέσα στις συνθήκες της Εθνικής Αναγέννησης ο άνθρωπος απαλλαγμένος από τα δεσμά της κοινωνικής δουλείας, που τον αλλοτριώνουν και τον μεταβάλλουν σε αντικείμενο, ο άνθρωπος για πρώτη φορά υπεύθυνος για τη μοίρα του και επομένως ελεύθερος, συμμετέχει δημιουργικά στην οικοδόμηση ενός καινούργιου παλλαϊκού πολιτισμού.

Όμως, αυτό το προτσές δεν γίνεται εκτός τόπου και χρόνου. Γίνεται σήμερα, μέσα στην εποχή μας και μέσα στη χώρα μας. Επομένως, η κίνηση που χαράζουμε, η πάλη μας, οι στόχοι μας, οι μορφές πάλης, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους αυτό που γίνεται γύρω μας. Ειδεμή όλα θα πέφτουν στο κενό. Και πρώτα απ' όλα στο διεθνή χώρο: Ποια είναι τα χαρακτηριστικά στοιχεία που συνθέτουν την εποχή μας; Που βρίσκεται το κίνημα της επαναστατικής αλλαγής; Ποιες είναι οι δυνάμεις της αλλαγής; Και συνεπώς που πραγματοποιείται η βασική αντίθεση; Ποια είναι η κύρια σύγκρουση; Ανάμεσα σε ποιές δυνάμεις; Και παράλληλα στη χώρα μας, ποιες και πόσο βαθιές αλλαγές έχουν γίνει στο τελευταίο διάστημα; Ποια είναι η σημερινή σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας και που πραγματοποιείται η κύρια αντίθεση;

Από την ανάλυση και την απάντηση που θα δώσουμε σ' αυτά τα δύο κύρια ερωτήματα νομίζω ότι θα βγει καθαρά και ανάγλυφα η αναγκαιότητα για την ύπαρξη της νέας πολιτικής πρωτοπορίας. Γιατί απλούστατα το ΚΚΕ όσο φυσικά και το ΠΑΣΟΚ, κάνουν βασικά λαθεμένες αναλύσεις και εκτιμήσεις σχετικά τόσο με τη διεθνή όσο και την ελληνική πραγματικότητα. Σήμερα στη χώρα μας υπάρχει κίνημα μαζών. Οι λαϊκές μάζες, φορτισμένες με την ιστορική μνήμη και έχοντας περάσει μέσα από τον θερμοκαυστήρα της δικτατορίας, κινούνται αυθόρμητα προς ορισμένους προς ορισμένους βασικούς στόχους, έχουν επιλέξει τους βασικούς εχθρούς, έχουν επισημάνει τα βασικά εμπόδια και έχουν δημιουργήσει ντε φάκτο και μέσα στη βάση ένα ουσιαστικό παλλαϊκό μέτωπο, με κύριους άμεσους στόχους κι επιδιώξεις: Στερέωση της Δημοκρατίας, κατάκτηση της Εθνικής Ανεξαρτησίας, απαλλαγή από την αμερικανοκρατία και τα καρκινώματά της, ειρήνη και συνεργασία με όλους τους λαούς, ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου, κατάκτηση υψηλότερων στόχων μέσα στη μόρφωση και τον πολιτισμό, προετοιμασία και σταθερή πορεία για μια δικαιότερη κοινωνική οργάνωση.

Πάνω σ' αυτούς τους άξονες, ο λαός πραγματοποιεί την ενότητά του, έχοντας για την ώρα σαν κύριους στόχους και κορυφαίους τους αντιπάλους τους Αμερικανούς, τη χούντα και τα όργανά της, την ξένη και ντόπια οικονομική ολιγαρχία και τα όργανά της. Πάνω σ' αυτούς τους άξονες και μ' αυτούς τους στόχους πραγματοποιείται σήμερα το μέτωπο στη βάση του λαού, καθώς και η κίνηση των μαζών προς τα μπρος. Αν το αγνοήσουμε, τότε θα μείνουμε κι μεις έξω απ' το μαζικό κίνημα, θα γίνουμε και μεις ουρά των αστών και κρυπτοαστών πολιτικών που κινούμενοι από άλλες αφετηρίες-συμφέροντα και επιδιώκοντας άλλους στόχους, σπέρνουν σύγχυση, αποπροσανατολίζουν το λαό και βάζουν νάρκες στη δημοκρατική πορεία της χώρας.

Η σοσιαλιστική οργάνωση της κοινωνίας δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά η απαραίτητη προϋπόθεση για να προχωρήσουμε προς τις διαδικασίες της Εθνικής Αναγέννησης. Άραγε αναφερόμαστε σε μία ουτοπία, σε κάτι που θα μας ξεφεύγει πάντα, είτε η Εθνική Αναγέννηση μπορεί πράγματι κάποτε να πραγματοποιηθεί; Για να δώσουμε μια κάποια απάντηση σ' αυτό το ερώτημα, θα πρέπει νομίζω να περιγράψουμε όσο και όπως μπορούμε τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού του τύπου της κοινωνίας που οραματιζόμαστε. Φυσικά, τα όποια “οράματά” μας δεν μπορεί να είναι δεσμευτικά για τις επόμενες γενιές, δηλ. γι' αυτούς που τελικά θα χτίσουν την καινούργια κοινωνία. Με άλλα λόγια, την οριστική μορφή κάθε κοινωνίας τη δίνουν αυτοί που τη δημιουργούν. Επομένως, εμείς μπορούμε να δώσουμε τις γενικές αρχές και να χαράξουμε ένα πολύ γενικό περίγραμμα με τη βεβαιότητα, ότι οι γενιές που θα ρθουν εμπλουτισμένες με όσα θα έχουν γίνει στο μεταξύ – όλες τις καινούργιες κατακτήσεις – θα κρατήσουν ίσως από τη σκέψη μας και τα οράματά μας ένα πολύ μικρό τους μέρος. Γι' αυτό είναι ανώφελο νομίζω να διαπληκτιζόμαστε από τώρα για τις λεπτομέρειες, μιας και δεν είμαστε βέβαιοι αν θα εφαρμοστούν ποτέ, όπως τα θέλουμε εμείς, τα ουσιαστικά. Με αυτές τις επιφυλάξεις, προχωρώ: Πρέπει νομίζω να ξανατονιστεί η βασική ιδέα: ότι δηλαδή με τη σοσιαλιστική αλλαγή και την Αναγέννηση, η κοινωνία εξασφαλίζει σ' όλα τα μέλη της τον ανώτατο βαθμό ελευθερίας:

- Ελευθερία από την ανάγκη, γιατί τα αγαθά θα φτάνουν για όλους – όλες οι ανάγκες θα υπερικανοποιούνται με τη νέα οργάνωση της παραγωγής.

- Ελευθερία από τη δουλεία (δουλειά!), γιατί οι μηχανές θα δουλεύουν όλο και πιο πολύ για τον άνθρωπο που θα πρέπει κάποτε να φτάσει να δαπανά ελάχιστο χρόνο καθημερινά για την παραγωγή.

- Ελευθερία από την πνευματική υπανάπτυξη, γιατί όχι μόνο όλες οι γνώσεις θα είναι ανοιχτές για όλους, αλλά και με την πολιτιστική επανάσταση ο καθένας συμμετέχει δημιουργικά στην οικοδόμηση της νέας

σκέψης, του νέου πολιτισμού.

- Τέλος ελευθερία από την ανευθυνότητα, γιατί τώρα ο καθένας είναι υπεύθυνος, γιατί όλοι αποφασίζουν για όλα.

Για να κατακτήσουμε αυτούς τους υψηλούς στόχους, χρειάζεται να γίνουν βαθιές, επαναστατικές αλλαγές, σε δύο τομείς: Πρώτον, στον κοινωνικό-οικονομικό. Δεύτερον, στον ιδεολογικό-πολιτιστικό. Ο εθνικός πλούτος, τα μέσα παραγωγής περνούν στα χέρια όλου του λαού. Όμως, παράλληλα, όλος ο λαός είναι ήδη ώριμος ιδεολογικά και πολιτιστικά,ώστε αυτό που θα πάρει στα χέρια της η παλλαϊκή Εξουσία να αποτελέσει το μέσον για να προχωρήσει πάρα πέρα. Δηλαδή προς τις διαδικασίες της Εθνικής Αναγέννησης, όπου με το νέο τρόπο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής, ο καθένας και όλοι είναι έτοιμοι να επιδοθούν στην πνευματική και καλλιτεχνική καλλιέργεια που είναι ο τελικός προορισμός του κάθε ανθρώπου και της κάθε κοινωνίας. Με δύο λόγια η Κοινωνία της Εθνικής Αναγέννησης είναι η κοινωνία των φιλοσόφων και των ποιητών. Των επιστημόνων και των καλλιτεχνών.

Είναι λοιπόν καιρός η πολιτική ηγεσία της Αριστεράς να δει σοβαρά και υπεύθυνα το πολιτιστικό κίνημα. Που σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να το αντιμετωπίσει ευκαιριακά μόνο και μόνο για να το χρησιμοποιήσει. Αλλά να το μελετήσει σωστά και να το δει σαν την πεμπτουσία του ίδιου του μαζικού πολιτικού κινήματος. Και σαν τη μοναδική εγγύηση ότι οι μάζες που θα διαπαιδαγωγηθούν και θα αποκτήσουν συνείδηση για τη δύναμη και την ευθύνη τους μέσα από τη δυναμική του πολιτιστικού κινήματος θα είναι ώριμες και έτοιμες μεθαύριο να κατακτήσουν και να κατευθύνουν όλα τα κέντρα αποφάσεων. Χωρίς τη “βοήθεια” πονηρών μεσολαβητών - .

Παράλληλα με τις πρωτοβουλίες για τον εκσυγχρονισμό της Αριστεράς και την ενεργοποίηση του μαζικού Κινήματος, ο Θεοδωράκης εγκαινίαζε μια νέα μουσική εποικοδομητική επικοινωνία με το λαό της περιφέρειας: - Απ' τη στιγμή που ορισμένοι καλλιτέχνες αισθάνονται ότι ο συνομιλητής τους είναι όλος ο λαός πρέπει να βοηθήσουν ώστε ο λαός αυτός να απελευθερωθεί πραγματικά να έχει όλες τις ελευθερίες. Να ένας λόγος που εξηγεί τη δική μου συνεχή παρέμβαση και συμμετοχή στα γεγονότα. Διότι αν είχα ησυχάσει, αν είχα αποφασίσει να δημιουργήσω κατ' εικόνα και ομοίωση με την άρχουσα τάξη την οποιαδήποτε, τη διεθνή, κοσμοπολίτικη παρουσία, θα 'μενα στο Παρίσι θα δημιουργούσα όπως πολλοί άλλοι αμερικάνικη, γερμανική τέχνη. Θα είχα τους συνομιλητές μου αυτούς που πηγαίνουν στις γκαλερί, στις συναυλίες, στις όπερες, δηλαδή την πραγματική άρχουσα τάξη και τελειώνει η υπόθεση. Δεν θα μ' ενδιέφερε ο λαός παρά μόνο σαν ένα στοιχείο φολκλορικό, σαν στοιχείο που θα μπορούσα να αντλήσω μια έμπνευση, να αντλήσω κάποιο θέμα λαϊκό ή κάποιο ερέθισμα. Αλλά απ' τη στιγμή που η φιλοσοφία μου είναι τελείως διαφορετική, απ' τη στιγμή που λέω ότι δε δέχομαι το διάλογο με τους λίγους αλλά με όλο το λαό δεν αλλάζει μόνο η δράση μου αλλά και η αισθητική μου.

Σήμερα η άρχουσα τάξη είναι οι άνθρωποι που έχουν χρήματα ενώ παλιά ήταν μια τάξη η οποία κατόρθωσε να αναδειχτεί πραγματικά από τον κύκλο της παραγωγής και να χει δικό της πολιτισμό.. σήμερα δεν υπάρχει το φαινόμενο αυτό. Να γιατί δεν δημιουργείται πλέον τέχνη σε υψηλά επίπεδα. Και αυτοί οι οποίοι νομίζουν ότι κάνουν τέχνη σε διάλογο με την άρχουσα τάξη δεν κάνουν τέχνη, δημιουργούν τα αποκρουστικά έργα τέχνης που είναι κενά διότι η άρχουσα τάξη έχει πεθάνει εδώ και πάρα πολύ καιρό σαν μία ιδιαίτερη κοινωνική και ιστορική παρουσία. Έχει πεθάνει, ή έχει εκφυλιστεί. Μένει λοιπόν ο λαός. Εγώ κάνω το πείραμα με το λαό, το διάλογο με το λαό και δημιουργώ αυτόν τον νέο πολιτισμό. Δεν είναι κάτι που βρίσκεται στη φαντασία μου: το “Άξιον Εστί”, η “Ρωμιοσύνη”, το “Πνευματικό Εμβατήριο” ή το “Κάντο Χενεράλ” είναι πραγματικότητες και βρίσκονται σε διάλογο απευθείας με το λαό.

Με ρωτούν γιατί μέσα στη διχτατορία είμασταν “ελεύθεροι”. Στη φυλακή είμαστε “ελεύθεροι”, γιατί είχαμε επιλέξει εμείς τον αγώνα. Οι μόνοι “ελεύθεροι” Έλληνες ήταν αυτοί που ήταν στη φυλακή. Επομένως είχα τότε το ερέθισμα και το συνομιλητή μου ο οποίος ήταν ο ελεύθερος πολιορκημένος, είτε μέσα είτε έξω απ' τη φυλακή. Μετά όταν φτάσαμε στο “Homus autokinitous” τον καινούργιο τύπο ανθρώπου που πάνε να πλάσουν σήμερα οι μεταβιομηχανικές κοινωνίες, οι αλλοτριωμένες μεσ' στο μίσος που καλλιεργήθηκε συστηματικά για να εξυπηρετήσει τις προσωπικές ή κομματικές φιλοδοξίες του ενός ή του άλλου, φτάσαμε σε μια άλλη κατάσταση ανθρώπων οι οποίοι δεν είναι ελεύθεροι. Δεν έχουν δική τους βούληση, είναι αντικείμενα τα οποία παρασύρονται από δω κι από κει διότι τους προσφέρουν τη χλιδή. Τους προσφέρουν μια ζωή που γλιστράει όλο και περισσότερο προς τη διασκέδαση και προς τη φρενίτιδα την καταναλωτική. Δεν είναι ελεύθερος αυτός ο λαός, δεν μπορείς να πεις τίποτα μαζί του.

Το 1974-75 – μ' απασχόλησε αυτό το φαινόμενο – γιατί μ' ενδιέφερε να επικοινωνήσω ο ίδιος με το λαό. Γι' αυτό φορτώνω ένα πιάνο στη καμιονέτα και ξεκινάω από τη Δ. Μακεδονία με έναν προπομπό ο οποίος βρίσκει ένα κινηματογράφο, βγάζει μια ανακοίνωση ότι σε δυο-τρεις μέρες θα έρθει ο Θεοδωράκης ο οποίος θα σας μιλήσει και θα σας τραγουδήσει, φτάνω εγώ, βάζουμε το πιάνο στη σκηνή, έχει μπει ο κόσμος στον κινηματογράφο, παρουσιάζομαι και δεν ξέρω πως θ' αρχίσω. Δεν έχω κάτι συγκεκριμένο, αλλά έχω αντικείμενο, έχω στόχο και αυτός ο στόχος είναι ότι εδώ δεν υπάρχουμε εμείς κι εσείς. Άλλο η Αθήνα, άλλο η επαρχία, άλλο ο καλλιτέχνης, είμαστε ένα σύνολο. Αν θέλουμε πραγματικά να δημιουργηθεί μία λαϊκή τέχνη τότε εσείς πρέπει να πάρετε την πρωτοβουλία, πρέπει να δημιουργήσετε στην πόλη σας μία επιτροπή δική σας πολιτιστική, που θα είναι σε άμεση σχέση με τους εν δυνάμει γνωστούς καλλιτέχνες στην Αθήνα ή αλλού τους οποίους εσείς θα κινητοποιείτε, αλλά όχι με τρόπο πελατειακό, δε θα τους φέρετε εδώ να παίρνουν χρήματα και να σας δίνουν ένα κομμάτι απ' την τέχνη τους και να φεύγουν, όχι. Θα τους καλείτε εδώ θα έχετε διάλογο μαζί τους θα παρουσιάζετε τα έργα τους θα συζητάτε για τα έργα τους να μπορέσετε να υπάρξετε στη συνείδησή τους, να τους επηρεάσετε, να καταλάβουν ποιοι είστε, τα προβλήματά σας, τον πόνο σας, τα όνειρά σας για να υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση. Αντιλαμβάνεται κανείς λοιπόν τι θα γινόταν αν υπήρχαν σ' όλη την Ελλάδα πολιτιστικές επιτροπές που θα κατέγραφαν και θα οργάνωναν την πολιτιστική ταυτότητα της πόλης τους επιστρατεύοντας όλο το πολιτιστικό δυναμικό το υπάρχον δημιουργώντας καινούργιους καλλιτέχνες, οι οποίοι θα βγαίναν μέσα απ' την πόλη τους ή απ' αλλού. Είναι πραγματικά ενδεικτικό ότι ξεκίνησα με ένα πιάνο παίζοντας και τραγουδώντας και όταν τελείωσε αυτή η περιοδεία που διάρκεσε μερικούς μήνες σε διάφορες πόλεις, στη σκηνή πίσω από μένα υπήρχαν 30-40 πρόσωπα. Δηλαδή σε κάθε πόλη ανέβαινε ένας επάνω και έλεγε “εγώ απαγγέλλω”, σε άλλη “εγώ παίζω”, “εγώ είμαι συνθέτης”.

Και έτσι αντί να είμαι μόνος, είχα ολόκληρη χορωδία, παρουσίαζα συνθέτες, τραγουδιστές, ποιητές, εκτελεστές με φλάουτο, με φλογέρα, με φυσαρμόνικα, με πιάνο, με κιθάρες. Δηλαδή βγαίναν καινούργια παιδιά μέσα από μια τέτοια διαδικασία. Αυτό έγινε άλλωστε και στα 1960-63 όταν ιδρύθηκε ο Σύλλογος Φίλων Ελληνικής Μουσικής ο ΣΦΕΜ, με πρωτοβουλία ορισμένων φίλων που θελαν να ιδρύσουν Σύλλογο Φίλων του Μίκη Θεοδωράκη και τους είπα ότι αυτό είναι στενό, θα το κάνουμε πλατύ. Σύλλογος Φίλων Ελληνικής Μουσικής και μέσα απ' αυτό το φυτώριο που κράτησε μερικά χρόνια βγήκαν πολλοί συνθέτες και τραγουδιστές της έντεχνης λαϊκής μουσικής-.

Ο επαναπροσανατολισμός της ΕΔΑ προς το ΚΚ Εσ. με τάσεις ενσωμάτωσης, το 1976, οδήγησε σε νέα αποχώρηση τον Θεοδωράκη. Υπέρμαχος του κινήματος “Πολιτισμού και Ειρήνης” προπαγανδίζει πλέον υπέρ της ενότητας των Εαμογενών δυνάμεων. Στις εκλογές του 1977, παρά τη μείωση της εκλογικής της ισχύος, η Νέα Δημοκρατία κατόρθωσε να σχηματίσει κυβέρνηση. Εντυπωσιακή υπήρξε η άνοδος του ΠΑΣΟΚ που ανεδήχθει αξιωματική αντιπολίτευση ενώ το ΚΚΕ προσέγγισε το 10% των ψήφων. Αντίθετα οι διάσπαρτες δυνάμεις της Αριστεράς μέσα από τη “Συμμαχία” καταποντίστηκαν. Η συνένωση των δυνάμεων του Αριστερού-Λαϊκού κινήματος πρόβαλε, επομένως, περισσότερο επιτακτική. Ο Θεοδωράκης επανερχόταν στο όραμα της ενότητας: - Τι μπορεί να αντιπαραταχθεί στη βίαιη και δυναμική ύπαρξη της Δεξιάς; Κατά τη γνώμη μου μονάχα μια δύναμη μπορεί να υπάρξει: ο ενωμένος λαός συσπειρωμένος γύρω από μια φωτισμένη ηγεμονία της Αριστεράς που να του εμπνέει εμπιστοσύνη και να τον γεμίζει με θάρρος και δύναμη. Πρέπει λοιπόν να κατακτηθεί αυτή η εμπιστοσύνη. Κι αυτό όπως είπα υπήρξε και είναι ο μέγιστος και τελικός στόχος όχι μόνο της πολιτικής μου, αλλά όλης της ζωής μου.

Πιστεύω ότι οι ηγεσίες της Αριστεράς απογοήτευσαν το λαό. Επομένως βοηθούν άθελά τους τη Δεξιά. Σήμερα η πολιτική τους, παρ' ότι περιέχει όλη τη γνωστή συνθηματολογία υπέρ των συμφερόντων του λαού (“υπέρ της εργατικής τάξης”, “της αγροτιάς”)δεν αρκεί εντούτοις να συγκινήσει όχι μόνο το λαό, αλλά ακόμα και τους εργάτες. Γιατί πρώτον όταν ο λαός εμπιστεύτηκε τις ηγεσίες της Αριστεράς τελικά ξεγελάστηκε. Πήγε πίσω αντί για μπρος. Και δεύτερον γιατί ο λαός βλέπει ότι το πρόβλημά του δεν λύνεται με ένα αγώνα χαρακωμάτων και παρενοχλητικών πυροβολισμών σαν αυτόν που προτείνουν οι αριστερές δυνάμεις, αλλά με κάτι πολύ πιο καθολικό, γιγαντιαίο, καταλυτικό. Για ένα τέτοιο αγώνα ο λαός είναι πρόθυμος να αγωνιστεί να θυσιαστεί. Γιατί βλέπει ότι έχει πιθανότητες νίκης.

Πρέπει η Αριστερά να αναδειχτεί σε θέση μιας εθνικής ηγετικής δύναμης, πείθοντας ότι μόνο αυτή μπορεί να λύσει για όλο το έθνος, για όλο το λαό, τα βασικά εθνικά προβλήματα. Πρέπει η Αριστερά να δείξει στο λαό και στους αξιωματικούς ότι μόνο αυτή μπορεί να δώσει καθαρή και εθνική λύση στο Κυπριακό. Αυτή θα λύσει τις σχέσεις μας με την Τουρκία και τον τούρκικο λαό. Αυτή θα εξαφανίσει κάθε κίνδυνο για εκτροπή από το δημοκρατικό μας πολίτευμα. Αυτή θα δώσει στη δημοκρατία ακόμα περισσότερο εύρος, λάμψη, δύναμη. Αυτή θα καταργήσει την κοινωνική αδικία. Θα βοηθήσει όλους τους εργαζόμενους να καταλάβουν το μερτικό που τους ανήκει στην ευτυχία που εξασφαλίζει μόνο μία δίκαιη και νοικοκυρεμένη εθνική διακυβέρνηση. Και μόνο αυτή η Αριστερά θα προετοιμάσει σταθερά το λαό να παίρνει όλο και πιο δραστήριο και πιο υπεύθυνο ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής ζωής.

Η Αριστερά θα πρέπει να πείσει το λαό ότι είναι ώριμη και έτοιμη να κυβερνήσει. Που σημαίνει να αντιμετωπίσει με επιτυχία και πρωτοβουλία τα σύνθετα προβλήματα που θέτει στις σύγχρονες κοινωνίες η τεχνολογική επανάσταση της εποχής μας. Γιατί όλες αυτές οι μυριάδες αριστερίστικες οργανώσεις που ξαφνικά ξεφύτρωσαν μετά την πτώση της Δικτατορίας ανήκουν στην Ελληνική Αριστερά; Είναι λοιπόν καιρός να ξεκαθαρίσουμε μπροστά στο λαό ποιός είναι και ποιός δεν είναι σήμερα Αριστερός. Γι' αυτό το λόγο καθένας θα πρέπει να καταθέσει μπροστά στο λαό τους τίτλους του. Δηλαδή τη συγκεκριμένη δράση και έργο που συνέτεινε στην πρόοδο του λαό. Γιατί ας μην παίζουμε με τις λέξεις. Αριστερός είναι εκείνος που προσφέρει συγκεκριμένα στην πρόοδο, στο λαό, στον πολιτισμό, στην κοινωνική δικαιοσύνη, ώστε ο λαός να φωτίζεται, να πλουτίζεται, να μορφώνεται, να οργανώνεται, να αποκτά εμπιστοσύνη στον εαυτό του, να μαθαίνει την αλήθεια, να κάνει βήματα προς τα εμπρός. Αυτός είναι ο προοδευτικός, ο Αριστερός, ο επαναστάτης. Και όλοι αυτοί – στελέχη της ζωής και φαντάροι του λαού – ζυμωμένοι μα στο λαό, στα γεγονότα, στη σκέψη, στη δράση, τους αγώνες, στην επιστήμη, στην τέχνη, στη δουλειά, στην προκοπή, μπροστάρηδες, βοηθούν το λαό ώστε να δημιουργεί κάθε στιγμή το λαϊκό του πολιτισμό, τη λαϊκή συνείδηση, τη λαϊκή πολιτική σκέψη το λαϊκό ήθος, την έξαρση, την ανάταση, να πλάθει το ιδανικό και να βρίσκει την ορθή κατεύθυνση και μέθοδο για την κατάκτησή του.

Η πρόταση και οι προσπάθειές μου για την εγκατάλειψη του τίτλου του ΚΚΕ, (που δικαιώθηκε στη δημιουργία του Συνασπισμού) και συσπείρωση των υπόλοιπων κομμουνιστών μέσα λ.χ. στις γραμμές μιας καινούργιας ΕΔΑ υπαγορεύτηκε από ιστορική ευθύνη και ρεαλισμό. Με την ελπίδα ότι μ' αυτό τον τρόπο θα μπορούσε να δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα και οι απαραίτητες προϋποθέσεις για ένα πλησίασμα – συνεργασία – ενότητα δράσης, και γιατί όχι ενότητα, ανάμεσα στις διάφορες τάσεις και παρατάξεις. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι αυτή η πορεία για την οποία μπορώ να πω ότι έκανα τόσες θυσίες ώστε να με θεωρούν ακόμα και αφελή – βλέπετε λ.χ. τη συμμετοχή και “εξουδετέρωσή” μου μέσα στην ΕΝΩΜΕΝΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ – δεν πραγματοποιήθηκε.

Επομένως το χάσμα ανάμεσα στους Έλληνες κομμουνιστές μεγάλωσε. Ήρθαν και οι νεολαίοι που αποδείχτηκαν βασιλικότεροι του βασιλέως και πρωτοπόροι στο φανατισμό, με σημαία τη διάσπαση. Σε βαθμό που μπορούμε να πούμε ότι οι ηγεσίες των δύο ΚΚ έγιναν “αιχμάλωτες” της ΚΝΕ και του ΡΗΓΑ, μιας και αυτοί οι νεολαίοι δεν έχουν τους προσωπικούς αγωνιστικούς δεσμούς των παλιών και γι' αυτό πλειοδοτούν σε φανατισμό. Έτσι η αποστασιοποίηση οδήγησε σε πλήρη πόλωση και τελικά σε διαμόρφωση διαφορετικής πολιτικής στρατηγικής και τακτικής – που συχνά και γύρω στα κρίσιμα θέματα βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση, ανάμεσα στα τρία κόμματα, μέσα στα οποία βρίσκονται σήμερα οι οργανωμένοι κομμουνιστές.

Επομένως μονάχα ένα “θαύμα” θα μπορούσε να οδηγήσει τους Έλληνες κομμουνιστές που σήμερα είναι χωρισμένοι σε τέσσερα κομμάτια – ΚΚΕ, Εσωτερικό, ΕΔΑ και Ανεξάρτητοι – να καθίσουν γύρω από ένα τραπέζι, για να συζητήσουν, σαν παλιοί συναγωνιστές και σύντροφοι, τα φλέγοντα προβλήματα που απασχολούν το λαό μας και όλους τους λαούς, που γι' αυτόν και γι' αυτούς υποτίθεται ότι έδωσαν όλη τη ζωή. Από μια τέτοια συζήτηση – με τον όρο να γίνει ουσιαστικά, δηλαδή ο ένας ν' ακούσει τον άλλο – όλο και κάτι θα μπορούσε να βγει. Ακόμα και όταν ο καθένας θα διατηρούσε τελικά τη σημερινή του άποψη – ακόμα και τότε ο προβληματισμός της άλλης παράταξης θα ήταν ένα ωφέλιμο στοιχείο στην τελική διαμόρφωση των αποφάσεων.

Προσωπικά είμαι πάντα πρόθυμος να συζητήσω για όλα τα προβλήματα με όλους τους Έλληνες δημοκράτες και, φυσικά, πολύ περισσότερο, μ' αυτούς, που μοιράστηκα μαζί τους τα 3/4 της ζωής και της δράσης μου. Οι απόψεις που διατυπώνω δημόσια και που, όπως είναι γνωστό, βρίσκονται συχνά σε διαμετρική αντίθεση με τη σημερινή ηγεσία του ΚΚΕ, δεν με εμποδίζουν καθόλου να πιστεύω ότι και μέσα εκεί, όπως και στην ΕΔΑ και στο Εσωτερικό, η συντριπτική πλειοψηφία έχει το ίδιο όπως πάντα ιδανικό, δηλαδή τη λευτεριά και την προκοπή του λαού μας, με μόνη τη διαφορά ότι οι ιστορικές συγκυρίες – τόσο τραγικές και καταραμένες για το ελληνικό κίνημα – μας απομάκρυναν τον ένα ή τον άλλο, δε μας έδωσαν τη δυνατότητα για διαρκή και γόνιμη επικοινωνία, με αποτέλεσμα να έχει σήμερα ο καθένας τη δική του άποψη για το πως θα πραγματοποιηθεί το κοινό ιδανικό -.

Ταυτόχρονα έθεσε στη σωστή του διάσταση και το όραμα της εθνικής συμφιλίωσης: - Η ριζική αντιμετώπιση μπορεί να γίνει μόνο από την Αριστερά – και όταν λέω Αριστερά εννοώ ΜΟΝΟ τους κομμουνιστές – γιατί εμείς πήραμε μέρος στον Εμφύλιο και εμείς θα πρέπει να κόψουμε το γόρδιο δεσμό με το μαχαίρι. Αυτό το “μαχαίρι το ονομάζω: “ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗΣ”. Μέσα στις δοσμένες ιστορικά συνθήκες δεν υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, άλλη πολιτική για να βγούμε από τον φαύλο κύκλο που μας έχει κλείσει η αμερικανοκρατία. Ποιος είναι ο στόχος αυτής της πολιτικής; Είναι φανερό ότι η πολιτική αυτή αποβλέπει στην προοδευτική ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ των φασιστικών στοιχείων που με τις ευλογίες της ξένης και ντόπιας ολιγαρχίας καταφέρνουν – εκμεταλλευόμενοι το κλίμα και τις συνέπειες του Εμφυλίου, δηλαδή προβάλλοντας τον κομμουνιστικό μπαμπούλα - να συσπειρώνουν γύρω τους τις απαραίτητες δυνάμεις – στελέχη, λαό ώστε να γίνονται ΡΥΘΜΙΣΤΕΣ της εθνικής μας ζωής. Με βάση αυτές τις εκτιμήσεις χαράζω τη στάση μου απέναντι στα γεγονότα. Δεν ανήκω ούτε στο ένα ούτε στο άλλο ΚΚ βασικά γι' αυτό το λόγο, δηλαδή γιατί η πολιτική της ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗΣ μπαίνει στη γωνία. Και όχι μόνο αυτό, αλλά σιγά-σιγά γλιστράμε προς την αντίθετη μεριά. Δηλαδή στην πολιτική της ρεβάνς... Αυτά όλα ίσως είναι κατανοητά για μια γενιά που δεν έζησε τον Εμφύλιο και τις συνέπειες, όμως για μας τους μεγάλους είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΑ. Γιατί πρέπει να έχομε διδαχτεί πια τουλάχιστον από τα δικά μας λάθη.

Πρέπει λοιπόν να πούμε στους νέους ότι σήμερα το πιο επαναστατικό είναι να υπερασπίσουμε, να διατηρήσουμε και να πλατύνουμε τις σημερινές δημοκρατικές κατακτήσεις του λαού, που αν τις εξετάσει κανείς συγκριτικά με κείνο που είχαμε χτες και προχτές, και κυρίως αν δει κανείς κατάφατσα τα χάλια του μαζικού λαϊκού κινήματος, αποτελούν πραγματικά άλματα προς το καλύτερο. Άλλοτε δώσαμε ποταμού αίματος και κληρονομήσαμε το κράτος της ωμής βίας και νοθείας. Σήμερα, με ελάχιστες, σε σχέση με τις αλλοτινές θυσίες, με διαλυμένο το μαζικό μας κίνημα, έχουμε δικαιώματα και ελευθερίες που δεν τις είχαμε ποτέ! Γιατί; Γιατί ο λαός ωρίμασε. Ο λαός είναι στη βάση του ενωμένος. Η πολιτική της ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗΣ έγινε, γίνεται στη βάση του λαού. Και όχι μόνο στη βάση του λαού αλλά – κι αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία έχει πραγματοποιηθεί στις κορυφές της κοινωνικής και πολιτικής μας ζωής – Αριστερά, Κέντρο, Δεξιά, που όλες μαζί, δηλαδή οι πολιτικές δυνάμεις που στην ουσία εφαρμόζουν άμεσα είτε έμμεσα την πολιτική του εθνικού συμβιβασμού, της εθνικής συμφιλίωσης, επηρεάζουν αυτή τη στιγμή τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Έτσι το παρακράτος – υπερκράτος διστάζει να χτυπήσει. Όμως υπάρχει... Και γι' αυτό, το ξαναλέω, το πιο επαναστατικό, είναι να το εξουδετερώνουμε κάθε στιγμή με τη σωστή πολιτική μας.

Με βάση αυτές τις εκτιμήσεις θα κριθεί και στο μέλλον η θέση και η συμμετοχή μου στην ενεργό πολιτική ζωή. Φυσικά θα ήμουν πολύ ευτυχής αν η ανάλυση αυτή έβρισκε απήχηση κατ' αρχήν μέσα στο ΚΚΕ, το ΚΚ Εσωτ., στους κομμουνιστές, όπως και μέσα στην ευρύτερη Αριστερά. Αντικειμενικά βλέπω ότι βρισκόμαστε σε θαυμάσια ιστορική στιγμή. Γιατί έχουμε μεγάλες δυνατότητες. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ ΠΟΤΕ. Με μια ορθή πολιτική το προοδευτικό αριστερό κίνημα της χώρας μας μπορεί να γίνει και πάλι ο βασικός ρυθμιστής της εθνικής μας ζωής, ανοίγοντας μπροστά στο λαό μας διάπλατα τις πύλες της ΠΡΟΟΠΤΙΚΗΣ, δηλαδή του ελληνικού σοσιαλισμού στο ύψος της εποχής μας-.

Πολλές από τις προοδευτικές σκέψεις του Θεοδωράκη, που δημοσιοποιήθηκαν στη συγκυρία του 1977, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως σπέρματα της σύμπλευσης (μέσα από την κυβέρνηση του 1989), της Δεξιάς με την παραδοσιακή Αριστερά. Στόχος πάντοτε η εθνική συμφιλίωση: - Αφού παραδεχτούμε ότι η δημοκρατική Δεξιά ούτως ή άλλως θα κυβερνήσει, τότε να βοηθήσουμε με την πολιτική μας ώστε η διακυβέρνηση να γίνει προοδευτικότερη και όχι αντιδραστικότερη. Και γι' αυτό το αποτέλεσμα δεν υπάρχει παρά μόνο ένας δρόμος. Δηλαδή η δημιουργία μας νέας δημοκρατικής Αριστερής παράταξης που μέσα στα πλαίσια της “εθνικής συμφιλίωσης” κι της “συμμαχίας για ελευθερία” - για να δανεισθώ δύο συνθήματα των Ισπανών κομμουνιστών – θα υποστηρίξει μια κυβέρνηση της δημοκρατικής δεξιάς υπό τον όρο φυσικά ότι θα υπάρξει συμφωνία γύρω από τα μεγάλα προβλήματα που απασχολούν αυτή τη στιγμή το Έθνος μας, το λαό. Εξ άλλου, μόνο μια τέτοια παράταξη βγαλμένη από τα σπλάχνα της ελληνικής αριστεράς, είναι ικανή να αρχίσει τη διαδικασία για την αληθινή εκκαθάριση μέσα στις Ένοπλες Δυνάμεις. Αυτή η πολιτική και μόνο αυτή, μπορεί να γίνει η απαρχή για την οριστική εκκαθάριση των ενόπλων δυνάμεων που ο βασικός πυρήνας της αντιλαϊκής και αντιδημοκρατικής στάσης τους τρέφεται ακόμη από τους δηλητηριώδεις χυμούς του εμφυλίου πολέμου. Γι' αυτό θα πρέπει πρώτα απ' όλα εμείς οι αριστεροί, που χτες και προχτές τους πολεμήσαμε μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ, να διακηρύξουμε και μεις επίσημα ότι ο εμφύλιος έληξε. Το μίσος έληξε και ότι η μόνη προοπτική για το λαό περνά μέσα από την εθνική συμφιλίωση, τον εθνικό συμβιβασμό, την εθνική συμμαχία γύρω από τις αρχές της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας και της δημοκρατίας. Όπως επίσης η μοναδική προοπτική για τον όσο γίνεται βαθύτερο εκδημοκρατισμό της ενικής μας ζωής περνά μέσα από την πολιτική των “μικρών βημάτων”.

Αυτή είναι ακριβώς η πολιτική που προτείνω από το 1968 για την Ελληνική Αριστερά. Δηλαδή : Πρώτον: Πολιτική της εθνικής συμφιλίωσης, του εθνικού συμβιβασμού, της ενικής συμμαχίας για Ελευθερία, και Δεύτερον: Συμμετοχή της Αριστεράς με μικρά βήματα στις κυβερνητικές ευθύνες. Είσοδος της αριστεράς σε κυβερνητικά πλαίσια, στη βάση ενός προγράμματος κυβέρνησης όλων των δημοκρατικών δυνάμεων της χώρας: της δημοκρατικής δεξιάς, του δημοκρατικού κέντρου και της δημοκρατικής αριστεράς. Είσοδος της αριστεράς σιγά-σιγά μέσα στο κράτος.

Αυτή η νέα παράταξη της αριστεράς επιλέγει το δόμος της με κάθε θυσία εξασφάλισης της δημοκρατικής πορείας του τόπου γιατί την θεωρεί προϋπόθεση για να μπορέσει να επεξεργασθεί ελεύθερα και δημιουργικά μέσα στο λαό, μαζί με το λαό το πρόγραμμα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της χώρας μέσα στα πλαίσια του αναγεννώμενου “Ευρωσοσιαλισμού”. Θα επιδιώξει δημιουργική σύνδεση και κοινή αγωνιστική πορεία με όλες τις δυνάμεις – κυρίως της Ευρώπης – που παλεύουν σήμερα για να οικοδομηθεί η αυριανή Ευρώπη του δημοκρατικού σοσιαλισμού.

Οραματίζομαι μια “5η Διεθνή” καθοδηγημένη, βασικά από τους πνευματικούς και πολιτικούς εκπροσώπους όλων των πραγματικά ζωντανών και πρωτοπόρων δυνάμεων που δημιουργούν αυτή τη στιγμή τις βάσεις του νέου πανανθρώπινου πολιτισμού στο ύψος της εποχής μας. Εμείς οι Έλληνες, πνευματικοί άνθρωποι, φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, αγωνιστές, μπορούμε να συμβάλουμε αποφασιστικά στη δημιουργία των θεωρητικών πλαισίων του Ευρωσοσιαλισμού. Και κατά πάσα πιθανότητα μέσα στο καλοκαίρι ίσως πραγματοποιήσουμε στη χώρα μας μια πρώτη συνάντηση κορυφαίων εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Αριστεράς που θα προσπαθήσει να διαγράψει τα γενικά πλαίσια και το περιεχόμενο μιας νέας αγωνιστικής ομοψυχίας γύρω από ένα καινούργιο όραμα που θα έχει σαν τελικό στόχο, την οικοδόμηση του Σοσιαλισμού στην Ευρώπη-. Τα σημαντικά αυτά ιδεολογικά ζητήματα συζητήθηκαν αργότερα στη Συνάντηση της Κρήτης με κεντρικό θέμα “Πολιτισμός και Σοσιαλισμός”.

Επακολούθησε η καθοριστική διαχρονική πρόταση για κυβέρνηση εθνικής συνεργασίας: - Την επομένη της χούντας, και ως σήμερα, είναι φανερό ότι κάτι άλλαξε στη δομή της εξουσίας. Αυτό το κάτι το πολύ σημαντικό ήταν η σοβαρή απομόνωση του ΙΔΕΑ και των Αμερικανών, η επιβλητική παρουσία στο προσκήνιο της εθνικής μας ζωής της Δημοκρατικής Δεξιάς, οι προοδευτικότερες τάσεις στο χώρο του Κέντρου και της Κεντροαριστεράς, η δημιουργία, τέλος ενός πανεθνικού παλλαϊκού και πανδημοκρατικού μετώπου στη βάση του Λαού.

Η Αριστερά θα έπρεπε με κάθε θυσία να διατηρήσει, να βοηθήσει και να αναπτύξει αυτή την παλλαϊκή ενότητα, που μπορεί να μην αποσκοπεί άμεσα σε πολύ υψηλούς στόχους – λ.χ. Σοσιαλισμός – όμως εξυπηρετεί απόλυτα τους τρεις βασικούς στόχους. Δηλαδή, υπεράσπιση της εθνικής ακεραιότητας, της δημοκρατικής νομιμότητας και των συμφερόντων των πλατιών στρωμάτων του εργαζόμενου λαού. Επομένως, από την επομένη της αλλαγής του '74, κύριος και αμετάκλητος στόχος της Αριστεράς θα έπρεπε να είναι η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, σαν έκφραση ενός δικού μας, ελληνικού εθνικού συμβιβασμού.

Οι νέες ιστορικές συνθήκες κάνουν όχι μόνο δυνατή, αλλά και υποχρεωτική τη συνεργασία ανάμεσα σε όλες τις πατριωτικές δυνάμεις, που πιστεύουν ειλικρινά σαν κύριες βασικές αρχές: Στη Δημοκρατία, στην εθνική ακεραιότητα και ανεξαρτησία και στην κοινωνική Δικαιοσύνη. Τέτοιες δυνάμεις σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν μέσα σε όλους τους πολιτικούς χώρους. Πλην της άκρας δεξιάς. Υπάρχουν για λόγους ιστορικούς, κοινωνικούς και ακόμη και οικονομικούς. Εθνικός Συμβιβασμός ή Εθνική Συμμαχία είναι το αναγκαίο ιστορικό όργανο για να πραγματοποιηθεί επιτέλους στη χώρα μας η δημοκρατική επανάσταση.

Η μόνη διέξοδος φαίνεται είναι η επιδίωξη της εθνικής ενότητας με όλα τα μέσα. Όμως ιδιαίτερα για μας, την Αριστερά, αποτελεί το μοναδικό ίσως δρόμο για να πάμε προς τις μάζες, να ακτινοβολήσουμε και πάλι σε επίπεδο πανεθνικό. Η Αριστερά έχει ανάγκη από ελευθερίες, νομιμότητα, ομαλή πολιτική ζωή για να θεραπεύσει τις πληγές της, να ανασυνταχτεί σε υγιείς βάσεις και να πάρει ξανά το δρόμο της πρωτοπορίας για την ολοκλήρωση των ιδανικών του λαού μας. Σε αυτό το διάστημα η πορεία, είτε το θέλουμε, είτε όχι είναι κοινή μαζί και με τις άλλες δημοκρατικές δυνάμεις και τη Δημοκρατική Δεξιά. Γιατί κοινοί είναι οι μεγάλοι εχθροί μας: - Αμερικάνικος ιμπεριαλισμός. - Τουρκικός μιλιταρισμός. - Ξένη και ντόπια ολιγαρχία. - Χούντα, Μοναρχία. Όπως επίσης κοινοί είναι και οι μεγάλοι άμεσοι στόχοι μας: - Εθνική άμυνα για την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας μας. - Απελευθέρωση της Κύπρου. - Προστασία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος. - Υπεράσπιση των ελευθεριών. - Άνοδος του βιοτικού επιπέδου του εργαζόμενου λαού. - Μορφωτική και πολιτιστική άνοδος για όλο το λαό. Στην ουσία όλα τα κόμματα που βρίσκονται σήμερα μέσα στη Βουλή, συμφωνούν τόσο ως προς τον προσδιορισμό των εχθρών, όσο και ως προς τους στόχους.

Η πολιτική του εθνικού συμβιβασμού πρέπει να θεωρηθεί σαν βάση για κάθε άλλη πολιτική συμμαχιών. Αυτή η άλλη, επάλληλη και παράλληλη πολιτική συμμαχιών, θα έχει σαν κύριο σκοπό της να δώσει στην Ελληνική Αριστερά τη δυνατότητα να εκφράσει με καθαρότητα τους βασικούς στόχους που διαπνέουν την πλειοψηφία των Ελλήνων αριστερών και που τεκμηριώνουν την ελληνική Αριστερά σαν μια δύναμη Ανεξάρτητη, Πατριωτική και Δημοκρατική. Τα χαρακτηριστικά αυτά, εξ άλλου, αποτελούν το θεμέλιο για να δομηθεί ένας σύγχρονος ελληνικός δρόμος προς το Σοσιαλισμό. Η Εθνική ενότητα με βάση τον Εθνικό Συμβιβασμό και τη σμίλευση της ενότητας ανάμεσα στο Λαό και στο Στρατό είναι ο μόνος δρόμος για να αντιμετωπίσουμε τον τουρκικό μιλιταρισμό και τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό από θέση ισχύος. Μόνο μια ενωμένη και ισχυρή Ελλάδα μπορεί να επιλύσει έστω και δυναμικά το κυπριακό πρόβλημα.

Βασική προϋπόθεση: Οι δημοκρατικές διαδικασίες. Βάζουμε σα θεμέλιο της πολιτικής ζωής τον κανόνα της δημοκρατίας. Δηλώνουμε υποταγή στη θέληση της πλειοψηφίας. Παραδίδουμε την εξουσία σε τυχόν νέα πλειοψηφία. Αρνούμαστε τον ειδικό ιστορικό ρόλο σε οποιαδήποτε μειοψηφία, ταξική, κομματική ή στρατιωτική. Η ιστορική πρωτοπορία μέσα στις σημερινές ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες μπορεί να πραγματοποιείται μόνο με τη θέληση της πλειοψηφίας του λαού. Η εξουσία πρέπει να ανήκει στο λαό και να ασκείται από την εκλεγμένη από αυτόν κυβέρνηση. Όλα τα στεγανά της εξουσίας, το παρακράτος, η υπερεξουσία – διχτυωμένη από ξένες υπηρεσίες – πρέπει να ξεριζωθούν. Ιδιαίτερα η σχέση ΛΑΟΥ και ΣΤΡΑΤΟΥ πρέπει να ξεκαθαρίσει. Ο Στρατός θα πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί και να αναδιαρθρωθεί κάτω από την αντίληψη ότι θα πρέπει να ανήκει στο Έθνος, δηλαδή σε όλο το λαό, και να υπακούει στην κάθε φορά εκλεγμένη από το λαό κυβέρνηση, ανεξάρτητα αν θα είναι κυβέρνηση της Δεξιάς, του Κέντρου ή της Αριστεράς. Η ιδεολογική και τεχνική προετοιμασία για το ξερίζωμα του παρακράτους και κυρίως για την αναθεώρηση του ρόλου των Ενόπλων Δυνάμεων θα είναι ίσως το κυριότερο και εθνικότερο έργο μιας ενδεχόμενης διακυβέρνησης από τις δυνάμεις του Εθνικού Συμβιβασμού.

Ένα τέτοιο δρόμο είμαι βέβαιος ότι θα συμφωνήσουν να ακολουθήσουν και οι δυνάμεις του δικού μας Εθνικού Συμβιβασμού. Ο δρόμος αυτός προϋποθέτει την κατάκτηση και στερέωση της Εθνικής Ανεξαρτησίας. Πρόκειται για τη μέγιστη κατάκτηση ενός λαού – ιδιαίτερα μέσα στις σημερινές συνθήκες – που δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί παρά μόνο όταν υπάρξει μέγιστη εθνική συσπείρωση. Και μια τέτοια πανεθνική συσπείρωση μονάχα οι δυνάμεις του Εθνικού Συμβιβασμού μπορεί να εξασφαλίσουν. Προϋποθέσεις ακόμα – ο δρόμος προς τον ευρωπαϊκό δημοκρατικό σοσιαλισμό – και μια πλήρη αναθεώρηση στις σχέσεις των παραγωγικών στρωμάτων και τάξεων. Δίκαιη ανακατανομή του εθνικού εισοδήματος με τα κριτήρια της εποχής μας. Δηλαδή ο πλούτος της χώρας, να πηγαίνει βασικά σε κείνους που τον δημιουργούν. Ο δημιουργός αγρότης, εργάτης, διανοούμενος, υπάλληλος – αλλά και όσοι βιομήχανοι και εμπορευόμενοι συμβάλλουν θετικά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας – η συντριπτική πλειοψηφία του λαού μας, οι Έλληνες εργαζόμενοι που σήμερα ανήκουν σε όλες τις πολιτικές παρατάξεις, θα είναι οι μεγάλοι ωφελημένοι από τη νέα οικονομική και κοινωνική πολιτική των δυνάμεων του Εθνικού Συμβιβασμού. Απ' αυτόν το δρόμο, θα περάσει τελικά το φλογερό όραμα της Ελληνική Νεολαίας, για την αναγέννηση της Πατρίδας μας. Η ολιγαρχία και τα ξένα μονοπώλια θα περιοριστούν σε κείνα τα πλαίσια, που δε θα βλάπτουν, δεν θα λεηλατούν τον πλούτο της χώρας και δε θα κλέβουν τον ιδρώτα του εργαζόμενου λαού. Δηλαδή θα τεθούν υπό διαρκή εθνικό έλεγχο, εκτός αν και όποτε ο λαός αποφασίσει την εθνικοποίησή τους-.

Παράλληλα με τις προτάσεις για κυβέρνηση εθνικής συνεργασίας και πολιτική εθνικού συμβιβασμού, που διατυπώθηκαν δημόσια, ο Θεοδωράκης διαπίστωνε, μετά το εκλογικό αποτέλεσμα του 1977, ότι το παραδοσιακό ΚΚΕ κρατούσε ακόμη τις δυνάμεις του σε αντίθεση με το ΚΚ Εσ. Οι θέσεις του για την ενότητα της Αριστεράς, στη φάση αυτή, απηχούσαν δύο προοπτικές. Είτε συστράτευση στις τάξει του ΚΚΕ είτε παράλληλη δημιουργία νέου ΕΑΜ ή νέας ΕΔΑ: - Διαπιστώνω ότι ο ελληνικός χώρος δε χωράει δύο ΚΚ. Είναι μεγάλη πολυτέλεια. Διαπιστώνω ότι το δεύτερο ΚΚ δε δικαιώθηκε ιστορικά. Γιατί η ανανεωτική του μορφή δεν ακτινοβόλησε, δεν έπεισε, δεν πέρασε στους αγωνιστές και μέσα στο λαό. Το μόνο που έκανε ήταν να πολώσει τα πνεύματα, και να οδηγήσει το ΚΚΕ σε όσο γίνεται πιο ασφυκτική σύσφιξη γύρω από τις σημαίες της “ορθοδοξίας”. Ο συγκεντρωτισμός του σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην καθημερινή του σύγκρουση με το κόμμα που του διεκδικούσε το χρίσμα, γι' αυτό το λόγο ακριβώς, βλέποντας πάντα δυναμικά και όχι στατικά την πορεία των γεγονότων, μπορώ να πω από τώρα με βεβαιότητα ότι η τελευταία νίκη του ΚΚΕ – στην αναμέτρηση που πρώτο επεδίωξε το Εσωτερικό – θα το οδηγήσει σε μια νέα “ψυχολογία” που θα το βοηθήσει να κερδίσει ένα δρόμο που έχασε επειδή κι αυτό συχνά αντί να δει το δάσος δεν έβλεπε παρά το δέντρο. Πιστεύω ότι η ανανέωση – οι ανοιχτοί ορίζοντες – η προσαρμογή στα επίπεδα της εποχής μας – ο μοντερνισμός, δεν είναι προνόμιο κανενός. Αν υπάρχουν σταλινικοί – και υπάρχουν – θα ήταν τερατώδες ψέμα ότι μπήκαν όλοι μαζί μόνο στο ένα κόμμα. Η αλήθεια είναι ότι το κίνημά μας είναι μπολιασμένο με το σταλινισμό. Όλοι μας υπήρξαμε κάποτε σταλινικοί. Και σήμερα θα βρει κανείς επιφανείς σταλινικούς όχι μόνο στο ΚΚ Εσωτερικού, αλλά και στην ΕΔΑ. Όμως το πρόβλημα δεν είναι αυτό. Το πρόβλημα είναι η υποκρισία. Γιατί είναι υποκριτικό να σκεπάζουμε την πραγματική μας φύση με το χιτώνα του ανανεωτισμού και να καθίζουμε στο σκαμνί τους άλλους...

Έτσι οι διαπιστώσεις αυτές με οδηγούν στη διατύπωση της προσωπικής μου γνώμης. Πιστεύω λοιπόν ότι συνθήκες στη χώρα μας και ιδιαίτερα στο χώρο της Αριστεράς μας οδηγούν σε δύο λύσεις: Η πρώτη είναι να μπουν όλοι οι κομμουνιστές – εαμίτες – εδαϊτες – λαμπράκηδες – στο ΚΚΕ. Η δεύτερη είναι, πλάι στο ΚΚΕ και με το ΚΚΕ, να χτιστεί ένα νέο ΕΑΜ ή μια νέα ΕΔΑ που να χωρέσει όλο το προοδευτικό κίνημα του λαού μας. Όπως ήδη είπα, ένα τέτοιο κίνημα εφ' όσον προετοιμαστεί έγκαιρα και σωστά, μπορεί να διεκδικήσει άνετα στις προσεχείς εκλογές τουλάχιστον το 25% των ψήφων του ελληνικού λαού. Αυτό σημαίνει ότι το κίνημα αυτό – και μόνο αυτό – μπορεί να θεμελιώσει, να τσιμεντώσει, τη Δημοκρατία, και να οδηγήσει σταθερά, σοβαρά και υπεύθυνα προς το δρόμο της κατάκτησης της Εθνικής μας Ανεξαρτησίας και της ριζικής κοινωνικής αλλαγής με στόχο την ελληνική κοινωνία του σοσιαλισμού, σαν κορύφωση των επικών αγώνων του λαού μας, με επικεφαλής τους Έλληνες κομμουνιστές -.

Τέλος, και τα επιχειρήματά του για το νέο ξεκίνημα της Αριστεράς κατά κανόνα ρομαντικά: - Και στις εκλογές του '74, ήμουν ο μόνος που δεν είχα αυταπάτες για τα χάλια της Αριστεράς. Γι' αυτό είχα δώσει μια συνέντευξη στο “Βήμα” λίγο πριν τις εκλογές δηλώνοντας ότι δεν θα πάρω μέρος στις εκλογές. Μετά πήγα στο Παρίσι. Αλλά εκεί μου τηλεφώνησαν ότι θα έπρεπε να βοηθήσω την Ενωμένη Αριστερά και να κατέβω σαν υποψήφιος. Δεν είχα καμία αυταπάτη, για το τι θα γίνει, αλλά έβλεπα, ότι ήταν μια ευκαιρία να παρουσιαστούν επιτέλους οι Κομμουνιστές ενωμένοι μπροστά στον ελληνικό λαό, όταν έβλεπα ότι οι δεξιοί ήταν ενωμένοι, οι κεντρώοι ενωμένοι... Γιατί όχι και μεις;

Θυμάμαι μια φορά που βρισκόμασταν στην Κρήτη, στα Ανώγεια ομιλητές στην ίδια συγκέντρωση ο Φλωράκης, ο Φιλίνης και εγώ. Και στο καφενείο μας περικύκλωσαν ντόπιοι και μας είπαν: “Μέχρι χτες εμείς οι Κομμουνιστές και οι Εδαϊτες ντρεπόμαστε να βγούμε στους δρόμους, αλλά τώρα είμαστε ενωμένοι, βγαίνουμε με το κεφάλι ψηλά. Φροντίστε να μην ξαναχωρίσετε πάλι!” Υπήρχε στον κόσμο ένας παλμός. Ο παλμός του Εαμίτη, του απλού Κομμουνιστή, ο οποίος δεν είχε κατανοήσει όλη αυτή την κατάσταση. Γιατί ασφαλώς υπήρχαν προβλήματα, ασφαλώς υπήρχαν διαφορές, αλλά δεν είχαν φτάσει μέχρι τον απλό αγωνιστή που είχε χάσει το παιδί του ή τον πατέρα του για την υπόθεση του λαού και του ΕΑΜ. Ο λαός μας ήθελε ενωμένους. Και εξ' αντικειμένου θα μπορούσαμε να ήμασταν ενωμένοι. Ποια προβλήματα παρουσιάστηκαν μέσα στη Βουλή όπου τα κόμματα αυτά βρέθηκαν αντιμέτωπα; Γιατί αν εξαιρέσουμε το θέμα της Κοινής Αγοράς δεν υπάρχουν θέματα που τα κόμματα της Ενωμένης Αριστεράς διαφώνησαν. Και το πρόβλημα της Κοινής Αγοράς έτσι κι αλλιώς οι Κομμουνιστές είτε είναι υπέρ είτε κατά, το μόνο που θα πρέπει να κάνουν είναι να πιέσουν την κυβέρνηση να μπει η Ελλάδα στην Κοινή Αγορά με όσο γίνεται καλύτερους όρους. Πού αλλού εκτός απ' αυτό το θέμα βρέθηκε χωρισμένη η Ενωμένη Αριστερά; Πουθενά! Μόνο στους εγκέφαλους ορισμένους ηγετών.

Στα καθημερινά προβλήματα, στην πάλη του λαού, πού είναι οι διαφορές; Ο “Ριζοσπάστης” και η “Αυγή” μιλάνε για απεργίες για τον ένα, για τον άλλο, κάθε μια εφημερίδα προσπαθεί να πάρει την πρωτοβουλία, τη σημαία για κοινούς αγώνες. Λόγου χάρη είναι δυνατό οι Κομμουνιστές του Εσωτερικού να μη θέλουν να κερδίσουν οι εργάτες, μια απεργία, ενώ θέλουν μόνο οι ορθόδοξοι κομμουνιστές; Και τα δύο κόμματα της εργατικής τάξης είναι!

Η δική μου γνώμη ήταν και το είχα προτείνει επανειλημμένα στην ΕΔΑ, ότι θα έπρεπε η ΕΔΑ και το ΚΚ Εσωτ. να ενωθούν κάτω από ένα άλλο τίτλο (πράγμα που ήθελαν και πολλοί από το ΚΚ Εσωτ.) για να προετοιμαστεί έτσι το κατάλληλο κλίμα ώστε να καθίσουμε κάτω στο ίδιο τραπέζι με το ΚΚΕ, με τους αδελφούς μας, από το ίδιο αίμα για δημιουργήσουμε ένα ευρύτερο φορέα της “Εαμικής Αριστεράς”. Οι εχθροί είναι πάντα ίδιοι. Όταν με κατηγορούν ότι πήγα προς τον Καραμανλή, εγώ είπα ότι ο Καραμανλής ήρθε προς εμάς. Γιατί όταν εμείς λέγαμε όχι στην βασιλεία, οι Καραμανλικοί έλεγαν ναι, όταν λέγαμε όχι στο ΝΑΤΟ, εκείνοι έλεγαν ναι, λέγαμε όχι στους Αμερικανούς, έλεγαν ναι. Ποιος ήρθε στο όχι; Εμείς πήγαμε στο ναι ή αυτοί ήρθα στο όχι;

Όσοι από τους παλιούς ΕΑΜίτες αγωνίστηκαν τόσα χρόνια για να καταλήξουν απλοί οπαδοί του Ανδρέα, να πάνε να γίνουν οπαδοί του Ανδρέα! Εγώ απ' τον Ανδρέα θέλω ένα πράγμα: ισότιμη συνεργασία, αλλά να μπορώ να την επιβάλλω από θέση ισχύος. Όχι με το 10% απ' τη μια μεριά και με το 2% απ' την άλλη, όχι με τρία κόμματα αλλά με μια παράταξη τέτοια η οποία θα είναι το θεμέλιο και για τον Ανδρέα και για όλους τους Ανδρέηδες... Είναι πολύ απλό αυτό που λέω. Ακόμη και οι ανόητοι το καταλαβαίνουν. Οι πονηροί κάνουν πως δεν το καταλαβαίνουν. Γιατί τέτοιες αλήθειες κάνουν κακό. Τον μόνο παράγοντα που φοβούνται ο “Ελεύθερος Κόσμος” και τα διάφορα επιτελεία της χούντας είμαστε εμείς. Ξέρουν σε μια στιγμή μεγάλης κρίσης, μεγάλης σύγκρουσης, ξέρουν ποιοι θα μείνουν στα πόστα τους μέχρι την τελευταία στιγμή. Γιατί μας έχουν ζήσει.

Τελικά, για μένα δεν έχει αλλάξει τίποτα. Στην ουσία ποτέ δε θεώρησα ούτε την ΕΔΑ, ούτε το Εσωτερικό, ούτε το ΚΚΕ κάτι το ξεχωριστό. Είμαστε όλοι μια οικογένεια. Σήμερα μπορεί να έχουμε τις διαφορές μας αλλά θα βρεθεί η λύση. Και τη λύση αυτή θα την επιβάλλει ο ίδιος ο λαός. Εάν δεν βρεθεί η λύση δεν είναι καταδικασμένη μόνο η Αριστερά. Είναι καταδικασμένη ολόκληρη η Ελλάδα. Γιατί έτσι και φύγει αυτή η κληρονομιά, αυτή η μεγάλη γενιά, έτσι και σβήσουν αυτές οι μνήμες, έτσι και σιωπήσουν αυτές οι καρδιές, η Ελλάδα θα γίνει πάλι ένα ξέφραγο αμπέλι και θα περιμένει πάλι τους Βελουχιώτηδες, τους Πλουμπίδηδες και τους Μπελογιάννηδες για να μπορέσουν πάλι οι νέοι να ορθώσουν το ανάστημά τους και να λένε “είμαστε Έλληνες, είμαστε Έλληνες αριστεροί”.

Πρέπει να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος. Πρέπει να σωφρονιστούμε από την ήττα του Λαϊκού κινήματος. Να μην υποτιμήσουμε τον αντίπαλο. Να προετοιμάσουμε το λαό. Αλλιώς τον οδηγούμε σε περιπέτειες. Μέσα από μια απλουστευτική συλλογιστική: κακός ο Καραμανλής, καλοί εμείς, ξεπερασμένοι οι άλλοι, ζητούμε εν λευκώ την ψήφο του. Δεν επιτρέπεται ν' ανασκαλεύουμε όμως το πάθος του λαού για αλλαγή. Δεν επιτρέπεται να υπονομεύουμε την ενότητά του. Χωρίς κινητοποίηση χωρίς προετοιμασία οδηγούμαστε είτε σ' ένα συμβιβασμό είτε σε μια πρόωρη σύγκρουση. Ο λαός όμως πρέπει να προειδοποιηθεί. Για να λυτρωθούμε οι Έλληνες οριστικά από τη Δεξιά και από τους Αμερικανούς, είναι ανάγκη να αγωνιστούμε ενωμένοι, ψύχραιμοι, αποφασιστικοί, έτοιμοι για θυσίες και αγωνιστικά επιτεύγματα-.

Λίγο πριν εκδηλωθεί η πρωτοβουλία του ΠΓ του ΚΚΕ για στενότερη συνεργασία μαζί του ο Θεοδωράκης δημοσιοποιούσε για μια ακόμη φορά τις σκέψεις του γύρω από την κρίση της Αριστεράς: - Στα 1968 είχαμε την μεγάλη κρίση στην κορυφή του ΚΚΕ. Ακολούθησε γενική κρίση σε όλο το χώρο της Αριστεράς. Σήμερα, ύστερα από δέκα χρόνια, ποια μπορεί να είναι η απάντηση για τη διάσπαση; Ήταν αναπόφευκτη; Όφειλε να γίνει; Ποιον ωφέλησε; Και τι βγήκε τελικά; Σε πολλά κινήματα, σε πολλές χώρες και σε όλες τις εποχές έγιναν διασπάσεις. Στην περίπτωση που υπήρχε ιστορική αναγκαιότητα ακολούθησε σχεδόν αμέσως και η ιστορική δικαίωση. Μπορούμε μήπως να πούμε το ίδιο και για μας; Τουλάχιστον για κείνες τις δυνάμεις που συνυπήρχαν πριν το 1968, μέσα στο ΕΑΜ – ΚΚΕ – ΕΔΑ φάνηκε νομίζω καθαρά ότι ο προβληματισμός τους, οι ιδεολογικοπολιτικές τους πλατφόρμες, οι αναθεωρητικές και οι ανανεωτικές τάσεις, οι θεωρητικές και πρακτικές αναζητήσεις και πολλά άλλα, θα μπορούσαν κάλλιστα να συνυπάρξουν μέσα στον ίδιο φορέα, όπως και πριν. Όπως λ.χ. συνυπάρχουν σε πολλά ξένα κόμματα, και ιδιαίτερα το ιταλικό, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο την ενότητά του.

Και πράγματι ας μας πουν ποιο είναι το καινούργιο που έφερε η πολιτική του “Εσ.” ή της ΕΔΑ μέσα στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας. Θα μπορούσα άμεσα να πω ότι και αν υπήρξε δεν έγινε κατανοητό από τις μάζες. Όμως η πραγματικότητα νομίζω ότι είναι αντίστροφη. Δηλαδή δεν έγινε κατανοητή η ανανέωση από τις μάζες γιατί δεν υπήρξε. Γιατί όπως είπα και άλλοτε ο δογματισμός και η ανανέωση δεν έγιναν μονοπώλιο κανενός. Συνυπάρχουν μέσα σε όλα τα τμήματα της άλλοτε ενιαίας Αριστεράς. Συνυπάρχουν θα λεγα μέσα στον καθένα από μας. Με τη διαφορά ότι ο δογματισμός υποχωρεί όσο ένα κόμμα γίνεται μαζικότερο, όσο η πολιτική του βρίσκει πλατύτερη απήχηση μέσα στο λαό. Η συρρίκνωση μας κάνει αναγκαστικά σκληρούς.

Την ισότιμη σχέση τόσο με το ΚΚΣΕ όσο και με όλα τα υπόλοιπα κόμματα και κινήματα νομίζω ότι δεν την αμφισβητεί κανένας Έλληνας κομμουνιστής, όπου και αν ανήκει. Άλλωστε, τόσο στο “Εσ.”όσο και στην ΕΔΑ υπάρχουν κομμουνιστές ηγέτες που διαχειρίστηκαν υπεύθυνα τις κομματικές υποθέσεις. Ας μας πουν καθαρά την εποχή που εκπροσωπούσαν διεθνώς το ελληνικό κίνημα τί είδους σχέσεις είχαν ειδικά με το ΚΚΣΕ.

Αν είχαν σχέσεις υποτελείς τότε γιατί τις δέχτηκαν; Αν είχαν σχέσεις ισότιμες τότε γιατί καταγγέλλουν τους άλλους ότι δεν έχουν τις ίδιες ισότιμες σχέσεις; Τί άλλαξε και γιατί άλλαξε; Και με ποιο δικαίωμα, ποια στοιχεία, μπορεί κανείς να μονοπωλήσει τον πατριωτισμό και την αυτοτέλεια του οιουδήποτε, χαρακτηρίζοντάς τον “εξωτερικό” δηλαδή ξενοκίνητο; Απ' όσο γνωρίζω στην ηγεσία του ΚΚΕ που βρισκόταν στο εξωτερικό το 1968 επικεφαλής ήσαν οι Κολιγιάννης – Παρτσαλίδης – Δημητρίου. Απ' αυτούς ο μεν πρώτος είχε αποσυρθεί ενώ οι δύο άλλοι ανήκαν στο “Εσ.”. Αυτή η ηγεσία (του εξωτερικού) είχε διορίσει ένα ηγετικό κλιμάκιο στο εσωτερικό με επικεφαλής τους Μπριλλάκη – Δρακόπουλο – Γλέζο. Αυτοί οι έξι ήταν οι βασικοί ηγέτες του ΚΚΕ το 1968. Τότε που – όπως μας λένε – το “Εξωτερικό” αποφάσιζε για το “εσωτερικό”. Απ' αυτούς όλοι – εκτός του Κολιγιάννη – ανήκουν στον “ανανεωτικό” χώρο.

Το συμπέρασμα είναι ότι στην ουσία όλοι οι κομμουνιστές – οι Εαμογενείς – όπου κι αν ανήκουν δεν άλλαξαν – ούτε προσπάθησαν να αλλάξουν – κανέναν από τους βασικούς ιδεολογικοπολιτικούς άξονες που χαρακτηρίζουν το ελληνικό κομμουνιστικό και ευρύτερα το αριστερό κίνημα. Υπήρξαν αποχρώσεις, παραλλαγές, προσπάθειες για προσαρμογή στις νέες πραγματικότητες. Όμως τέτοιας μορφής αναζητήσεις υπήρξαν παντού. Και φυσικά και μέσα στο ίδιο το ΚΚΕ. Το κόμμα λειτουργεί στη συνείδηση των μαζών σαν κόμμα οδηγός. Μόνο μ' αυτή την οργανική σύνδεση με το λαό και την ιστορική στιγμή μπορεί να αντιμετωπίζονται και να συζητιόνται πλατιά τα καυτά προβλήματα. Γιατί μόνο τότε οι λύσεις που θα δοθούν θα έχουν τη σφραγίδα της ιστορικής αναγκαιότητας. Δεν θα είναι λύσεις γραφειοκρατικές, δογματικές και άψυχες, αλλά ζωντανές, ρεαλιστικές και ωφέλιμες για το λαό.

Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η πολιτική πρακτική παίζει ένα θεμελιακό ρόλο στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας, της δομής και της προβληματικής μέσα σ' ένα μαρξιστικό κόμμα. Και αυτή η πολιτική πρακτική είναι τελικά εκείνη που μαζικοποίησε και ανανέωσε ουσιαστικά το ΚΚΕ γιατί μπόρεσε να συσπειρώσει γύρω του μεγάλες δυνάμεις, και κυρίως δυνάμεις νέων κομμουνιστών, που προσφέρουν καινούργιο αίμα, καινούργιες εμπειρίες, ευαισθησίες και προβληματισμούς στο κομμουνιστικό μας κίνημα. Πώς μπορούμε να αγνοήσουμε αυτή την πραγματικότητα;

Συμπερασματικά διαπιστώνουμε ότι οι βασικές δυνάμεις της εαμογενούς αριστεράς παρ' όλες τις φραστικές οξύτητες στο βάθος εξακολουθούν να διαπνέονται από τους ίδιους κοινούς στόχους, ιδανικά, επαναστατική αγωγή και συνείδηση. Οι διαφορές – ποσοτικού και όχι ποιοτικού χαρακτήρα – δεν θεσμοθετούν και δεν καταξιώνουν καμμία ουσιαστική διάσπαση. Όσοι πήγαν π.χ. προς το ΕΚΚΕ, τα διάφορα Μ.Λ.

ή ΠΑΣΟΚ, βεβαίως ακολουθούν ένα διαφορετικό άξονα. Διαφορετικό διεθνή και εσωελληνικό προσανατολισμό. Όμως το “Εσ.” και η ΕΔΑ μόνο “παραλλαγές πάνω στο ίδιο θέμα” επιχείρησαν – τουλάχιστον έως τώρα.

Όμως αυτή η επιμονή για τη συσπείρωση των εαμογενών έχει μήπως μόνο συναισθηματικό χαρακτήρα; Νομίζω ότι η απλή ανάλυση της πρόσφατης ιστορίας μας αποδεικνύει ότι η συσπείρωση της εαμογενούς Αριστεράς, αποτελεί βαθύτατη πολιτική και ιστορική ανάγκη. Πρέπει νομίζω να διευκρινιστεί για άλλη μια φορά ότι η ορολογία “εαμογενής” περιγράφει μιαν ιδεολογικοπολιτική πρακτική και πραγματικότητα. Είναι το σταυρικό σημείο δημιουργικής επαφής της κομμουνιστικής ιδεολογίας και πρακτικής με το παλλαϊκό μαζικό κίνημα. Το μπόλιασμα του λαού από τις πρωτοπόρες μαρξιστικές δυνάμεις. Στη χώρα μας αυτό το “μπόλιασμα” είχε σα συνέπεια τη δημιουργία μιας νέας παλλαϊκής εθνεγερσίας που μόνο με το 1821 και το 1912 μπορεί να συγκριθεί. Το όραμα του Ρήγα και του Μακρυγιάννη εκφράζουν τελικά τους ενδόμυχους πόθους τους λαού μας για Λευτεριά. Τρεις φορές σηκώθηκε το έθνος και τρεις φορές μαύρες ντόπιες και ξένες δυνάμεις προσπάθησαν να το γονατίσουν. Όμως παρ' όλη την φαινομενική επικράτηση της αντεπανάστασης κάθε φορά γεννιόταν και κάτι καινούργιο.

Έτσι σήμερα μπορεί να μιλάμε για Ελλάδα “πριν και μετά” το ΕΑΜ. Γιατί τελικά αυτό που άλλαξε ήταν η ίδια η συνείδηση των μαζών. Τώρα ο λαός μας έχει τη δική του πολιτική έκφραση και δύναμη. Οπλισμένος μ' αυτή τη δύναμη οργάνωνε την Εθνική Αντίσταση, τη μάχη για την ελευθερία της Κύπρου, τη μάχη κατά του αγγλικού ιμπεριαλισμού, κατά του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, κατά των ξένων βάσεων, κατά του ΝΑΤΟ, κατά της σκοταδιστικής Δεξιάς, κατά του παρακράτους, κατά της ληστρικής ολιγαρχίας, κατά του θρόνου, κατά των ξένων μονοπωλίων, κατά της αμερικανοκρατίας και του αμερικάνικου τρόπου ζωής, κατά της χούντας.

Υπάρχει λοιπόν μία ιστορική πραγματικότητα που τη λένε ΕΑΜ. Ένα ιδανικό, μία συμπαράταξη, ένα κίνημα, μια καινούργια στάση ζωής, μια νέα συνείδηση, μια νέου τύπου οργάνωση, μιας καινούργιας ζωής μαζικό κίνημα με ραχοκοκαλιά το μαρξιστικό κόμμα, τους κομμουνιστές που δένουν αρμονικά τον πατριωτισμό με τον διεθνισμό. Ανυψώνουν όλο αυτό το κίνημα σε ένα από τα πιο πρωτότυπα, αυθεντικά, δυναμικά και στρατηγικά λαϊκά επαναστατικά κινήματα του κόσμου. Γιατί η ευρύτητά του δεν κινδυνεύει να κατρακυλήσει προς σοσιαλδημοκρατικές πλαδαρότητες και αυταπάτες, να αφομοιωθεί από την αστική ιδεολογία γιατί έχει σαν άξονα το ατσάλινο κόμμα νέου τύπου, το κομμουνιστικό. Αλλά ούτε και η αναγκαστικά σκληρή οργανωτική δομή και λειτουργία του μαρξιστικού κόμματος έχει κίνδυνο να συρρικνωθεί, γιατί έχει απλώσει γύρω του δημιουργικές και ζωντανές προσβάσεις στο μαζικό χώρο. Σήμερα αυτή η ιδανική εξισορρόπηση λειτουργεί αυθόρμητα, όταν και όπου λειτουργεί. Θα λέγαμε για να είμαστε πιο ειλικρινείς ότι υπολειτουργεί, γιατί το κίνημά μας μόλις τώρα αρχίζει να συνέρχεται από τη βαθιά κρίση της τελευταίας δεκαετίας. Έτσι ένα σημαντικό τμήμα του πλατύτερου κινήματος επηρεάζεται από το ΠΑΣΟΚ. Και σ' αυτό νομίζω θα πρέπει να προσβλέπει σήμερα η μέριμνα όλων των εαμογενών. Στο πώς δηλαδή θα ξαναβρούμε τη χρυσή τομή – το σταυρικό σημείο – ώστε να παντρέψουμε δημιουργικά το Κόμμα με το Κίνημα-.